Prawo karne pod zaborami

1. Prawo karne pod zaborami

2. Szkoły prawa karnego 1 • Kierunek humanitarny • Montesquieu, Voltaire, C. Beccaria; Józefina, Franciszkana, Landrecht • skodyfikowanie prawa karnego, prawo karne powszechne, równość wobec prawa karnego • nullum crimen sine lege, nie ma przestępstwa bez szkody (eliminacja przestępstw przeciwko religii, przeciw własnemu życiu) • subiektywizacja i indywidualizacja odpowiedzialności karnej • nulla poena sine lege, racjonalizacja utylitarna, domagano się przynajmniej ograniczenia kary śmierci • Szkoła klasyczna • I. Kant, G. W. Hegel, J.P.A. Feuerbach, J. Bentham, N.S. Tagancew, R. Hube, E. Krzymuski: kodeks pruski 1851, niemiecki 1871, Tagancewa 1903 • kodeks ścisły i przejrzysty, formalna równość wobec prawa karnego • nullum crimen sine lege, brak elementów materialnych, przestępstwo jako fenomen prawny • woluntaryzm i indyferentyzm – przestępstwo jako wyraz wolnej woli człowieka, podstawą odpowiedzialności wina • utylitaryzm kary, pojawienie się racjonalizacji mieszanej

3. Szkoły prawa karnego 1 • Doktryny pozytywistyczne • Szkoła antropologiczna • C. Lombroso, E. Ferri, R. Garofalo • przestępstwo zjawiskiem przyrodniczym, skłonność do przestępstwa wynika z natury człowieka, negacja wolnej woli, niebezpieczny dla społeczeństwa nie jest czyn, ale człowiek • przestępcy z urodzenia – cechy anatomiczne (kształt i rozmiar czaszki, niskie czoło, wystające kości policzkowe, silna szczęka, wąskie wargi), fizjologiczne (nieczułość na ból, daltonizm, jąkanie się, mańkuctwo), psychiczne (brutalność, lekkomyślność, skłonność do kłamstwa) i przestępcy okolicznościowi • rozwój środków zabezpieczających nakładane niezależnie od popełnienia czynu • Szkoła socjologiczna • F. von Liszt, J. Makarewicz, W. Makowski • przestępstwo zjawiskiem społecznym, determinizm społeczny • o odpowiedzialności decyduje nie czyn, ale osoba przestępcy • przestępcy okolicznościowi i przestępcy zatwardziałych, recydywisów • środki zabezpieczające niezależne od winy i czynu • Szkoła normatywna • K. L. Binding, E. Beling, S. Budziński • oparcie się znów na czynie i winie, koncentrowali się na pojęciu przestępstwa, które jest naruszeniem obowiązku posłuchu, złamaniem normy, badali przestępstwo jako fenomen prawny, pozytywistyczne badanie norm

4. Strona przedmiotowa przestępstwa • Pojęcie przestępstwa • definicje materialne – zamachy na określone dobra; postać absolutystyczna, humanitarna (zamach na prawo natury) i naturalistyczna (czyn społecznie niebezpieczny) • definicje formalne – normatywny zakaz i zagrożenie karą, nullumcrimen sine legepoenalianteriori, zasada lex retro non agit, zakaz analogii • Podział przestępstw • kryterium ścigania – przestępstwa prywatne (czyny naruszające dobra samego pokrzywdzonego, interes państwa niewielki lub niewskazany): dochodzenie z oskarżenia prywatnego, z upoważnienia pokrzywdzonego, na wniosek i publiczne (zwycięstwo zasady publicznej, z niewielkimi wyjątkami) • kryterium właściwości organów – zbrodnie kryminalne i polityczne (Józefina), zbrodnie i przestępstwa policyjne (Franciszkana) • kryterium sankcji karnej – bardzo ciężkie, ciężkie i lekkie (Theresiana), zbrodnie, występki i wykroczenia (Kodeks Karzący, pruski 1851, austriacki 1852, niemiecki 1871, Tagancewa 1903

