YENİ TÜRK EDEBİYATINDA NAZIM BİÇİMLERİ VE TÜRLERİ

1. YENİ TÜRK EDEBİYATINDA NAZIM BİÇİMLERİ VE TÜRLERİ Yeni türler, Tanzimatla birlikte görülmeye başlar.Tanzimat’ın ilk dönemleri tek tük görülmeye karşın geçen zaman yeni türleri Türk Edebiyatı’na hakim kılar. Yeni Türk Edebiyatı nazım biçimleri ve türleri üç grupta toplayabiliriz.

2. 1.Düzenli Nazım Biçimleri • Batı edebiyatından Alınan Nazım Biçimleri: 1.Sone: İlk İtalyan, sonra Fransız Edebiyat’ında kullanılmıştır. İki dörtlük iki üçlük bentlerden kuruludur. Daha çok lirik konuların işlendiği şiirler bu nazım biçimiyle kaleme alınır. Kafiye düzeni abba-cddc-eff-egg abba-cddc-eef-ggf abab-cdcd-eff-egg abab-cdcd-eff-ggf Örnek: Makdemi Yar Pervane-i zerrin gibi her zühre-i zerrin Titrerdi zümürrüd-geh-i lerzan-ı çemende, Çağlardı leb-i sim-i hıyaban-ı semende Bir çeşme-i bülür ile bir cuy-i bilurun

3. 2.Triyole: İtalyan edebiyatından dilimize girmiştir. ……….a1 Örnek: Hilal-i Seher ……….b2 Yüzünde hasta-i sevda gibi melalet var, Nedir bu hal-i perişanın ey hilal-i seher? ……….a ……….a Sabah-ı feyz-i baharide mübtesem ezhar ……….a Çemen çemen mütevvic nesim-i anber-bar; Niçin? Ben anlamadım kimden etsem istifar ……….a1 Yüzünde hasta-i sevda gibi melalet var!... ………..b Dem-i seherde yanında şu parlayan ahter ………..b Hazan içinde solan bir çiçek gibi dil-ber ………..b Sürur-ı fecr ile şadan iken bütün yerler; ………..b2 Nedir bu hal-i perişanın ey hilal-i seher?

4. 3.Çapraz Uyak: Dört dizeli bentlerle kurulan bir nazım biçimidir. Uzunluğuna sınırı yoktur. Kafiye düzeni abab-cdcd-efef… Örnek: Geçmiş Yaz Rüya gibi bir yazdı. Yarattın hevesinle, Her anını, her rengini, her şirini hazdan Hala doludur bahçeler en tatlı sesinle! Bir gün, bir uzak hatıra özlersen o yazdan.

5. 4. Sarma Uyak: Dört dizeli bentlerden oluşan bir nazım biçimidir. Uzunluğuna sınırı yoktur. Uyak düzeni şöyledir. abba-cddc-effe… Örnek: Her Şey Yerli Yerinde Her şey yerli yerinde; havuz başında servi, Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan, Eşya aksetmiş gibi tılsımlı bir uykudan Sarmaşıklar ve böcek sesleri sarmış evi.

6. Örüşük Uyak: Üç dizeli bentlerden oluşur. En sonda bir tek dize buşunur. Uzunluğuna sınır yoktur. Ancak tek mısra daima en sonda bulunur. aba-bcb-cdc-ded…e Örnek: Kelebek Mavi bir gölge uçtu pencereden Baktım: Avare bir küçük kelebek; Yaramaz geldi kim bilir nereden? Belli yorgundu; bir veremli çiçek Gibi serpildi lambanın yanına; Bir duman uçtu, gitti titreyerek… Anladım kıydı yavrucak canına, Söyle ey mavi gölge, söyle eğer Bir ölümünden de çok fenaysa bana, Şu karanlık, şu kimsesiz geceler.

