Demokracja gospodarcza i dialog społeczny

1. Demokracja gospodarcza i dialog społeczny Mierniki poziomu rozwoju gospodarczego

2. Demokracja gospodarcza Zwolennicy idei demokracji gospodarczej zauważają, że człowiek spędza w pracy około 1/3 swojego życia. Wychodzą więc z założenia. że skoro człowiek jako obywatel może korzystać z demokratycznych praw w życiu publicznym, powinien mieć do nich dostęp również jako pracownik w miejscu pracy (w przedsiębiorstwie, biurze, szkole). Istotą demokracji gospodarczej jest współudział pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Może się on przejawiać we wpływaniu na obsadę stanowisk kierowniczych czy też na podejmowanie innych decyzji dotyczących pracowników.Współcześnie demokracja gospodarcza stała się trwałym elementem ustrojowym w wysoko rozwiniętych krajach Europy i świata. Uczestnikami demokracji gospodarczej są partnerzy społeczni, czyli organizacje pracowników (związki zawodowe) i pracodawcy lub organizacje pracodawców.

3. Związki zawodowe i ich rola. Cechą związków zawodowych jest ich niezależność od pracodawców, od administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz samorządność, przejawiająca się w swobodnym kształtowaniu ich struktur organizacyjnych, zasad członkostwa, kompetencji organów związku oraz procedur podejmowania decyzji. Związki zawodowe pełnią kilka funkcji: • obronną (reprezentacja i obrona praw pracowników, ich interesów zawodowych i socjalnych); • reprezentującą (reprezentacja interesów pracowników w sporach i rokowaniach zbiorowych); • kontrolną (kontrola przestrzegania przepisów dotyczących pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin, opiniowanie założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych, wnioskowanie o wydanie aktów prawnych z dziedziny działalności związków, prawe wnoszenia rewizji nadzwyczajnych w sprawach z zakresu prawa prac, i ubezpieczeń społecznych); • samopomocową (prowadzenie kas zapomogowo-pożyczkowych, organizacja wypoczynku); • produkcyjną (wspomaganie; troska o należyte funkcjonowanie zakładu pracy); • polityczną (udział w życiu politycznym kraju).

4. Organizacje pracodawców Organizacje pracodawców powstawały później niż związki zawodowe. Stanowią one formę obrony praw i reprezentowania interesów pracodawców wobec silnego ruchu związkowego. Do najważniejszych uprawnień organizacji pracodawców należą: • uczestnictwo w prowadzeniu rokowań zbiorowych i zawieranie układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień w zakresie objętym ich zadaniami statutowymi, • opiniowanie założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych zakresie objętym zadaniami organizacji. • partnerzy społeczni (związki zawodowe i pracodawcy bądź ich organizacje) mogą uczestniczyć w negocjacjach w celu rozwiązania sporuzbiorowego oraz zawarcia układu zbiorowego pracy.

5. Spór zbiorowy W ustawodawstwie pracy wyróżniamy dwa rodzaje sporów: indywidualny i zbiorowy. Spór indywidualny to spór pojedynczego pracownika z pracodawcą. Spór zbiorowy to spór (sytuacja konfliktowa) między pracodawcą a grupą pracowników, a jego przedmiotem są interesy szerszej grupy. Spór zbiorowy pracowników z pracodawcą może dotyczyć warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników i innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Prawa i interesy zbiorowe pracowników są reprezentowane przez związki zawodowe. natomiast prawa i interesy pracodawców mogą być reprezentowane przez właściwe organizacje pracodawców. Najczęściej przedmiotem sporów zbiorowych są sprawy płacowe.

6. Strajk Według obowiązującego w Polsce ustawodawstwa celem strajku jest rozwiązanie sporu zbiorowego, dotyczącego warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych osób, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Strajk jest prawem indywidualnym pracownika, które jednak może być wykonywane tylko zbiorowo. Udział w strajku jest dobrowolny. Jeżeli strajk jest legalny (organizowany zgodnie z trybem ustawy), to pracownik uczestniczący w nim nie narusza obowiązków pracowniczych i zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.

7. Lokaut W odpowiedzi na nielegalny bądź długotrwały strajk może być zastosowany lokaut. Jest to instytucja zbiorowego prawa pracy, sprzyjająca zrównoważeniu stron sporu zbiorowego. Polega na zbiorowych rozwiązaniu przez pracodawcę stosunku pracy z grupą strajkujących lub ze wszystkimi dotychczas zatrudnionymi pracownikami, i na odmowie wypłaty wynagrodzenia. W ustawodawstwie niektórych państw. podkreśla się, że lokaut musi być ostatnim możliwym (ostatecznym) środkiem rozwiązania sporu zbiorowego przez pracodawcę i nie może zmierzać do zniszczenia przeciwnika. Lokaut może również zakładać, że pracodawca ponownie zatrudni pracowników zwolnionych na podstawie lokautu.