5. Strona podmiotowa przestępstwa • Wina • teoria psychologiczna (związek psychiczny sprawcy z czynem), teoria normatywna (możliwość postawienia sprawcy zarzutu, że nie posłuchał nakazu, naganność postępowania) • rodzaje i stopnie winy – umyślna (dolusdirectus, indirectus, eventualis) i nieumyślna (lekkomyślność i niedbalstwo) • Przyczyny bezkarności • brak bezprawności czynu – obrona konieczna, stan wyższej konieczności (powolny rozwój tego ostatniego) • brak winy • nieletniość – 3 okresy: pełnej, warunkowej i braku odpowiedzialności – okresy warunkowej, łagodniejszej represji, wg KKGP: 7 (potem 10) i 17 r.ż., k. niemiecki 1871: 12 i 18 r.ż., Tagancewa: 10 i 17 r.ż., czasem modyfikacja, nie było warunkowej, ale częściowa odpowiedzialność KK: do 12 r.ż. odpwiadano za zbrodnie jak za występki, za występki i wykroczenia łagodniej, k. austriacki 1852 r. do 10 r.ż. podlegano karceniu domowemu, 10-14 r.ż. Karano łagodniej • nienormalny stan psychiczny – wyłączał lub ograniczał odpowiedzialność

6. Kara 1 • Racjonalizacja kary – bezwzględna (Theresiana, PPK, KKGP), utylitarna (Józefina), odwetowa (KK) • Sposoby określenia kary – nieokreślone bezwzględnie (arbitralność), określone bezwzględnie, określone względnie (granice kary, alternatywne kary) • Zasady wymiaru – powszechność, równość, wyj. pozycja społeczna i wiek, wpływ szkoły socjologicznej (warunkowe zawieszenie wykonania, warunkowe zwolnienie od reszty kary) • Podział kar – dwupodział (Theresiana, Józefina, KKGP), trójpodział (KK); kary zasadnicze i dodatkowe jako obligatoryjne (śmierć cywilna,, utrata praw cywilnych, osobistych KK, KKGP; konfiskaty majątku) lub fakultatywne

7. Kara 2 • Rodzaje kar • Kara śmierci • tendencja do ograniczenia lub całkowitego zniesienia (Józefina, k. niemiecki 1871 tylko za zabójstwo i usiłowanie zabójstwa monarchy) • kara alternatywna, rzadko wyłączna (PPK) • kwalifikowana kara śmierci (Theresiana, PPK) • Kary pozbawienia wolności • kara samoistna • osadzenie w więzieniu, areszcie, domu poprawy, pracy przymusowej • dodatkowe dolegliwości (praca, uciążliwe warunki, obostrzenia: chłosta, łańcuchy, miejsce odbywania) • czasookres : od 1 dnia do dożywocia • kary cielesne – mutylacyjne, piętnowania (Rosja do 1864 r.), chłosta (Niemcy do poł. XIX w., Rosja do 1863 r., Austria do 1867 r.) • kary majątkowe • konfiskata majątku – nie przewidywały jej Franciszkana, KK, zamiast niej przepadek przedmiotów związanych z przestępstwem, jako kara dodatkowa była w PPK, KKGP • kary pieniężne, przepadek mienia • utrata praw i czci – utrata praw podmiotowych jako kara dodatkowa (KK, KKGP), łagodzenie (częściowa utrata praw obywatelskich, politycznych, stanowych, cywilnych, wykonywania zawodu, pobytu, przywilejów, orderów, tytułów, stopni)

8. Ustawa karna austriacka (1852 r.): § 1 Do zbrodni potrzeba złego zamiaru. Zły zamiar zaś nie tylko wtenczas będzie poczytany gdy złe, które ze zbrodnią się łączy, przed czynności przedsięwzięciem lub zaniechaniem, albo przy niem wprost zamyślano i postanowiono, lecz także i wtenczas, gdy w innym złym zamyśle coś takiego przedsięwzięto lub opuszczono, z czego złe, które stąd powstało, pospolicie następuje albo przynajmniej łatwo nastąpić może. Jakie formy winy umyślnej przewiduje powyższy przepis? Określ różnicę pomiędzy nimi. Określ zakres terytorialny i czasowy obowiązywania tego kodeksu na ziemiach polskich.

