TOEKOMST NA KANKER Vermoeidheid bij kanker, wat is er aan te doen ?

1. TOEKOMST NAKANKER Vermoeidheid bij kanker, wat is er aan te doen? Edward Fiets en Aad van der Windt Donderdag 16 september 2010,14.00 uur Auditorium, Medisch Centrum Leeuwarden

2. Wie zijn wij? Edward FietsInternist-oncoloog Medisch Centrum Leeuwarden Aad van der WindtFysiotherapeutSpectrum Leeuwarden

3. Presentatie Edward Fiets Edward Fiets Internist-oncoloog Medisch Centrum Leeuwarden

4. Wanneer vermoeidheid bij kanker? • Tijdens de behandeling van kankerDe vermoeidheid is een vervelend bijverschijnsel van de ziekte en/of de behandeling (70-100%) en gaat meestal weer over. • In de palliatieve faseOok nu is de vermoeidheid toe te schrijven aan de ziekte (en de behandeling). De algehele conditie en vooruitzichten zijn slecht. • Na de behandeling van kanker20-40% van de mensen met goede vooruitzichten heeft na de behandeling langdurig last van vermoeidheid

5. Wat is vermoeidheid bij/na kanker? • Een subjectief gevoel van een vervelende en blijvende vermoeidheid of uitputting • Gerelateerd aan kanker of de behandeling van kanker • Niet in proportie tot recente activiteiten • Met invloed op het normale functioneren • Niet veroorzaakt door een onderliggend psychiatrisch ziektebeeld

6. Kenmerken vermoeidheid na kanker • Het is er plotseling, zonder waarschuwing, en meestal niet als gevolg van een inspanning • De vermoeidheid wordt vaak als extreem ervaren en lijkt op uitputting • De herstelperiode is langer dan na een ‘normale’ vermoeidheid • Slapen of rusten geeft geen verlichting

7. Vermoeidheid na kankerandere veel voorkomende klachten en symptomen • Pijn • Gebruik van anti-depressiva • Geheugen- en concentratiestoornissen • Emotionele problemen • Gewichtstoename en lichamelijke inactiviteit • Slaapstoornissen

8. Oorzaak vermoeidheid na kanker • We weten het eigenlijk niet!!Niet het soort kanker of de leeftijd van de patiëntWel de duur van de behandeling en eventuele complicaties“lichaamsreactie tegen overbelasting en weefselbeschadiging” Lang na kanker speelt de manier van denken over de vermoeidheid en hoe ermee wordt omgegaan een belangrijke rol. De oorzaak van de vermoeidheid ligt niet in het gedrag en de gedachten

9. Gevolgen van vermoeidheid bij kanker Gevolgen voor relatie en gezin taken overnemen nu thuis ipv aan het werk spanningen in de relatie een nieuw evenwicht ….. Gevolgen voor de patiënt beperkingen dagelijks functioneren frustratie en verdriet geïrriteerd zijn emotioneel labiel en huilerig opstandig ….. Gevolgen voor werk en sociale contacten Minder, of niet meer werken, financiële consequenties minder sociale contacten, vereenzaming onbegrip .….

10. Screening vermoeidheid na kanker Welk cijfer zou u uw vermoeidheid geven op een schaal van 0 – 10 als u terugdenkt aan de afgelopen 7 dagen. Afkapwaarde ≥ 4 niet vermoeid ergst denkbare vermoeidheid 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11. Evaluatie vermoeidheid na kanker • In welk stadium zijn ziekte en behandeling? • Het beloop van de vermoeidheid in het verleden? • Bijkomende ziektes, behandelingen en medicatie? • Gebruik van alcohol en verdovende middelen? • In kaart brengen van behandelbare factoren welke bij kunnen dragen aan de vermoeidheid

12. Behandelbare factoren • pijn • psychische stress-factoren • slaapproblemen • bloedarmoede • inadequate voeding • lichamelijke activiteit • medicatie (bijwerkingen) • andere ziekten (co-morbiditeit) medicatie voeding andere ziekten beweging psyche bloed armoede slaap pijn

13. Behandelbare factoren vermoeidheidPijn,bloedarmoede,co-morbiditeit,medicatie Bespreek uw vermoeidheid met uw behandelaars Soms is er een “eenvoudige” verklaring of behandeling mogelijk • Pijn is erg vermoeiend • Bloedarmoede (tgv behandeling of ziekte) • Co-morbiditeit (reeds bestaand, tgv de behandeling, maar ook depressie komt geregeld voor) • Medicatie

14. Behandelbare factoren vermoeidheidAlgemene adviezen • Stel je prioriteiten en delegeer minder belangrijke activiteiten • Sta jezelf toe om niet essentiële activiteiten uit te stellen • Houdt een dagboek bij en bekijk wanneer je energie niveau het hoogst is • Afleiding kan helpen (spelletjes, muziek, lezen,…)

15. Behandelbare factoren vermoeidheidPsychische stressfactoren • Verwerking • Angst voor terugkeer van de ziekte • Gering gevoel van controle • Het gevoel van te weinig aandacht of begrip van uw omgeving te krijgen • Niet helpende gedachtenen omgang met vermoeidheid(geen invloed op klachten, klachten gaan nooit meer over)

