Prawo spadkowe pod zaborami

1. Prawo spadkowe pod zaborami

2. Zasady prawa spadkowego • zasada powszechności i równości – zniesiono przywileje starszeństwa i płci oraz dziedziczenia jednostkowego (primogenitury) – ale pozostały ograniczenia praw spadkowych dzieci nieślubnych, małżonka, istniała możliwość utworzenia fideikomisu • zasada podzielności spadku – zasada indywidualizmu, każdy spadkobierca miał prawo do swojej części spadku w naturze (KN) • swoboda testowania – ograniczenia w postaci zachowku czy rezerwy

3. Dziedziczenie testamentowe • Zdolność testowania • każda osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, KN przyznawał to prawo małoletnim po 16 r.ż. • osoba zdrowa na umyśle • wyjątki: osoby duchowne (ABGB i ZP), skazani na najcięższe kary (ABGB), śmierć cywilna (KN) • Forma testamentu • PPK – obligatoryjna f. publiczna (przed sądem), urzędnikiem, ustnie do protokołu sądowego • KN – t. własnoręczny (holograficzny), t. notarialny, t. tajemny • Treść testamentu • ABGB: podział na testamenty (ustanowienie dziedzica) i kodycyle (inne postanowienia) • PPK: testamenty (wskazanie spadkobiercy), legaty (zapisy) • KN: zapisy ogólne (cały spadek), zapisy pod tytułem ogólnym (część spadku), zapisy szczególne (poszczególne przedmioty) • Zakres testowania • kryterium podmiotowe – KN: zakaz testowania na rzecz opiekuna, lekarza, aptekarza, duchownego • kryterium przedmiotowe – prawa dziedziców koniecznych (najbliżsi zstępni, wstępni, czasem małżonek) • system zachowku – ABGB, BGB – dziedzice koniecznie mieli roszczenie pieniężne do spadkobiercy testamentowego o zapłatę równowartości ½ działu w dziedziczeniu ustawowym • system rezerwy (części obowiązkowej) – KN – testator mógł rozporządzić swoim majątkiem tylko w części, w przypadku 1 dziecka rezerwa wynosiła 1/2 majątku, przy 2 – 2/3, przy ≥4 – 3/4 ; gdy naruszano rezerwę, dziedzice konieczni mieli żądanie o zmniejszenie zapisów testamentowych

4. Dziedziczenie ustawowe • PPK • zwyczajne – 5 kategorii: zstępni, rodzice, rodzeństwo i ich potomstwo, rodzeństwo przyrodnie i ich potomstwo oraz wstępni wyższych stopni, pozostali krewnie • nadzwyczajne – małżonek, dzieci nieślubne spadek po ojcu • KN • dziedzice porządkowi – zstępni, rodzeństwo i ich zstępni, wstępni (każda grupa do XII stopnia) • dziedzice nieporządkowi – dzieci naturalne prawnie uznane, małżonek, państwo • KCKP – małżonek dziedziczył w zbiegu z krewnymi, a nie dopiero w ich braku – tyle, ile 1 dziecko, ale w dożywotnie użytkowanie; przy innych krewnych na własność ¼ lub ½ majątku • ABGB – 6 parantel – kręgi osób wywodzących się od wspólnego przodka coraz wyższego szczebla; małżonek otrzymywał ¼ spadku w dożywotnie użytkowanie (w zbiegu z dziećmi) lub na własność • ZP – brak ograniczenia co do stopnia, małżonek 1/7 majątku nieruchomego i ¼ ruchomego • BGB – w pierwszej kolejności dziedzice konieczni, potem reszta krewnych bez ograniczeń co do stopnia; małżonkowie dziedziczyli od ¼ do całości spadku

5. Dziedziczenie kontraktowe • PPK • umowy małżeńskie – cały albo część spadku • umowy o zrzeczenie się spadku – między rodzicami a dziećmi, wykluczały od dziedziczenia testamentowego czy ustawowego albo zmniejszały udziały, za odszkodowaniem lub bez • umowy między rodzicami a dziećmi o roszczenia spadkowe – przyznawanie części spadkowej za życia • ABGB • tylko między małżonkami – cały albo część spadku; nieodwołalny • BGB • b. szeroki zakres – można było zawrzeć umowę z każdym, nawet na rzecz osoby trzeciej

6. Kodeks Napoleona (1804 r.): • Art. 774. • Spadek przyjęty być może wprost i bezwarunkowo albo z dobrodziejstwem inwentarza. • Art. 775. • Nikt nie jest obowiązany do przyjęcia spadku, jaki na niego przypadł. • Art. 785. • Zrzekający się spadku poczytuje się, jakby nigdy nie był spadkobiercą. • Zdefiniuj pojęcie przyjęcia spadku wprost i z dobrodziejstwem inwentarza. Jakie znaczenie prawne mają poszczególne sposoby przyjęcia i odrzucenia spadku?

7. Kodeks Napoleona Art. 727 Niegodni są dziedziczenia i jako tacy od brania spadku wyłączeni: Ten, ktoby był skazany za zadanie lub usiłowanie zadania śmierci zmarłemu; Ten, kto oskarżył zmarłego o czyn, pociągający karę główną, a oskarżenie za potwarcze uznane zostało; Spadkobierca pełnoletni, który mając wiadomość o zabiciu nieboszczyka, nie doniósł o tem władzy sądowej.

8. ABGB Prawo spadkowe opiera się na oświadczeniu woli spadkodawcy, dokonanem według przepisu ustawy; na dozwolonej według ustawy umowie spadkowej lub na ustawie. § 534 Wymienione trzy rodzaje prawa spadkowego mogą istnieć również obok siebie tak, że jednemu dziedzicowi część oznaczona w stosunku do całości należy się z ostatniej woli, drugiemu z umowy, trzeciemu z ustawy.