9. Kodeks Tagancewa (1903 r.): Art. 1 Przestępstwem jest czyn zakazany przez ustawę w czasie jego spełnienia pod groźbą kary. Art. 3 Przestępstwa, za które ustawa przepisuje jako najwyższe kary: karę śmierci albo ciężkiego więzienia – noszą nazwę zbrodni. Przestępstwa, za które ustawa przepisuje jako najwyższe kary: więzienie od roku jednego do lat sześciu, twierdzy lub więzienia – noszą nazwę występków. Przestępstwa, za które ustawa przepisuje jako najwyższe kary: areszt lub grzywnę – noszą nazwę wykroczeń. Wskaż kodeks karny obowiązujący w II Rzeczypospolitej, który w taki sposób ujmował przestępstwo. Określ, kiedy został uchwalony i w jakim czasie obowiązywał w Polsce. Art. 3 tego kodeksu wprowadza określony podział przestępstw. Wymień 2 inne kodeksy stojące na gruncie analogicznego podziału.

10. Pruska ustawa karna (1851 r.): § 1. Czyn, który prawami karą śmierci, karą domu poprawy albo zamknięciem dłużej jak pięć lat jest zagrożony, nazywa się zbrodnią. Czyn, który w prawach zamknięciem aż do pięciu lat, karą więzienia przeszło sześć tygodni albo karą pieniężną przeszło pięćdziesiąt talarów jest zagrożony, nazywa się przewinieniem albo przestępstwem albo występkiem. Czyn w prawie karą więzienia aż do sześciu tygodni albo karą pieniężną aż do pięćdziesiąt talarów zagrożony, nazywa się przekroczeniem. § 2. Żadna zbrodnia, żadne przewinienie i żadne przekroczenie nie może być karą obłożone, któraby w prawie nie była wyznaczona, nim czyn popełnionym został. Jaki podział przestępstw występuje w powyższym fragmencie? Jaka zasada XIX-wiecznego prawa karnego znajduje swój wyraz w drugim paragrafie?

11. Kodeks Karzący (1818 r.): Art. 16 Nie masz zbrodni bez złego zamiaru (...). Art. 17 Czyn lub opuszczenie, nie poczytuje się za zbrodnię: Jeżeli sprawca używania rozumu iest zupełnie pozbawiony. Jeżeli cierpi czasowe zmysłów pomieszanie, i w czasie takowym dopuścił się szkodliwego czynu. Jeżeli popełnił czyn szkodliwy w zupełnem bez zamiaru iednak popełnienia zbrodni piiaństwie, albo w takowem zmysłów obłąkaniu, iż sam niewiedział co czynił. Jeżeli sprawca przez przemoc lub obcą siłę, którey żadną miarą oprzeć się nie zdołał, do popełnienia czynu szkodliwego był zmuszony. Jeżeli taki błąd zaszedł, który w uczynku nie dozwolił poznać zbrodni Jeżeli czyn szkodliwy z samego trafu, bez wpływu woli sprawcy, z niedbalstwa lub nieświadomości skutków onegoż wyniknął. Jaki charakter mają okoliczności opisane w art. 17? Określ ich wpływ na kwalifikację przestępstwa.

12. Kodeks Tagancewa (1903 r.): Art.46 Nie będzie uważany za przestępstwo czyn popełniony przy obronie koniecznej przeciw bezprawnemu targnięciu się na dobro osobiste lub majątkowe samego broniącego się lub innej osoby. Przekroczenia granic obrony koniecznej przez jej nadmierność lub niewczesność będzie karane jedynie w przypadkach szczególnie wskazanych w ustawie. Art.47 Nie będzie uważany za przestępstwo czyn, popełniony dla uratowania życia własnego lub życia innej osoby od niebezpieczeństwa, które wynikło wskutek groźby przymusu bezprawnego lub innej przyczyny i którego w tym czasie nie można było w inny sposób odwrócić. Jak przedstawiają się warunki dopuszczalności obrony koniecznej, przedstawione w art. 46? Określ instytucję uregulowaną art. 47.