16. Behandelbare factoren vermoeidheidPsychische stressfactoren • Bespreek uw problemen met arts, verpleegkundige, maatschappelijk werk of ziekenhuispsycholoog • Lotgenotencontact www.nfk.nl • Toon Hermans Huis Fryslânwww.toonhermanshuisfryslan.nl • Herstel en Balanswww.herstelenbalans.nl • Helen Dowling Instituut (Utrecht)www.mindermoebijkanker.nl

17. Behandelbare factoren vermoeidheidSlaapproblemen Niet kunnen slapen of juist veel slapen, vaak wakker Behandelmogelijkheden: • Voorlichting en educatie • Gedragstherapie slaapgedrag en slaaphygiene • Complemetaire behandelingen Ademhalingsoefeningen, Ontspanningsoefeningen, Yoga, … • Bewegen Slapen kun je leren (het Friese Land) www.thfl.nl Centrum voor slaap- en waakstoornissen MCL www.mcl.nl

18. Behandelbare factoren vermoeidheidSlaapproblemen Tips: - Ga naar bed als je slaperig bent - Ga rond dezelfde tijd naar bed en sta rond dezelfde tijd op - Sta weer op als je na 20 minuten niet in slaap komt - Vermijdt lange middagdutjes en beperk de totale tijd doorgebracht in bed - Geen koffie meer in de middag - Zorg voor een donkere, stille en comfortabele omgeving

19. Behandelbare factoren vermoeidheidInadequate voeding Zorg voor een goede, gezonde voeding Vooral tijdens behandeling kan dit een probleem zijn tgv misselijkheid, braken, verlies van eetlust, ontsteking van het mondslijmvlies, diarree, …….. Eventueel kan een diëtist(e) u hierbij helpen

20. Behandelbare factoren vermoeidheidLichamelijke activiteit Het bevorderen van lichamelijke activiteit verbetert kracht, energie en fitheid. Een weinig intensief wandelprogramma kan al bijdragen aan de overgang van patiënt naar overlever en leidt tot: • Minder angst (ongerustheid) en depressie • Een positiever beeld van het eigen lichaam • Een beter kunnen verdragen van lichamelijke activiteit

21. Presentatie Aad van der Windt • Aad van der Windt • NVFS-sportfysiotherapeut • Fysiotherapeut Master • Sport- en Gezondheidscentrum Spectrum Leeuwarden • Wijnhornsterstraat 196 • Leeuwarden www.spectrumleeuwarden.nl

22. Kanker en vermoeidheid HOE RAAKTE IK ALS SPORTFYSIOTHERAPEUT BETROKKEN BIJ DE BEHANDELING VAN KANKER PRIVE: als therapeut en privé in aanraking gekomen met kanker 1995 ELLEN: mijn eerste patiënt met kanker die ik uitgebreid begeleidt op een andere manier dan toen gangbaar was met goed resultaat 2005 ARNOLD: mijn eerste patiënt met kanker die zwaarder ging oefenen/trainen dan toen gangbaar was met goed resultaat 2008 EDWARD FIETS: de eerste gezamenlijke gesprekken over een betere therapie voor patiënten met kanker www.spectrumleeuwarden.nl

23. Kanker en vermoeidheid • Lichamelijke activiteit • Verbetering mobiliteit • Verbetering conditie • Pijn • Psyche Beweging Pijn Psyche www.spectrumleeuwarden.nl

24. Kanker en vermoeidheid BESLASTING EN BELASTBAARHEID Belasting Belastbaarheid www.spectrumleeuwarden.nl

25. Kanker en vermoeidheidBELASTING (WAAR MOET DE FYSIOTHERAPEUT REKENING MEE HOUDEN) BELASTING: - KANKERTHERAPIE - GEVOLGEN VAN DE KANKERTHERAPIE zoals veranderende weefseleigenschappen, bloedarmoede, veranderende bloedwaarden, veranderende reacties op inspanning, veranderende fysieke reacties (bv.hersentumor) weefselbeschadiging t.g.v. kankertherapie, - EMOTIONELE/PSYCHISCHE GEVOLGEN - MAATSCHAPPELIJK INVLOEDEN www.spectrumleeuwarden.nl

26. Kanker en vermoeidheidMET WELKE FACTOREN MOET REKENING GEHOUDEN WORDEN TIJDENS TRAINING Onder andere: • Veranderende eigenschappen van het weefsel • Veranderende bloedwaarden • Verstoorde lichaamsfuncties t.g.v. kanker/-therapie • Verminderde belastbaarheid van het individu • Veranderende reacties op belasting • Psychologische aspecten • Sociale aspecten • Langere termijn gevolgen t.g.v. kankertherapie • Onbekende aspecten www.spectrumleeuwarden.nl