7. 6. Düz Uyak: Uyak düzeni bakımından divan şiirinedeki mesnevinin aynısıdır. Yani dizeler ikişerli kafiyelenmiştir. aa-bb-cc-dd Örnek: Ses Günlerce ne gördüm, ne de bir kimseye sordum; “Yarab! Hele kalp ağrılarım durdu.” diyordum His var mı bu alemde nekahet gibi tatlı? Gönlüm bu sevincin halecaniyle kanatlı

8. B) Halk Şiirinden Alınan Nazım Biçimleri 1911 yılından sonra başlayan Türkçülük akımıyla, şairler edebiyat alanında Türk şiirinin öz kaynağı olan halk edebiyatına yönelmişlerdir. Bu yöneliş, Batıdan yeni alınan nazım biçimleri yanında, Türk halk şiirini malı olan nazım biçimlerini, özde ve konuda yapılan yeniliklerle uygulama alanına çıkarmıştır. Bu biçimlerle yazılmış şiirlerin dize kümelenişi, uyak düzeni ve ölçüleri açısından, halk şairlerinin söyledikleriyle hiçbir ayrımı yoktur. Ancak; onların bu biçimleri kullanırken, halk şairlerinden ayrıldıklar nokta dil, üslup ve içeriktedir. Öncelikle bu biçimlerle yazılan şiirlerde bir konu bütünlüğü ve plan vardır. Şiire konuyla ilgili bir ad verilir. Ayrıca şiirin son dörtlüğünde genellikle şairin adı da bulunmaz. Her ne kadar, bu biçimlerle yazılmış şiirler yeni bir sanat anlayışıyla işlenmişse de, halk şiirinin kimi motiflerinin ham malzeme olarak kullanıldığı da görülür. Bu yolla yeni Türk şiirine giren biçimler, koşma, semai ve manidir.

9. Koşma Tipi: Koşma tipinde, şiirin uyak düzeni halk şiirindeki koşmanın aynısıdır. On birli kalıbın genellikle (6+5) ve (4+4+3) duraklı biçimleri kullanılır. Örnek: Nerdesin Geleceğin bir ses böler uykumu, İçim ürpermeyle dolar:- nerdesin? Arıyorum yıllar var ki ben onu, Aşıkıyım beni çağ’ran bu sesin.

10. Semai Tipi: Semai tipinde, hece ölçüsünün (4+4) sekizli kalıbı dışında, (4+3) yedili kalıbıyla yazılmış şiirler de vardır. Örnek: Rüya Ben bir rüya gördüm akşam Yeşil giymiştim üstüme Besbelli şiir yazarım Kalem almışım destime

11. Mani Tipi: Mani, tek dörtlük olan bağımsız bir nazım biçimidir. Yeni Türk şiirindeki mani tipi biçimi; mani dörtlüklerinin arka arkaya sıralanmasından doğmuştur. Dörtlükler anlam bakımından bağımsız değildir, birbirleriyle ilgişlidiir. Bütün olarak uyak düzeni şöyledir: aaxa-bbxb-ccxc-ddxd… Örnek: Usanç Her yalana kanmışım, Her söze inanmışım, Ben artık sevgiden de Bıkmışım, usanmışım!

12. 2. SerbestDüzenliNazım Biçimleri Serbest düzenli nazım biçimleri, var olan biçimler dışında, şairin kendi beğenisine ve şiir anlayışına göre yarattığı, ya da Batı ve Türk edebiyatındaki kimi nazım biçimlerini küçük değişiklikler yaparak yeniden düzenlediği biçimlerdir. Bunlar, dize kümelenişi, uyak düzenleri açısından çok değişik görünüştedir. Bundan dolayı, bu biçimleri kesin sınırlar içine almak ve kesin kurallara bağlamak zordur. Bu nedenle, sık rastlanan ve yaygınlaşmış sınıflanmaya alınmıştır. Bu bölüğe giren biçimlerde aruz ve hece ölçüsünün türlü kalıpları kullanılmıştır. Bu biçimleri oluşturan bentlerin sayısı sınırlı değildir; gerektiğince az ve çok olabilirler.

13. A. Eşit Düzenli Biçimler Bentleri eşit sayıda dizelerle kurulmuş biçimlerdir. Bu biçimlerde şiirin bütününde bir ölçü kullanıldığı gibi, bentleri uyak düzeni de birbirinin aynısıdır.

