Hypertekst schrijven en observerend leren: Effecten op schrijfvaardigheid en kennis

1. Hypertekst schrijven en observerend leren: Effecten op schrijfvaardigheid en kennis Martine Braaksma (i.s.m. Gert Rijlaarsdam & Huub van den Bergh) Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

2. Twee functies van schrijven: Als communicatiemiddel Als leer- en toetsmiddel Belangrijke aspecten: informatie selecteren en ordenen uit bronnen, verbanden leggen, structureren, standpunt onderbouwen, onderscheid hoofdzaken/bijzaken, aanpassen aan publiek Onderzoek en praktijk tot nu toe gericht op schrijven in traditionele, papieren, lineaire vorm, op schrijven als communicatiemiddel en gebaseerd op twee assumpties over leren: gelijkheid van taken (lineair = doel -> lineair = middel) oefening baart kunst (leren schrijven door schrijven) Schrijfvaardigheid

3. De twee assumpties over leren weerleggen om schrijfonderwijs te verbeteren Theorie over schrijfprocessen uitbreiden en verfijnen Kunnen twee leerarrangementen de kwaliteit van leren schrijven verbeteren? het schrijven van hyperteksten (vs. lineaire teksten) het observeren van schrijvers (vs. zelf schrijven) Effecten op: schrijfvaardigheid (schrijfprocessen, lineaire tekstkwaliteit, self-efficacy, kennis over schrijven) kennis (van het onderwerp waarover de schrijver schrijft) Doel project

4. “Digitale tekst waarin informatie is georganiseerd als een netwerk en waarin tekstblokken met elkaar zijn verbonden via ‘links’ (actieve verwijzingen).” Hypertekst

5. Teksten op Internet en encyclopedieën op CD ROM Bijvoorbeeld

6. Schrijfprocessen en kwaliteit schrijfproduct Veronderstelling: hypertekst schrijven brengt schrijvers in aanraking met hiërarchische tekststructuren Bij hypertekst-achtig schrijven meer planning en analyse dan bij lineaire schrijftaken Resulterend in hogere tekstkwaliteit Hypertekst schrijven = veel oefenen met plannen en analyseren = goed voor tekstkwaliteit Effecten HYP op schrijfvaardigheid

7. Kennis over het onderwerp waarover de schrijver schrijft Actieve kennisconstructie, vgl. “knowledge transforming” Effecten HYP op kennis

8. Effectief gebleken bij schrijfvaardigheid (verschillende tekstsoorten, verschillende niveaus schrijvers) Geeft inzicht in “onzichtbare” schrijfprocessen Cognitieve belasting verschuift van uitvoering schrijftaak naar leren schrijven Stimuleert expliciet gebruik van metacognitieve vaardigheden zodat input voor leren vergroot wordt Observerend leren

9. Voortoetsen (aptitude, computervaardigheden, self-efficacy voorschrijven, lineaireschrijfprocessen, lineairetekstkwaliteit, kennis over schrijven, kennis over het onderwerp) Experimentelelessenserie in drievormen: Lineairschrijven(LIN), Hypertekstschrijven(HYP), Observerendleren (OBS) natoetsen (aptitude, computervaardigheden, self-efficacy voorschrijven, lineaireschrijfprocessen, lineairetekstkwaliteit, kennis over schrijven, kennis over het onderwerp) ‘Implementatie meting’: schrijfprocessen tijdens LIN en HYP schrijven Design

10. Leerlingenuitvoortgezetonderwijs Klas 4 havo en 5 vwo (16-17 jaar) Deelnemersaan de studies

11. Vijf lessen (70 minuten elk) over het schrijven van een betoog Korte plenaire uitleg en instructie + werkbladen Drie condities (HYP, LIN en OBS) Inhoud is hetzelfde voor de drie condities, type schrijftaak verschilt (LIN/HYP) en “uitvoering” (zelf doen of OBS) Veel samenwerkend leren en aandacht voor onderwerp door “inquiry learning” en “echte” documentatie Voor- en natoetsen: o.a. schrijfvaardigheid (proces/product), kennis over het onderwerp, kennis over schrijven, schrijfstijl Hoofdpunten lessenserie betoog schrijven

12. Opbouw lessenserie betoog schrijven

13. Voorbeelden van (leerling)hyperteksten Inleiding Standpunt Defintie goed doel Argumentem voor Tegen-argumenten

14. Voorbeelden (vervolg) Inleiding Hoofd- argumenten Conclusie Standpunt

15. Nadenken over structuur hypertekst (Bart en Linda) Nadenkenover werktitelbetoog (Floor en Toon) Voorbeelden van observerend leren

16. Studie 1: LIN vs. HYP • Effecten op globale kwaliteit schrijfproduct (lineaire tekst over een ander onderwerp)

17. Studie 2: Effecten op schrijfprocessen tijdens HYP en LIN schrijven (1)

18. Studie 2: Effecten op schrijfprocessen tijdens HYP en LIN schrijven (2)

19. Studie 2: Relaties tussen pauze- en productie- activiteiten en resulterende tekstkwaliteit

20. Studie 2: Verschillen voor pauze- en productielocaties tussen LIN en HYP schrijven

21. Studie 2: Verschillen voor pauze- en productielocaties tussen LIN en HYP schrijven Negatieve relatie met tekstkwaliteit Positieve relatie met tekstkwaliteit

22. Verschillende proceskarakteristieken voor hypertekst schrijven en lineair schrijven: HYP: > schrijftijd tijdens heel schrijfproces Meer vloeiend schrijven, doordat hiërarchisch schrijfplan afspiegeling is van document structuur? Schrijftaak is meer gestructureerd LIN: > pauzetijd, langere pauzes (vooral tussen woorden in begin en tussen zinnen in midden schrijfproces) Meer betrokken in linearisatieproces, formuleren van linguïstische indicatoren/connectieven? Minder vloeiend schrijven Samenvatting processen

23. Studie 3: effecten van HYP en OBS vs. LIN en CON • Effecten op argumentatieve kwaliteit van het schrijfproduct (lineaire tekst over een ander onderwerp)

24. Studie 3: effecten van HYP en OBS vs. LIN en CON • Effecten op pauzetijden (tijdens het schrijven van eenlineairetekst over eenanderonderwerp)

25. Uitsnede eerste vijf minuten Studie 3: effecten van HYP en OBS vs. LIN en CON

26. Tijdens het schrijven van een lineaire tekst Studie 3: relatie tussen pauzetijden en tekstkwaliteit

27. Andere organisatie van schrijfprocessen tijdens LIN en HYP schrijven Sommige processen in HYP positief gerelateerd aan kwaliteit schrijfproduct en in LIN negatief gerelateerd HYP laat andere schrijfprocessen zien na de interventie (langere pauzes in het begin), die processen zijn positief gerelateerd aan kwaliteit schrijfproduct HYP en OBS positief effect op tekstkwaliteit, maar alleen voor goede schrijvers (nieuw type taak, transfer naar (zelf) lineair schrijven?) Conclusies

28. Hypertekst schrijven voor ordenen inhoud, inspelen op (verschillende) lezers, structureren Observerend leren voor inzicht in (specifieke) schrijfprocessen/schrijftaken Effectief gebleken in voortgezet onderwijs (Braaksma, 2002; Couzijn, 2005) en universitair onderwijs: reviseren in het Engels (Van Steendam et al, 2010), schrijven van syntheseteksten bij economie (Raedts et al, 2009) Implicaties voor schrijfonderwijs

29. Publicaties, presentaties, lesmateriaal, op: http://www.ilo.uva.nl/homepages/martine Email: braaksma@uva.nl Meer informatie?