Demokracja szlachecka

1. Demokracja szlachecka • To system ustrojowy Rzeczypospolitej gwarantujący stanowi szlacheckiemu prawo decydowania w sprawach państwa, zarówno w polityce zagranicznej, jak i wewnętrznej. • Wykształciła się w XV i XVI wieku, dzięki uzyskiwanym przez szlachtę przywilejom. • Jej ukoronowaniem była konstytucja nihil novi w 1505 roku. • Ustrój demokracji szlacheckiej utrzymał się w Polsce do rozbiorów.

2. Podstawą modelu demokracji szlacheckiej były przywileje, czyli korzystne uprawnienia dla szlachty. Panujący w zamian za określone ustępstwa wobec jego postulatów nadawał stanowi szlacheckiemu szczególne uprawnienia polityczne, gospodarcze i sądowniczo-administracyjne

3. Szlachta a inne stany W XV i XVI wieku szlachta osiągnęła całkowitą przewagę polityczną i gospodarczą nad mieszczaństwem i chłopstwem. „Panowie bracia” pilnowali, by do współrządzenia państwem nie zostali dopuszczeni przedstawiciele innych stanów. Dlatego ustrój Rzeczypospolitej w XVI – XVIII wieku nazywa się: demokracją szlachecką

4. Stany szlacheckie Szlachta dzieliła się na: • Magnatów (możnowładców) i ogół szlachty, który się dzielił na: • posesjonatów (zamożna szlachta, posiadała folwarki i wsie razem z chłopami) • średnią szlachtę (mało zamożna, często sama uprawiała swoje ziemie) • gołote (nie mogła zostać urzędnikiem, nie posiadała ziemi, najbiedniejsza część szlachty).

5. SEJMIKI • były to zjazdy szlachty, zamieszkującej województwo lub ziemię, na które dzieliła się Korona i Litwa np. województwo krakowskie czy ziemia dobrzyńska; • na mocy przywileju z 1454r. sejmiki uzyskały ogromny wpływ na politykę państwa – zwłaszcza na jego finanse;

6. Rodzaje sejmików • Deputackie – na których wybierano reprezentantów do Trybunału Korony; • Generalny (generał) – większy zjazd senatorów i szlachty danej prowincji, uzgadniano na nim stanowisko w sprawach jakie miał rozpatrywać następny sejm; • Przedsejmowy(elekcyjny) – zbierał się przed sejmem walnym w celu wybrania posłów i ustalenia instrukcji posłów;

7. Rodzaje sejmików c.d. • Relacyjny – zwoływany po sejmie walnym, posłowie zdawali sprawozdanie z obrad sejmu walnego; • Powiatowe – skupiały szlachtę danego powiatu; • Ziemskie – gromadziły szlachtę danej ziemi np. na Mazowszu, w ziemi dobrzyńskiej itp..; • Wojewódzkie i generalne – zwoływane dość rzadko, skupiały szlachtę całej prowincji.

8. W 1493 roku, szlachta utworzyła obok senatu odrębną izbę poselską, w której zasiadali posłowie wybierani przez sejmiki. To wydarzenie uważa się za początek istnienia sejmu walnego, składającego się z trzech „stanów sejmujących”: Króla Senatu Izby poselskiej

9. Stany sejmujące Każdy z trzech „stanów sejmujących” miał odmienne uprawnienia. 1. Monarcha • zwoływał sejm, • przewodniczył posiedzeniom, • sprawował sądy, • przedstawiał własne projekty, • bez jego zgody żadna uchwała nie miała mocy prawnej.

10. Stany sejmujące c.d. 2. Senatorowie • wyrażali swoje opinie o królewskich i poselskich projektach ustaw 3. Posłowie • przedstawiali własne postulaty, • omawiali projekty ustaw królewskich. Do przyjęcia ustawy przez sejm potrzebna była jednomyślna zgoda trzech jego stanów

11. Sejm Walny K r ó l izba poselska izba senatorska 170 posłów 140 senatorów

12. Sejm walny c.d. Po 1569 roku sejmy odbywały się najczęściej w Warszawie – „w pół drogi między stolicami Polski i Litwy”. Od 1573 roku przyjęto zasadę zwoływania sejmu zwyczajnego raz na dwa lata na okres sześciu tygodni. Gdy tego wymagały okoliczności król mógł zwołać dwutygodniowy sejm nadzwyczajny.