8. Samorząd pracowniczy W przedsiębiorstwach państwowych funkcjonuje samorząd pracowniczy i rada pracownicza. Samorząd pracowniczy to organ samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego, realizujący zasadę pracowniczej partycypacji w bezpośrednim zarządzaniu przedsiębiorstwem państwowym. Formą realizacji tej zasady są ogólne zebranie pracowników przedsiębiorstwa (samorząd pracowniczy) i rada pracownicza. Ogólne zebranie pracowników ma prawo wyrażać opinie we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. Załoga może wypowiadać się w istotnych sprawach przedsiębiorstwa formie referendum. Zarówno samorząd pracowniczy jak i rada pracownicza są organami przedsiębiorstwa. Organy załogi są niezależne od administracji państwowej, związków zawodowych i od partii politycznych. Rada pracownicza to wybierany demokratycznie organ samorządu złogi w przedsiębiorstwie państwowym. Jedną najistotniejszych, kompetencji rady pracowniczej jest powoływanie i odwoływanie dyrektora przedsiębiorstwa oraz innych osób wykonujących kierownicze akcje w przedsiębiorstwie.

9. Dialog społeczny Dialog społeczny jest przejawem praktycznej realizacji idei demokracji, służy zwiększeniu obywatelskiej aktywności. Niekiedy sprowadza się go do konkretnych instytucji, służących tworzeniu negocjacyjnego ładu społecznego. Wówczas dialog społeczny stanowi podstawę systemu zbiorowych stosunków pracy, czyli powiązań i stosunków między, pracownikiem, pracodawcą i państwem. Stosunki te mogą mieć charakter dwustronny (układy zbiorowe pracy-pracodawca i pracownicy i trójstronny (pracodawca-pracownicy-państwo). Aby dialog społeczny był w pełni autentyczny i skuteczny, muszą by spełnione następujące warunki: • niezależność organizacji pracowników i pracodawców od państwa, • równowaga między partnerami społecznymi; • istnienie struktur organizacyjnych partnerów społecznych na poziomie krajowym; • reprezentatywność partnerów społecznych

10. Mierniki poziomu rozwoju gospodarczego Ruch okrężny w gospodarce Gospodarka narodowa składa się z dużej liczby podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz jednostce aparatu państwowego zarówno szczebla centralnego, jak i lokalnego. Dzięki ich decyzjom uruchamiane są różnorodne procesy gospodarcze. Upraszczając nieco sprawę pominiemy udział aparatu państwowego. Kierunki przepływów strumieni rzeczowych i pieniężnych międzyprzedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi pokazuje rysunek. Jak zapewne pamiętasz, gospodarstwa domowe są właścicielami czynników produkcji: ziemi, kapitału, pracy, przedsiębiorczości, wiedzy. Te czynniki produkcji są potrzebne przedsiębiorstwom do uruchomienia procesu produkcji. Wydatki te tworzą dochody przedsiębiorstw, dzięki którym mogą one m.in. płacić gospodarstwom domowym za usługi czynników produkcji. Z omówionego tu modelu ruchu okrężnego w gospodarce można wysnuć pewne wnioski. Wyraźnie widać, że obie grupy podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) są ze sobą powiązane i od siebie zależne. Sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych zależy od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw i odwrotnie, położenie przedsiębiorstw zależy od sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych.

12. Produkt krajowy brutto Produkt krajowy brutto (PKB) jest syntetyczną miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w określonym czasie, najczęściej w ciągu roku, i obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Wielkość PKB możemy obliczać właśnie jako sumę wartości produktów i usług w gospodarce, albo jako sumę dochodów czynników produkcji (czyli płace, renty, zyski) powstających w procesie wytwarzania produktów i usług (czyli wartości dodanej).

13. Wykorzystanie miernika PKB Jak stwierdziliśmy wcześniej, produkt krajowy brutto (PKB) jest główną kategorią w systemie rachunków państwa i obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki krajowej. Znaczenie ekonomiczne kategorii PKB jest trojakie: tempo wzrostu PKB (porównanie wartości PKB danego roku z rokiem poprzednim) jest miernikiem dynamiki gospodarczej kraju; bezwzględna wielkość PKB określa potencjał gospodarczy kraju; w przeliczeniu na jednego mieszkańca.