14. 1. Üçlüler: Bentleri 3 dizeden oluşur. Bu biçimlerde en sık rastlanan uyak dizeleri şunlardır: aaa- bbb-ccc-ddd… Yandaki son iki hecede bir uyak, iki bendin, 3. axa-bxb-cxc-dxd… dizesinde ya da ikinci dizesinde yinelenmektedir. bba-cca-dda-eea… Bunun için, bu biçimlerle yazılan şiirlerin bent abb-acc-dee-dff… sayısının çift olması gerekir. aab-ccb-dde-ffe… aba-cbc-ded-fef… Örnek: Akşam Musikisi Kandilli’de eski bahçelerde, Akşam kapanınca perde perde, Bir hatıra zevki var kederde

15. 2.Dörtlükler: Bentleri dört dize olan biçimlerdir. Bunları, çapraz uyak, sarma uyak, koşma, semai ve mani tipi biçimlerle karıştırmamak gerekir. Bu biçimlerin uyak düzenleri,yukarıda adı geçenlere benzemez. En sık rastlanan uyak düzenleri şunlardır: aaaa-bbbb-cccc-dddd…. xaxa-xbxb-xcxc-xdxd… İstiklal Marşı Korkma! sönmez bu şafaklarda yüzen alsancak Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak, O benim milletimin yıldızıdır parlayacak, O benimdir, o benim milletimindir ancak!

16. Beşliler: Bentleri beş dize olan ve uyak düzeni muhammese benzemeyen biçimlerdir. Bu biçimlerde en sık rastlanan uyak düzenleri şöyledir: ababb-cdcdd-efeff… ababa-cdcdc-efefe… abbba-cdddc-efffe… ababc-dedec-fgfgc… Örnek: Doksan Beşe Doğru Bir devr-i şeamet:yine çiğnendi yeminler; Çiğnendi, yazık, milletin ümmid-i bülendi! Kanun diye topraklara sürüldü cebinler; Kanun diye, kanun diye, kanun tepelendi… Beyhude fidanlar yine, beyhude eninler!

17. 4. Altılılar: Bentleri altı dize olan ve uyak düzenleri müseddese benzemeyen biçimlrdir. Bentleri altı dize ve altıdan artık olan biçimlerde uyaksız dizeler olabilir. Bir dize belirli bir yerde ya da herhangi bir yerde yinelenebilir. Az kullanılır.Aşağıdaki uyak dizeleri kullanılmıştır. abaabc-defdef… aabcbc-ddefef… ababcc-dfdfgg… aabccb-ddeffe… Örnek: Mazi… Ati. Mazi… O şimdi gölge iken şimdi zi-hayat Bir cisim olan; o şimdi ölen, şimdi canlanan Mevcut; evet, o dalga, o gird-ab-ı hatırat İnsan için nedir?.... Evet, insan ki doğmadan Ölmekle uğraşır ve bu takdire katlanır, Mazide bir taayyünü haiz midir?... Hayır.

18. 5. Yedililer: Bentleri yedi dize olan biçimlerdir. Yedili biçimlerde bentlerin bir dizesi uyaksız da olabilir. Görülen uyak düzenleri şöyledir: ababccb-dedeffe… aabbbcc-ddeeeff… Örnek: İtri Büyük İtri’ye eskiler derler, Bizim öz musikimizin piri; O kadar halkı sevkedip yer yer , O şafak vaktinin cihangir’i Nice bayramların sabah erken, Göğü, top sesleriyle gürlerken, Söylemiş saltanatlı Tekbir’i.

19. 6. Sekizliler: Bentleri sekiz dize olan biçimlerdir. Abdülhak Hamit, Makber’ini uyak düzeni aabbaaxd-ddeeffxd… biçiminde olan sekiz dizeli bentlerle yazmıştır. Örnek: Makberden seçilmiş birkaç bent: Nerde arayım o dil-rübayı? Kimde sorayım o bi-nevayı? Bildir bana nerde ya Rab? Kim attı beni bu derde ya Rab? Derler ki: Unut o aşinayı, Gitti,tutarak reh-ibekayı. Sığısn mı hayale bu hakikat? Görsün mü gözün bu macerayı?

20. 3. Serbest Nazım Türleri 1. Ölçülü Kafiyeli Serbest Şiir: Örnek: Resim Yaparken Fırçam, kadid bir ağacın hasta bir dalı, Destimde müşteki heyecanlarla titriyor; Güya çiçek diye Bir hak-i sebze döktüğü kanlarla titriyor.

