Strategija geneti čke konzervacije vrsta

1. Strategija genetičke konzervacije vrsta Vežba 1

3. Genetički diverzitet Genetički diverzitet  podrazumeva ukupan broj i raznovrsnost gena, odnosno genetičkih informacija realizovanih u pojedinačnim vrstama svih tipova organizama na Zemlji (mikroorganizama, gljiva, životinja i biljaka). Svaka organska vrsta poseduje specifičnu kombinaciju gena koja je jedinstvena i neponovljiva, nastala tokom evolucijskog razvoja. Ekspresija bilo kog genotipa je individualni fenotip, odnosno neposredno prepoznatljiv morfološko-funkcionalni oblik pojedinačnih organskih vrsta. Prirodne i antropogeno izazvane promene u biosferi, naročito one globalnog karaktera (smanjenje debljine ozonskog omotača, povećanje efekta staklene bašte, kisele kiše i drugo), kao i preterana eksperimentalna intervencija ljudi (genetički inženjering) mogu dovesti do erozije genetičkog diverziteta i narušavanja genetičkih resursa. Genetička erozija se odnosi na smanjenje i gubitak genetičkog diverziteta između i u okviru populacija iste vrste tokom vremena.

4. Značaj genetičkog diverziteta Genetički diverzitet predstavlja neophodnu osnovu za život ljudi i za ekonomski razvoj, pa je zato globalna politika biodiverziteta osnovna komponenta globalne ekonomije. Korišćenje bioloških (genetičkih) resursa u mnogim granama industrije (prehrambenoj, farmaceutskoj, hemijskoj, petrohemijskoj, drvnoj, tekstilnoj itd.) i u mnogim privrednim granama (poljoprivreda, stočarstvo, ribarstvo, šumarstvo, lov, ribolov, turizam, rekreacija), stvara sigurnu ekonomsku bazu svake zajednice i omogućava otvaranje velikog broja radnih mesta čime se pospešuje povoljan socijalni status građana. Geni i njihove karakteristike, kao osnovagenetičkog diverziteta, vredni su zbog rezultata koji ostvaruju, podrazumevajući pod tim agronomske karakteristike kao što je rezistentnost na štetne organizme, zatim od izuzetne važnosti su za otpornost na abiotičkestresove, kao što su visoke temperature, suša,iskorišćavanje hranljivih materija , visoksadržaj proteina

5. Genetički resursi U strogom smislu reči, genetički resurs predstavlja svaki, izolovan i kloniran, deo lanca dezoksiribonukleinske kiseline (DNK), ali se, u praksi, genetičkim resursom smatraju polen, seme, četine, pupoljci, pojedinačna stabla, grupe stabala ili populacije . Ključna karakteristika genetičkog resursa je njegova vrednost i njena procena od strane korisnika (čoveka). Genetička konzervacija predstavlja vid manipulacije genetičkim diverzitetom ili specifičnim genetičkim materijalom, prikupljenim unutar genetičkog resursa, određeni vremenski period. Osnovni zadatak i cilj genetičke konzervacije određene vrste je obezbeđivanje postojanosti genetičke informacije koja se smatra vrednom za konkretnu primenu i čiji opstanak je ugrožen.

6. Načini konzervacije genetičkih resursa

7. Strategija konzervacije Strategija genetičke konzervacije i metodologija koja će se primeniti zavise od ukupnog znanja o vrsti sa kojom radimo (u smislu pojavljivanja i rasprostranjenja, načina razmnožavanja, genetičke strukture, sistema oplemenjivanja i dr.). Obe strategije, in situ i ex situ su komplementarne i treba da se odvijaju paralelno jedna sa drugom u slučajevima konzervacije vrsta i unutarvrsne varijabilnosti. Vezivanje konzervacije genofonda vrsta drveća za oplemenjivanje i poboljšanje svojstava drveća , podrazumeva stvaranje genetičkih resursa od kojih se primenom različitih metoda oplemenjivanja može dobiti unapređen i poboljšan materijal.

8. In situ konzervacija In situ konzervacija omogućava čuvanje i održavanje biljnih i životinjskih genetičkih resursa u prirodnim populacijama na njihovim prirodnim staništima, prepuštajući evolucionim procesima da oblikuju genetičku divergentnost i nastavak procesa adaptabilnosti biljne i životinjske populacije Ovakav koncept predstavlja dinamičan vid konzervacije koji podrazumeva očuvanje željenog genetičkog sastava populacije uz kontinuirano odvijanje genetičko-evolutivnih procesa, kao posledica interakcije između genotipova i faktora spoljašnje sredine

9. Ex situ konzervacija • Ex situ konzervacijapredstavlja očuvanje genetičkih resursa van njihovog staništa i odvija se u: • Botaničkim baštama • Zoološkim vrtovima i akvarijumima • U privatnim kolekcijama živih biljaka (male bašte,alpinetumi i sl.) • Bankama gena, odnosno bankama semena i plodova • - U specijalizovanim laboratorijama u kojima se pod strogo kontrolisanim uslovima na specijalnim hranljivim podlogama može dugo vremena održavati irazmnožavati („klonirati“) biljni i životinjski materijalsakupljen na prirodnim staništima - kultura tkiva

10. Banke gena predstavljaju kolekcije živog biljnog materijala (semena, plodovi, vegetativni delovi) koji se sakuplja, održava i razmnožava pod strogo kontrolisanim i specifičnim uslovima. Uloga banke biljnih gena u prikupljanju, karakterizaciji i čuvanju genetičkih resursadobija danas poseban značaj zbog velikeugroženosti genetičkog diverziteta, čije seposledice manifestuju globalnom promenomklime, erozijom i drugim činiocima.

