İŞLETME BİLİMİNİN TEMEL İLKELERİ Hazırlayan Yrd.Doç.Dr. Şaban Esen

1. İŞLETME BİLİMİNİN TEMEL İLKELERİ HazırlayanYrd.Doç.Dr. Şaban Esen

2. İşletme’nin Tanımı • İhtiyaç duyulan ekonomik mal ve hizmetleriüretmek ve/veya pazarlamak, böylece var olan talebi karşılayarak fayda yaratmak, dolayısıyla kar elde etmek için faaliyette bulunan ekonomik kuruluşlara/Teşebbüslere işletme denir.

3. İhtiyaç: Karşılandığında insana mutluluk ve huzur, karşılanmadığında ise elem ve sıkıntı veren duygulardır.

4. İhtiyaçların Sınıflandırılması • Birincil İhtiyaçlar • İkincil İhtiyaçlar

5. İhtiyaçların sınıflandırılması • Birincil İhtiyaçlar; Yemek yeme, su içme, giyinme, barınma gibi temel gereksinimler. • İkincil İhtiyaçlar (İstekler) : Sosyal veya ekonomik temelli zorunlu ihtiyaçların dışındaki gereksinimler. Örn; sinemaya gitmek, müzik dinlemek, kendini bir alanda geliştirmek istemek vb.

6. Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi

8. Ekonomik mal veya hizmet: Ekonomik uğraşılar sonucu ortaya konan, tatmin sağlayan ve faydalı olan ve ekonomik değeri/mübadele olan mal veya hizmetlerdir.

9. Teşebbüs; Bir amacı gerçekleştirmek niyetiyle eylemde bulunmak, • Müteşebbis (Girişimci):Kar elde etmek amacıyla üretim faktörlerini (emek, sermaye, teknoloji, doğal kaynaklar) bir araya getiren ve zarar olasılığını da kabullenen kişi.

10. Talep: Yeterli satın alma gücüyle desteklenmiş satın alma isteğidir. • Arz: Talebi karşılamak amacıyla, faydalı mal ve hizmetlerin belirli bir zamanda, belirli bir yerde ve belirli bir fiyattan ortaya konulması veya sunulmasıdır.

11. Fayda: Ekonomik uğraşılar sonucu, üretilen mal veya hizmetlerin ihtiyaçları gidermesi nedeniyle sağlanan tatmindir. • Üretim: Ekonomik mal veya hizmetlerin ortaya konulması, yaratılması için yapılan faaliyetlerdir. • Tüketim: Üretilen mal veya hizmetlerin gerek nihai tüketiciler/kullanıcılar ve gerekse endüstriyel tüketiciler tarafından ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullanmalarıdır.

12. Ekonomik Uğraşılar • İnsanlar bazı ihtiyaçların giderilmesi konusunda tek başlarına yeterli olabilirler. • Ancak tüm ihtiyaçlarını kendileri karşılayamaz, insanların gereksinin duyduğu bazı mal veya hizmetlerin başkaları tarafından temin edilmesi bir zorunluluktur. • Bir bölge veya ülkedeki insanların gereksinimlerinin tümüne toplam talep denir.

13. Talep edilen mal veya hizmetlerin üretilmesi ve değişimi için toplumun bireylerinin kişisel veya örgütsel çabaları sonucu ortaya çıkan faaliyetlerin bütününe ekonomik uğraşı/faaliyet denilmektedir. • Ekonomik uğraşılar sonucu ortaya çıkan mal veya hizmetlere ise “ekonomik mal veya hizmetler” denilir.

14. Ekonomik mal veya hizmetlerin Özellikleri • Bu mallar için bir kıtlık/sınırlılık söz konusudur. • Bu mal veya hizmetlerden bir fayda beklenmektedir. • Ekonomik mal veya hizmetlerin bir değişim/mübadele değeri vardır.