21. 2. Ölçüsüz Kafiyeli Olanlar Örnek: Solgun Bir Gül Dokununca Çoklarından düşüyor da bunca Görmüyor gelip geçenler Eğilip alıyorum Solgun bir gül oluyor dokununca.

22. 3. Ölçüsüz Uyaksız Olanlar: Örnek: Kitabei Seng-i Mezar Hiçbir şeyden çekmedi dünyada Nasırdan çektiği kadar; Hatta çirkin yaratıldığından bile O kadar müteessir değildi; Kundurası vurmadığı zamanlarda Anmazdı ama Allah’ın adını, Günahkar da sayılmazdı. Yazık lodu Süleyman Efendi’ye

23. 4. Divan Şiirinden Geliştirilen Nazım Biçimleri Türk Edebiyatında son yıllarda ortaya çıkan bir akımla, divan nazım biçimleri özde ve biçimde yapılan değişikliklerle yeniden istenmeye başlanmıştır.Bu yoldaki örneklerin gelişip olgunlaşmasıyla Türk şiirinde biçim sorunlarının belirli bir açıklığa kavuşacağı ve ayrıca divan şiirinden öz bakımdan, çok değişik yönlerden beslenen bu akımla, Türk şiirinin yeni bir ses ve deyiş özelliği kazanacağı kanısındayız. Beyitlerle kurulan biçimlerde genellikle, divan şiiri nazım biçimlerinin uyak düzenine bağlı kalınmıştır. Kimi bir iki dize uyaksız olduğu gibi, tümüyle uyak düzeninin uygulanmadığı durumlara da rastlanmaktadır. Ayrıca anlam bütünlüğü yönünden beyit niteliğinde olanların, 3-4 dize olarak sıralandığı da görülmektedir. Ölçü olarak hece ölçüsünün, genellikle uzun duraksız kalıpları kullanılmıştır. Her beyit ayrı ölçüde olabildiği gibi, bir beyitin dizelerinde de ölçü değişmektedir.

24. 4. Divan Şiirinden Geliştirilen Nazım Biçimleri Bentlerle kurulan biçimlerden murabba, şarkı ve muhammeslerde, divan şiirindeki uyak düzenine az çok uyulmuştur. Fakat, eski uyak düzenini uygulamada daha özgür davranılmıştır. Bentlerinin dize sayısı beşten artık olanlarda belirli bir uyak düzeni yoktur.

25. 1. Beyitlerle Kurulan Biçimler 1. Kaside Tipi: Örnek: salihat-ı nisvandan saffet hanımefendiye hatırlarım bir akşam bir yokuşa durmuştum iri atlarımız macardı dantellerimiz alman ne göksuda bülbül dinlemek ne abdülhak şinasi bey ıpılık bir sevgi geçerdi arasıra içimden o zaman

26. 2. Gazel Tipi: Örnek: Çocukluk senindir özenle soyduğum şu elma söyle kimindir özenle ne yapıyorsam bilirsin artık senindir suya giden bir adam mesela omzunu eğri tutsa güneş su ve adamın omzundaki eğrilik sesnindir

27. 3. Mesnevi Tipi: Örnek: Eller Eller, hepsi de beşer tane parmaktan, Eller,türlü türlü… yaşamaktan.

28. Rübai Tipi: Örnek: haydi ben geldim oturup konuşalım ey gök bütün altın tarlası bütün komşularımla tarla tapan ırgat esnaf bütün komşularımla in dolaş bir yerlerde buluşalım ey gök

29. 2. Bentlerle Kurulan Biçimler 1.Murabba Tipi: Örnek: müjgan’a aşk şarkıları o akşam da lambamızı söndürmüştük nedim ile nedim’den bile kıskandığım sevdiğim ile son şarkılar dağılmıştı mevsim ile yalnız çamlıca’da bir ud yankılanırdı

30. 2. Muhammes Tipi: Örnek: dinlerdim telaşlı kanunlardan sarışın türkçeyi nasıl da sevdim ne iştir bilmeden sevmeyi ürkek bir çilenti usulca yoklardı bahçeyi nerde tavus kuşları nerde müjgan’ın gençliği nasıl da sevdim ne iştir bilmeden sevmeyi