13. Kodeks Tagancewa (1903 r.): Art.50 Nabycie lub przysposobienie środka do wykonania przestępstwa umyślnego uważa się za przygotowanie. Przygotowanie ulega karze w przypadkach, szczególnie wskazanych w ustawie, jeśli przytem zostało ono wstrzymane z powodu okoliczności, niezależnych od woli winowajcy. Jaka forma popełnienia przestępstwa jest opisana w powyższym artykule i kiedy jej sprawca podlega ukaraniu?

14. Kodeks Kar Głównych i Poprawczych (1845 r.): Art.112 Za przygotowanie do spełnienia przestępstwa winny ulega karze stosownie do tego: najprzód czy użyte przez niego w tym celu środki były bezprawnemi, powtóre, czy samo przysposobienie środków podobnych zagrażało już niebezpieczeństwem jakiejkolwiek osobie prywatnej, lub więcej osobom lub też całemu społeczeństwu. Kara za samo przygotowanie do przestępstwa, bez takowych zwiększających winę okoliczności, wyrzeczoną będzie tylko w szczególnych przypadkach, prawem wyraźnie oznaczonych. Art.114 Za usiłowanie wstrzymane, nie z własnej woli działającego lecz wskutek innych okoliczności, od niego nie zawisłych kara wymierzoną zostanie w miarę większego lub mniejszego zbliżenia się usiłowania do dokonania przestępstwa, dwa, trzy lub cztery stopnie niżej, w stosunku do kary, za samo dokonanie przestępstwa postawionej. Kiedy wedle powyższej ustawy ponosi się odpowiedzialność za przygotowanie? Jak przedstawia się kwestia odpowiedzialności za usiłowanie?

15. Ustawa karna austriacka (1852 r.): § 5 Nie tylko sam bezpośredni sprawca staje się winnym zbrodni, lecz także każdy, kto przez rozkaz, poradę, nauczanie, pochwałę, czyn zabroniony urządzał, rozmyślnie go wywołał, wykonanie onegoż umyślnem dostarczaniem środków, usuwaniem przeszkód, lub innym jakimbądź sposobem popierał, ku temu był pomocnym, do pewniejszego spełnienia onegoż przykładał się; tudzież ten, kto naprzód porozumiał się ze sprawcą względem dania mu pomocy i wsparcia po spełnieniu czynu albo względem udziału w zysku i korzyści. Okoliczności uniewinniające, znoszące karygodność zbrodni, względem sprawcy lub jednego ze współwinnych albo uczestników li tylko wskutek osobistych ich stosunków względem sprawcy, nie mają być rozciągane na innych współwinnych i uczestników. Jakie formy zjawiskowe przestępstwa ujmuje § 5 kodeksu? Zdefiniuj je. Jaką zasadę wyraża zdanie drugie cytowanego przepisu?

16. Svod Zakonov (1832 r.): 118. Sąd nie może sam z siebie ani zwiększyć, ani zmniejszyć kary przewidzianej przez prawo, za wyjątkiem tych przypadków, kiedy samo prawo go do tego uprawnia. 119. W przypadku, kiedy prawo przewidując karę, określa ją za pomocą ogólnych wyrażeń, takich jak: ukarać, jak karze się przestępcę lub ukarać z całą surowością prawa lub na podstawie prawa, nie określając przy tym ani rodzaju, ani postaci kary albo też jeśli wyznaczając rodzaj kary nie wyznacza jej postaci – wtedy sąd przede wszystkim określa dokładnie istotę przestępstwa, porównuje je z innymi tegoż rodzaju i w swej istocie najbliższymi mu, a następnie proponuje karę za nie i przedstawia ją do zaopiniowania wyższej instancji, zgodnie z hierarchią. Czy przepisy powyższe odpowiadają zasadzie nulla poena sine lege? Na czym polega stosowanie analogii w prawie karnym i w jakim zakresie pozwalają ją stosować powyższe przepisy?