15. Üretim Faktörleri • Doğal Kaynaklar • Emek (İnsan Kaynakları) • Sermaye • Girişimci • Teknoloji

16. Doğal Kaynaklar • Doğal yaşamda bulunan ve üretim için girdi olabilen her türlü kaynak. • Toprak, • Tarımsal alanlar, • Ormanlar, • Akarsu, • Göl ve Denizler, • Yeraltı Zenginlikleri (Madenler, Doğal Gazlar, Petrol ve Yeraltı Suları)

17. Doğal Kaynaklar • Doğal Kaynaklar sınırlı olarak bulunduğu için kıt kaynaklar arasında yer alır. • Türkiye : Kendi kendini besleyebilen az sayıdaki ülkelerden bir tanesi. • Arap Ülkeleri : Bugünkü durumlarını zengin yer altı kaynaklarına borçlu. • Afganistan: Yer altında yatan ancak işlemeyen madenler. Toprak üzerinde bir şey yok. • Avrupa Ülkeleri:Kendisinde olmayan doğal kaynaklara (sömürgecilik ile) bir şekilde sahip olması ve işlemesi.

18. Emek (İnsan Kaynakları) • Üretimin en önemli unsuru. • İnsanların Fiziksel ve düşünsel gücü, • Büyük bir firmanın tepe yönetimini oluşturan yöneticilerden, kendi başına iş yapan oto tamircisine kadar herkes.

19. Sermaye • İşletmelerin faaliyetlerini sürdürebilmeleri için gerekli olan finansal kaynaklar. Para, Hisse senetleri , Tahvil vb. + Makineler, Araçlar, Binalar, Malzemeler vs.

20. Sermaye • Sermaye salt para anlamına gelmez. • Sermaye, insanlar tarafından üretilmiş üretim araçlarının tümü. • İnsan yapısı olan ve üretimde insan emeğinin verimliliğini arttıran her türlü alet, makine, tesis, bina ve malzeme. • Sermayenin doğal kaynaklardan farkı, insanlar tarafından üretilmiş olması.

21. Girişimci Girişimci (müteşebbis) ilk dört üretim unsurunu bir araya getiren ve sisteme katan kişi (ya da kuruluştur). TOPLUMUN GEREKSİNİMLERİNE CEVAP VERMEK VE KÂR ELDE ETMEK AMACIYLA RİSK ALAN VE SIFIRDAN BİR İŞ KURAN İŞ İNSANIDIR.

22. Girişimci Türleri • Yaratıcı Girişimci : Daha önce üretilmemiş veya denenmemiş mal veya hizmetleri ortaya koymak için çalışan kişi, • Girişimci ruhu olan , büyük bir işletme içinde yeni ürünler, fikirler, ticari girişimler geliştirebilen kişi, • Fırsatçı Girişimci : Yeni bir üründen ziyade fırsatları kollayarak iş yapan kişi.

23. Teknoloji • Mal veya hizmetlerin üretim şeklidir. • Robot teknolojisi, • El ürünü, • Mekanik üretim, • Bilgisayar kontrollü üretim. Vb.

24. Teknoloji ve verimlilik ilişkisi

25. 1996 Yılı verilerine göre, üç Japon şirketi çalışanları (83.500 kişi), aynı yıl ülkemizdeki toplam iş gücü istihdamından (21.698.000 kişi) 2.3 kat daha fazla gelir elde etmişlerdir. • 2008 Yılına gelindiğinde ise (12 yıl sonra) üç Japon şirketinin toplam çalışan sayısı %82 lik bir artışla 151.943 kişi olmasına rağmen, toplam şirket gelirleri %305 düşerek 128.1 milyar dolara gerilemiştir. • Ülkemizde ise toplam istihdam %3’lük bir gerileme göstermiş, ancak çalışan kişi başına gelir 8.429 dolardan, % 415 artış ile 35.000 dolara çıkmıştır.