9. Przeczytaj przepisy pewnego XIX-wiecznego kodeksu cywilnego i odpowiedz na pytania: • § 1924. • Ustawowymi spadkobiercami pierwszego stopnia są potomkowie spadkodawcy (...). • § 1925. • Ustawowymi spadkobiercami drugiego stopnia są rodzice spadkodawcy i ich potomkowie (...). • § 1926. • Ustawowymi spadkobiercami trzeciego stopnia są dziadowie i babkispadkodawcy oraz ich potomkowie (...). • § 1928. • Ustawowymi spadkobiercami czwartego stopnia są pradziadowie spadkodawcy i ich potomkowie (...) • § 1929. • Ustawowymi spadkobiercami piątego stopnia i dalszych stopni są jeszcze dalsi wstępni spadkodawcy i ich potomkowie. • Zidentyfikuj akt prawny, z którego pochodzą zacytowane przepisy. Jak nazywa się system oznaczania kręgu spadkobierców ustawowych w tym kodeksie? Wskaż na inne możliwe rozwiązania w tej materii.

10. Svod Zakonov (1832 r.): • 942. Jeśli przy otwarciu spadku, osoby najbliższej lub równej innym według stopnia pokrewieństwa nie ma już pośród żywych, to jej miejsce zajmują i w jej stopień wstępują jej dzieci, a po ich śmierci wnuki i inni zstępni, według porządku stopni. (...) • Jak nazywa się zasada prawa spadkowego ustanowiona w tym przepisie? Kto dziedziczył z ustawy według prawa rosyjskiego?

11. Landrecht pruski (1794 r.): §3. Każde iednostronne oświadczenie woli, przez które kto zostaie powołanym na dziedzica pozostałości, testamentem się zowie.(...) §5. Jednostronne oświadczenia woli, w których kto względem poiedyńczych tylko i oddzielnych szczegółów, summ, praw lub obowiązków na przypadek śmierci rozrządza, zowią się kodycyllami. §6. Rzeczy lub summy poiedyńcze oznaczone, przez testament lub kodycyll dla kogo przeznaczone, zowią się legatami (...)

12. Kodeks Napoleona (1804 r.): Art. 895. Testament jest to akt, mocą którego testator rozporządza na czas, gdy żyć już nie będzie, całością lub częścią swego majątku, a który odwołać może. Art. 967. Każda osoba rozporządzać może przez testament, bądź pod tytułem ustanowienia dziedzica, bądź pod tytułem zapisu, bądź pod wszelkim innem mianem, do wyrażenia jej woli właściwem. Art. 969. Testament może być własnoręczny, albo sporządzony przez akt publiczny, albo w formie tajemnej.

13. BGB (1896 r.): § 2231. Testament można sporządzić w formie zwyczajnej: przed sędzią lub notariuszem; przez oświadczenie, własnoręcznie napisane o podpisane przez spadkodawcę z wymienieniem miejsca i dnia jego sporządzenia. Podane przepisy regulowały tzw. ................................... formy testamentu: testament sporządzony przez urzędnikiem publicznym oraz testament .......................................... . Obok nich występowały tzw. formy szczególne.

14. ABGB (1811 r.): § 535 Jeżeli komuś przyznano nie taką część spadku, która się odnosi do całej spuścizny; lecz tylko pewną oznaczona szczegółowo rzecz, jedną lub więcej rzeczy pewnego gatunku; pewną sumę pieniężną; lub pewne prawo; wówczas to, co mu przeznaczono, nazywa się zapisem (legatem) nawet wtedy, gdy wartość tego stanowi największą część spuścizny, osoba zaś, której to pozostawiono, uważaną być ma nie za dziedzica, lecz tylko za zapisobiercę (legataryusza).

15. Landrecht pruski (1794 r.): Tytuł XII, oddział II § 617 I za pośrednictwem umów względem dziedziczenia, strona iedna drugiey, lub obydwie nawzaiem udzielić sobie mogą prawa do przyszłego ich spadku. § 618 Chcący zawierać umowy względem dziedziczenia, wszystkie te posiadać powinien przymioty, których tak do sporządzenia testamentu, iak do zawarcia umowy potrzeba. § 620 Takie tylko rzeczy lub prawa, względem których kto przez ostateczne rozporządzenie rozrządzić iest mocen, innemu przez umowę podobną może nadawać. ABGB § 602 Umowy spadkowe, odnoszące się do całej spuścizny, lub do części jej oznaczonej w stosunku do całości, zawrzeć mogą ważnie tylko małżonkowie. (...)

16. BGB § 2303 Jeżeli potomek spadkodawcy zostanie rozporządzeniem na wypadek śmierci wykluczony od dziedziczenia, może żądać od spadkodawcy zachowku. Zachowek stanowi połowę wartości ustawowej części spadkowej. To samo prawo przysługuje rodzicom i małżonkowi spadkodawcy, jeżeli ich rozporządzeniem na wypadek śmierci wykluczono od dziedziczenia.

17. Przeczytaj poniższy przepis i odpowiedz na pytania: • Szczodrobliwości, bądź przez akty między żyjącymi, bądź przez testament, nie mogą przenosić połowy majątku osoby rozrządzającej, gdy ta pozostawia po śmierci jedno dziecko prawe; trzeciej części, gdy pozostawia dwoje dzieci; czwartej części, gdy pozostawia troje lub więcej. • Jaką instytucję reguluje ten przepis? Określ jej znaczenie w systemie prawa spadkowego. Skąd pochodzi zacytowany przepis? Podaj pełną nazwę i datę wydania aktu prawnego.