11. Cilj očuvanja genetičkih resursa Opšti cilj očuvanja (in situ konzervacije) jeste obezbeđivanje maksimalnog mogućeg opsega genetičkog diverziteta osnivanjem minimalnog broja resursa, najmanje moguće veličine, uz minimalna finansijska ulaganja. • U cilju postizanja ovog opšteg cilja neophodno je raspolagati sledećim informacijama: • Populaciona struktura sa prostornim i vremenskim rasporedom • Ekogeografska distribucija vrste i njene genetičke varijabilnosti • Biološke i ekološke karakteristike vrste • Uticaj biotičkih , abiotičkih i antropogenih faktora • Trenutni konzervacioni status • Socio-ekonomske vrednosti, važnost resursa sa međunarodnog aspekta • Postojeća zaštićena područja, vlasništvo, zainteresovane strane, pravni i finansijski faktori idr. informacije

12. Naučna osnova zaštite ugroženih vrsta Jedan od prvih i veoma važnih koraka, u zaštiti ugroženih vrsta je određivanjestatusa ugroženosti vrsta, što omogućava utvrđivanje obima i uzroka ugroženosti kao i predviđanje konkretnih mera zaštite. Specijalizovane publikacije koje sadrže sve neophodne podatke za rešavanje problema zaštite vrsta i njihovih staništa, označene su kao „Crvene liste“ i „Crvene knjige“. Crvene liste predstavljaju popis biljnih i/ili životinjskih taksona organizovan po abecednom ili filogenetskom nizu familija, odnosno vrsta, sa kategorijama ugroženosti za neku određenu teritoriju Crvene knjige pored ukupnog “inventara” ugroženih vrsta, one sadrže čitav niz korisnih informacija o kategoriji (stepenu) ugroženosti vrste, statusu vrste u međunarodnoj zaštiti, ekologiji, opštem rasprostranjenju i rasprostranjenju vrste na datoj teritoriji, karakteristikama staništa, faktorima ugrožavanja ili iščezavanja, specifičnostima biologije i reprodukcije, preduzetim merama zaštite, mogućnostima reintrodukcije i sl

13. Kategorije ugroženosti taksona Međunarodna organizacija za očuvanje prirode IUCN je 1994. godine definisala kriterijume i kategorije ugroženosti taksona EX - izumrli (extinct) 2) EW - iščezli u divljini (extinct in the wild) 3)CR - krajnje ugrožen (critically endangered) 4) EN - ugroženi; taksoni u opasnosti od iščezavanja (endangered) 5) VU - ranjivi (vulnerable) 6) LR - niža verovatnoća opasnosti (low risk) 7) DD - bez dovoljno podataka (data deficient) 8) NE - neopredeljivan (not evaluated)

14. Crvena knjiga flore Srbije “Crvena knjiga flore Srbije 1.- Iščezli i krajnje ugroženi taksoni” urednika Prof. dr Vladimira Stevanovića predstavlja kapitalno delo srpske i evropske botanike i zaštite biodiverziteta. Objavljena 1999. godine, sadrži podatke o biljnim vrstamaiščezlim iz prirode, vrstama iščezlim iz Srbije i kritičnougroženim vrstama u Srbiji Aldrovanda vesiculosa Vrsta za koju se smatralo da je nestala iz Srbije Pronađena je na Zasavici 2005. godine

15. Vaš zadatak • Izabrati jednu biljnu i životinjsku ugroženu vrstu • Prikupiti što više informacija o njoj • IUCN kategorija ugroženosti u Srbiji: • Status u međunarodnoj zaštiti: http://www.iucnredlist.org/ • Taksonomija (binominalna nomenklatura) • Opis taksona (morfološke karakteristike: građa lista, stabla, korena, • životna forma – fanerofite, hamefite, hemikriptofite, kriptofite • ekološki tip biljaka u odnosu na abiotičke faktore (svetlost, temperatura, voda, vlažnost) • Biološke karakteristike • Opis staništa • Opšte rasprostranjenje • Rasprostranjenje u Srbiji • Faktori ugrožavanja Postojinekolikofaktora, kojimoguuticatinaizborciljnevrstezauključivanjeuprogramegenetičkekonzervacije: naučnirazlozi, posebnekarakteristike (harizma), ugroženostiekonomskirazlozi

16. Zaštićen je Konvencijom o međunarodnom prometu ugroženihvrsta divlje flore i faune – CITES (Prilog II), Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrstabiljaka, životinja i gljiva - Prilog I - strogo zaštićene vrste (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 05/10) i nalazi se naEvropskoj crvenoj listi i u Crvenoj knjizi flore Srbije (I tom – preliminarnalista najugroženijih biljaka). Adonis vernalis – gorocvet Zaštićen je Konvencijom o međunarodnom prometu ugroženihvrsta divlje flore i faune – CITES (Prilog I),Konvencijom o zaštitievropskih divljih vrsta i prirodnih staništa - BERNSKA KONVENCIJA,Direktivom o zaštiti prirodnih staništa i divlje faune i flore,Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenihdivljih vrsta biljaka, životinja i gljiva - Prilog I - strogo zaštićenevrste (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 05/10) i nalazi se naCrvenoj listi ugroženih vrsta po IUCN-u i Evropskoj crvenoj listi. Canis lupus – vuk, kurjak

17. Model strategije genetičke konzervacije UVOD HOROLOGIJA a ISTORIJSKI PODACI III.b EKOLOŠKI USLOVI IV. REPRODUKTIVNA BIOLOGIJA V. GENETIČKA VARIJABILNOST VI. TRENUTNI KONZERVACIONI STATUS VII. CILJEVI STRATEGIJE VIII. METODE KONZERVACIJE IX. AKTIVNOSTI NA POLJU GENETIČKE KONZERVACIJE X. ZAKLJUČCI