27. Kanker en vermoeidheidBELASTBAARHEID (WAAR MOET DE FYSIOTHERAPEUT REKENING MEE HOUDEN) BELASTBAARHEID - FYSIEKE en GEESTELIJKE CONDITIE - SOCIALE ONDERSTEUNING - RUST OF INSPANNING? - IN HOEVERRE MAG INSPANNING GELEVERD WORDEN door de kanker(therapie) ben je al zo belast, doe maar rustig aan…..????? - R. NEWTON: stevig/goed belasten mag/moet (2006) www.spectrumleeuwarden.nl

28. Kanker en vermoeidheidEVENWICHT IS ESSENTIEEL BELASTING EN BELASTBAARHEID IN EVENWICHT www.spectrumleeuwarden.nl

29. VERMIJDINGSGEDRAG VERMINDERING AKTIVITEITEN CATASTROFEREN KANKERTHERAPIE DECONDITIONERING HERSTEL CONFRONTATIE VERMOEIDHEID ANGST VOOR VERMOEIDHEID LAGE ANGST GemodificeertnaarVlaeyenet al., Pain, 1995

30. Kanker en vermoeidheidBELEID SPECTRUM LEEUWARDEN • Intake • Vragenlijsten • Conditietest(en) • Training • Gradedactivity m/z exposure • Basis bewegingstherapie • Sport van recreatie tot topsport • Op basis van individuele mogelijkheden • Thuistrainingsprogramma www.spectrumleeuwarden.nl

31. Kanker en vermoeidheid • CASUS: Mw. V. • 2003 Borstkanker geconstateerd en behandeld. Kanker is “overwonnen”, vermoeidheid blijft, kracht en mobiliteit van de schouder/arm is erg slecht. Klachten blijven. In 2010 komt ze in therapie. • Therapie: • Cognitieve training, inspanningsgevoel gerelateerd • Training op inspanningsniveau (conditie en kracht) • Thuis trainingsschema • Resultaat: goed. Vermoeidheid is met 50% afgenomen. Kan weer 30 • km fietsen en heeft haar middagslaapje niet meer nodig. Elektrische • fiets staat te verstoffen in de kelder. Arm kan ze haast maximaal • heffen, kracht in de arm komt terug. Beweging Pijn Psyche www.spectrumleeuwarden.nl

32. Kanker en vermoeidheid • CASUS: Dhr. V. • In 2009 geopereerd aan colonca. Komt als “een dood vogeltje” bij de fysiotherapeut. Extreem vermoeid. Veel pijn. Was altijd erg sportief. • Therapie: • Beweging, exposure • Oefentherapie, verbetering conditie • Sporttraining • Resultaat: goed. Is na 12 maanden Is weer volledig aan het werk • zonder al te veel pijn. Vermoeidheid is zo goed als verdwenen. Beweging Pijn Psyche

33. Kanker en vermoeidheid • CASUS: Mw. E. • 1995 Hodgkin. T.g.v. kankertherapie ernstige hart/long klachten, kans op hartfalen, houdt veel vocht vast, extreme toename lichaamsgewicht, veel pijn, ernstige vermoeidheid, ernstige osteoporose, etc. Baarmoeder verwijdering. Hartoperatie. • Therapie: • Pijndemping d.m.v. fysiotherapie • Oefentherapie en thuistrainingsschema • Afvallen • Resultaat: Goed. Vermindering vermoeidheid en pijn. Is al 18 kg • afgevallen. Functioneert maatschappelijk beter dan voorheen. • Extreme verbetering mentaal en fysiek in 2010. Beweging Pijn Psyche www.spectrumleeuwarden.nl

34. Kanker en vermoeidheid • RESULTATEN VAN DE AFGELOPEN TWEE JAAR • - VERBETERING CONDITIE, KRACHT • - VERBETERING FUNCTIONEREN • - VERBETERING VERMOEIDHEID VAN 50 TOT 100 % • - SUBJECTIEF: VERBETERING QUALITY OF LIFE • SOCIALE OMGEVING ZIET VERBETERING • KOST TIJD: 6 TOT 12 MAANDEN • VOOR IEDEREEN HAALBAAR? Beweging Pijn Psyche www.spectrumleeuwarden.nl

35. Kanker en vermoeidheid Opgeven is geen optie www.spectrumleeuwarden.nl

36. Kanker en vermoeidheidPROF.DR. G.BLEIJENBERG, BIJZONDER HOOGLERAAR PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN VAN CHRONISCHE VERMOEIDHEID “ ARTSEN HEBBEN GELUKKIG MEER AANDACHT GEKREGEN VOOR HET PROBLEEM VERMOEIDHEID NA KANKER. HELAAS HOOR JE ARTSEN NOG WEL ZEGGEN: “HET ZAL WEL NIET MEER OVERGAAN”. DAT WIL IK BESTRIJDEN. HET IS ALTIJD BELANGRIJK MENSEN HOOP TE GEVEN. DE VERMOEIDHEID KAN BEHANDELD WORDEN EN VERDWIJNEN. DAT HEBBEN WE IN ONS ONDERZOEK AANGETOOND “. bron: KWF Kanker Bestrijding www.spectrumleeuwarden.nl

37. Kanker en vermoeidheid Hartelijk dank voor uw aandacht Edward Fiets Aad van der Windt www.spectrumleeuwarden.nl