26. Üretim Faktörleri ve Ö.F. Yapılan ödemeler

27. Başlıca Fayda Yaratma/Üretim Şekilleri • Şekil faydası yaratmak; ağaçtan, masa • Yer faydası yaratmak; Manisa kavununu Bartın’a getirmek • Zaman Faydası Yaratmak; Kömürü yazın çıkarıp, kışın satmak • Mülkiyet faydası yaratmak; Ürünü yetiştirenden almak/sahibinden almak ve yetiştiremeyene vermek (üretici- toptancı- tüketici hattını kurmak) • Bilgi faydası yaratmak:

28. İşletme ve Girişim • İşletme; üretim faktörlerini uyumlu bir biçimde bünyesinde birleştiren bir sitemdir. • İşletme; doğal kaynaklar, emek, sermaye üçlüsünü belli bir oranda ve belli bir düzen içinde bir ayara getirdikleri ekonomik bir birimdir. • Kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla üretim faktörlerini uyumlu bir biçimde bir araya getirerek,ekonomik mal ve hizmet üretmek ve/veya pazarlamak için faaliyette bulunan kuruluştur.

29. Girişimci vs. Yönetici • Girişimci; • Üretim faktörlerini, başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak için tedarik eden ve uygun şekilde birleştiren kimsedir. • Kâr amacı güder ve risk alır. Profesyonel Yönetici; • Kâr ve riski başkalarına ait olmak üzere, üretim faktörlerini tedarik ederek, mal veya hizmet üretimi için yöneten kişidir. • Karşılaştırma için s.25

30. İşletme Yönetimi • Belirli bir amaca ulaşmak için, işletmede çalışanların tüm uğraşlarını planlamak, örgütlemek, yöneltmek ve denetlemek, bu arada insan dışı tüm diğer kaynakların da en verimli şekilde amaca uygun kullanılmasını sağlama sürecidir.

31. Bunu gerçekleştirmek için • İşletme ana politikalarını ve amaçlarını kararlaştırma, • Örgüt kurma veya yeniden düzenleme, • Kaynakları temin etme ve bunları hazırlanan ayrıntılı plan ve programlar çerçevesinde faaliyete geçirme, • Faaliyetlerin gidişini ve sonuçlarını sürekli denetleme, • İşletmenin gelecek faaliyet yıllarında da başarılı olabilmesi için gerekli önleyici ve iyileştirici tedbirleri alma.

32. İşletmecilik Bilgisi • Bir işletmenin kuruluş ve faaliyet amaçları doğrultusunda ne tür faaliyetler yapması gerektiğinin analizi, • Bir işletmenin başarılı bir işletmecilik analizi ortaya koyabilmesi için gerekli teknikleri ve yöntemleri geliştirme, • Başarılı bir işletme yönetimi sistemi çerçevesinde sürekli uygulanabilecek ilkeleri saptamak,

33. İşletmelerde karar alma ve uygulama yetenek ve olanaklarını geliştirme, • İşletme içi ve dışı sorun ve ilişkileri birlikte değerlendirerek, işletme yaşamını uzun dönemli kılacak kararlara varma, • İşletme sisteminin, amaçlarının ve sorunlarının kavranmasını, benimsenmesini ve tüm çalışanlarca öğrenilmesini sağlama.

34. İşletme Biliminin diğer bilimlerle ilişkisi • İşletme ve Hukuk • İşletme ve İktisat • İşletme ve Sosyoloji • İşletme ve Psikoloji • İşletme ve Teknoloji • İşletme ve İstatistik- Matematik

35. İşletme ve Hukuk • Hukuk Kuralları; müeyyidesi maddi olan kuralları kapsar. • İşletmenin Kuruluş aşamasından faaliyetine son vereceği aşamaya kadar hukukla iç içedir. • Ticari işletme hukuku, diğer yasal düzenlemeler (sigara yasağı), • Çalışanların hak ve yükümlülükleri, • İşletmelerin kendi aralarındaki etik kuralları vb.

36. İşletme ve Ekonomi • Ekonomi; sınırsız insan ihtiyaçları ile sınırlı kaynaklar arasında optimal bir denge sağlamaya çalışan bir bilim dalıdır. • Her şeyden önce işletmeler ekonomik birer birimdir. Bu nedenle kuruluş öncesi ve sonrasında işletmenin karlılığı ve varlığını sürdürebilmesi önemlidir.