13. Podczas obrad sejmu obowiązywały dwie niepisane zasady: jedności i jednomyślności. Stosowanie tych zasad przynosiły jednak największe szkody

14. Zakres działania sejmu walnego • praca ustawodawcza – uchwalanie ustaw, konstytucji, • polityka zagraniczna, • uchwalanie podatków, • ustalanie liczebności wojsk, • decydowanie o wydatkach i dochodach państwa, • sądownictwo szlacheckie – prawo łaski i amnestii, • wyrażanie zgody na zwołanie pospolitego ruszenia, • nobilitacje – nadanie szlachectwa.

15. Rodzaje sejmów • Sejm walny, • Sejm konwokacyjny – zawiązany po śmierci króla pod przewodnictwem prymasa wyznaczał czas i miejsce wolnej elekcji, • Sejm koronacyjny – odbywał się w Krakowie i kończył bezkrólewie, król elekcyjny zaprzysięgał artykuły henrykowskie i był koronowany, • Sejm obozowy – w czasie zbierania pospolitego ruszenia, • Sejm rokoszowy – w czasie zbrojnego wystąpienia przeciw królowi.

16. Korzyści z demokracji szlacheckiej czerpała grupa społeczeństwa, stanowiąca dziesiątą część mieszkańców kraju. W następnych wiekach rosnący egoizm szlachty spowodował zablokowanie koniecznych reform i ostatecznie pchnięto państwo ku katastrofie.

17. Posiedzenie sejmu w 1622 r., (miedzioryt)

18. Sejm polski. Król Aleksander Jagiellończyk w otoczeniu senatorów i posłów.

19. Unia Lubelska – w 1569 pod wpływem ruchu egzekucyjnego [ruch egzekucyjny] zawarto ściślejszą unię z Litwą. Zastąpione unię personalną, unią realną. Tabela przedstawia wspólne i różne rzeczy dla Litwy i Polski Mapka

20. Rzeczpospolita po unii Lubelskiej

21. Król musiał, aby rządzić spełniać dwa rodzaje warunków: • Artykuły Henrykowskie: • -uznawać wolną elekcję • -przestrzegać postanowień • konfederacji warszawskiej • -co 2 lata zwoływać sejm • -utrzymywać 16 senatorów • kontrolnych • -jeśli król złamie postanowienia • poddani mogą wypowiedzieć mu • posłuszeństwo • 2. Pacta conventa(z łac. Warunki uzgodnione): • Warunki ustalane przez szlachtę • oddzielnie dla każdego władcy Wolna Elekcja – jest to wybór nowego władcy dokonywany przez szlachtę w drodze głosowania, kandydatem mógł być każdy szlachcic z kraju i zagranicy. W czasie sejmu elekcyjnego w 1573 roku głównymi kandydatami byli: -Iwan Groźny (car Rosji) -Piast (magnat polski) -Henryk Walezy (Wybrany)

22. WOLNA ELEKCJA Wolna elekcja - jest to wybór monarchy nieograniczony względami na dynastię (w Polsce od 1572). Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy odnosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłaszał marszałek, mianował natychmiast prymas. W późniejszym terminie ustalono stałe miejsce, w którym odbywała się elekcja, była to Wola pod Warszawą (obecnie dzielnica Warszawy).

23. Lista królów elekcyjnych panujących w Polsce: -Henryk Walezy 1573-1574 -Stefan Batory 1576-1586 -Zygmunt III Waza 1587-1632 -Władysław IV 1632-1648 -Jan II Kazimierz 1648-1668 -Michał Korybut Wiśniowiecki 1669-1673 -Jan III Sobieski 1674-1696 -August II 1697-1706 -Stanisław Leszczyński 1704-1709 -August III 1733-1763 -Stanisław August Poniatowski 1764-1795