14. Produkt narodowy brutto Produkt krajowy brutto mierzy wartość produkcji wytworzonej tylko w kraju. Ale część dochodów obywateli powstaje za granicą. Dlatego wprowadzono inny miernik - produkt narodowy brutto (PNB) , który te fakt uwzględnia. Produkt narodowy brutto to suma dochodów obywateli danego kraju, również uzyskanych poza jego granicami. Do produktu narodowego nie wlicza się dochodów podmiotów zagranicznych.

15. Produkt krajowy netto i dochód narodowy Jeżeli od wartości produktu krajowego brutto (PNB) odejmiemy środki zużyte w ciągu roku na amortyzację, to uzyskamy miernik o nazwie produkt krajowy netto (PKN). Amortyzacja odzwierciedla bowiem równowartość zużycia zasobów kapitałowych w danym okresie. Określa też, jaka część wytworzonych dóbr nie została zużyta na konsumpcję lub na nowe inwestycje, lecz na odtworzenie zużytego kapitału. Analogicznie możemy mówić o produkcie narodowym netto (PNN), czyli o dochodzie narodowym. Jak wiesz, funkcjonowanie gospodarki wymaga zaopatrzenia jej w czynniki produkcji ziemię, pracę, kapitał, przedsiębiorczość, wiedzę. W zamian za ich dostarczenie społeczeństwo otrzymuje wynagrodzenie: płace i dochody z indywidualnej działalności gospodarczej, renty, procenty oraz zyski przedsiębiorców. Suma tych dochodów stanowi dochód narodowy. Jednocześnie należy pamiętać, że wielkość dochodu narodowego jest równa wielkości produktu narodowego netto, czyli jest miarą produkcji uwzględniającą inwestycje netto (ponad wartość amortyzacji).

16. Podział produktu krajowego Podział produktu krajowego odbywa się w dwóch fazach. Podział pierwotny dokonuje się w miejscu wytworzenia produktu, tj. w przedsiębiorstwie. Polega na podziale nowo wytworzonej wartości na wynagrodzenia pracowników oraz na dochód przedsiębiorstwa. Dochód przedsiębiorstwa stanowi źródło zysków jego właścicieli. W podziale uczestniczą więc dwie grupy podmiotów gospodarczych: gospodarstwa domowe (dochody pierwotne ludności) i przedsiębiorstwa (dochody pierwotne jednostek gospodarczych). W trakcie podziału pierwotnego ścierają się dwie tendencje: dążenia pracowników najemnych do wzrostu wynagrodzeń i dążenia przedsiębiorców do osiągania możliwie największych zysków.

17. Proces wtórnego podziału PKB W procesie wtórnego podziału PKB następuje opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów osób fizycznych i dochodów osób prawnych oraz obciążenie tych dochodów jeszcze innymi podatkami. dział wtórny związany jest z koniecznością finansowania zadań państwa i dokonuje się poprzez jego budżet. Wydatki państwa są przede wszystkim przeznaczone na pokrycie kosztów utrzymania sfery nieprodukcyjnej. Dotyczą m.in. wynagrodzeń pracowników administracji państwowej, pracowników służby zdrowia, nauczycieli, pracowników sfery nauki i kultury wszystkich tych, którzy są opłacani z budżetu państwa. We wtórnym podziale uczestniczą także emeryci, renciści, ludzie pobie­rający zasiłki i stypendia. Ze społecznego punktu widzenia istotny jest przepływ środków pieniężnych do osób o niskich dochodach lub w ogóle ich pozbawionych (np. bezrobotni). Poprzez decyzje ekonomiczne podmiotów gospodarczych produkt krajowy dzieli się na spożycie, czyli konsumpcję, i na akumulację. Określa się tu zatem przeznaczenie wypracowanego produktu krajowego.

18. Konsumpcja i akumulacja Na fundusz konsumpcji składa się: • spożycie indywidualne (z dochodów osobistych ludności); • spożycie zbiorowe w sferze usług socjalnych (np. oświata, kultura) i w sferze usług ogólnospołecznych (np. administracja, bezpieczeństwo, obrona). Na fundusz akumulacji składają się z kolei: • inwestycje produkcyjne i nieprodukcyjne (przykładem tej drugiej jest np. metro); • przyrost zapasów i rezerw.

20. Prezentacje wykonał: Paweł Lipski kl. IIILM