37. İşletme ve Sosyoloji • Sosyoloji, toplumu genel olarak inceleyen bir bilim dalıdır. Bu nedenle işletmeler toplumsal yapıyı dikkate almak durumundadır.

38. İşletme ve Psikoloji • Psikoloji, insan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. O nedenle insanları etkilemek için nelerin yapılması gerektiğiyle ilgili ip uçları için psikolojiden yararlanılabilir.

39. İşletme –Matematik-İstatistik • İşletme ve piyasayla ilgili her türlü bilgi toplama, onları çeşitli analizlere tabi tutma, kalite kontrol süreçleri gibi konularda matematik ve istatistik önemli katkılar sağlar.

40. İŞLETMELERİN AMAÇLARI

41. İşletmenin Genel Amacı Toplumsal Fayda Kar amacı İşetmenin Sürekliliği

42. İşletmelerin Geleneksel ve Özel Amaçları • Kar elde etmek • Toplumsal fayda yaratmak • İşletmenin Yaşamını sürekli kılma ------------------------------------------- • İstihdam sağlamak, • Kaliteli mal üretmek, • İtibarlı bir kuruluş olmak, • Çevresine karşı sosyal sorumluluklarını yerine getirmek, • Belirli bir ürünü üreten en iyi işletme olmak, vb. gibi özel amaçlar

43. İşletmenin Sorumlulukları • Devlete karşı sorumluluklar • Toluma karşı sorumluluklar • Ortaklarına karşı sorumluluklar • Çalışanlarına karşı sorumluluklar • Çevreye karşı sorumluluklar • Toplumda yer alan kuruluşlara karşı sorumluluklar ( dini, askeri, kredi kurumları, politik vb) • Rakiplere karşı (adil rekabet) • Milletlerarası sorumlulukları ( diğer ülkelerin yasal mevzuatlarına uyum vb)

44. Ders Kitabı

45. İŞLETMELERİN KURULUŞ SÜRECİ • KURULUŞ ARAŞTIRMALARI • Ekonomik Araştırmalar • Teknik Araştırmalar • Mali Araştırmalar • Yasal araştırmalar

46. Ekonomik araştırmalar • Bu başlık altında; • Piyasa etüdü ve talep tahminleri, • Kuruluş ve konumluk yerinin belirlenmesi, • Kapasite (büyüklük) belirleme, Çalışmaları yapılır.

47. Teknik Araştırmalar • Kuruluş yerinin konumu, binanın yapısı, kullanılacak teknoloji ve makinelerin seçimi, makinelerin yerleştirilmesi, • Çevre düzenlenmesi, çalışan sayısının belirlenmesi, • Patent, lisans, know-how araştırmaları, vb. gibi konular çözümlenir.

48. Mali Araştırmalar • Yatırımın toplam maliyeti, • Makine ve teçhizat giderleri, • Kaynakların temini; öz kaynaklar dış kaynaklar, • Diğer tüm giderlerle ilgili araştırmalar.

49. Yasal Araştırmalar • İşletmenin kurulacağı ülkenin hukuki prosedürlerinin bilinmesi, • İşletmenin yasal statüsünün belirlenmesi (Ltd. Şti, A.Ş. vb. gibi) • Ayrıca kuruluş fikrinden, işletmenin faaliyete geçmesine kadarki süreçlerde, alınması gereken tüm yasal izinlerin araştırılmasını içermektedir.

50. İşletmelerin Büyümesi • İç Büyüme: İşletmenin genellikle kendi sağladığı iç ve dış finansmanla, üretim kapasitesini artırmasıdır. • Dış Büyüme: Bu büyüme şeklinde ise, işletme başka işletme yada işletmelerle sözleşmeli birliktelik veya stratejik işbirliği veya birleşme şeklindeki büyümesidir.