ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

1. T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÖZBEKİSTAN www.cem.gov.tr 2012

2. Ülke İsmi 1. Coğrafi Verileri 2. Nüfus Bilgileri 3. Ekonomik Göstergeler 4. Ormancılık Yapısı 5. Korunan Alanlar 6. Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faaliyetlerinin Yer Aldığı Kurumlar 7. Uluslararası İlişkiler 8. Ülke Hakkındaki Tecrübelerimiz 9. Ormancılık, Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Falliyetleri GZFT Analizi

3. Bilgi Notu Dispozisyonu (2) Ülke İsmi • ÖZBEKİSTAN • Resmi adı, Özbekistan Cumhuriyeti • Başkenti, Taşkent • Resmi dili, Özbekçe • Etnik gruplar, Özbek, Rus, Tacik, Kazak, Karakalpak, Tatar • Devlet Başkanı, İslam Kerimov • Başbakan, Şevket Mirziyoyev Para birimi Sum (UZS) • İnternet Alan Adı : uz • Telefon Kodu : +998

4. 1. Coğrafi Verileri 1.1. Konumu 1.2. Yüzölçümü 447.400 km2, %su, 4.9 1.3. Sınırları ve Komşuları Özbekistan; Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Kırgızistan ve Türkmenistan'a komşudur. Başkenti Taşkent'tir.

6. 1.4. Arazi Yapısı ve Deniz Seviyesinden Yüksekliği En yüksek nokta Adelunga Dağı, 4.301 m En alçak nokta Sarikarnış Gölü, -12 m En uzun nehir Ceyhun ve Seyhun En büyük göl Aral Gölü.Düz ve kurak batı kesimi Özbekistan topraklarının büyük kısmını meydana getirir. Kuzeybatıda yer alan alüvyonlu Turan Ovası, güneyde Kızılkum Çölü ile birleşir. Batıda yer alan Üstyurt Yaylası hafif dalgalı düz bir yüzeye sâhiptir. Bölgenin en büyük özelliği alçak sıradağlar ve tuzlu bataklıklar, düdenler ve mağaralarla kaplı kapalı havzalardır. Ceyhun Deltası alüvyonlu topraklarla kaplıdır. Kızılkum Çölünün büyük bölümü ülke toprakları içinde kalır. Özbekistan’ın doğusu ise dağlıktır. Tanrı Dağlarının batı kesimlerini meydana getiren dağ silsileleri bölgeyi engebelendirir. Bunlar Ugam, Pskem, Çatkal ve Kuramin sıradağlarıdır. Orta Asya’nın en büyük vâdisi olan Fergana bu bölgededir. En önemli gölü Aral Gölüdür. Amuderya (Ceyhun) ve Siriderya (Seyhun) nehirleri dışında irili ufaklı 600 akarsu vardır. 1.5. İklimi Karasal iklimi olan Özbekistan'da yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk geçer. Ortalama sıcaklık Ocak ayında -8 ila +3° C derece arasında değişirken, dağlık bölgelerde bu sıcaklık -16°C'ye kadar düşmektedir. Haziran ayında ise kuzey bölgelerindeki sıcaklık +26-32°C arasında seyrederken, güneyde bu sıcaklık 42°C'ye kadar çıkmaktadır. Kurak bir iklime sahip olan Özbekistan, yağışları genellikle kar şeklinde alır. Yağışların yaklaşık % 70'i sonbahar ve kış dönemindedir. 1.6. Arazi Kullanımı Önemli Nehirler, Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) en önemli nehirlerdir. Ayrıca, Surhanderya, Karaderya, Zerefşan, Kaşkaderya ve Narin deryaları da bulunmaktadır. En büyük gölü Aral'dır. Aral Gölü ayrıca, Sovyet dönemindeki yanlış tarım politikaları sonucunda bugün Özbekistan için büyük bir çevre felaketi doğurmuştur.

7. 1.7. Diğer İlgili Konular Özbekistan toprakları idari olarak 12 eyalete ayrılmıştır: Buhara, Nevai, Andican, Harezim, Surhanderya, Cizzak, Kaşkaderya, Namangan, Semerkand, Siriderya, Taşkent ve Fergana. 1936'da kurulan Karakalpak Özerk Bölgesi de Özbekistan sınırları içindedir. Özbekistan’da genelde çölde yaşayan yabani hayvanlar çoğunluktadır. Dağlarda kurt, ayı, tilki, ceylan, antilop, çok sayıda kuş yaşar. Milli Bayramları: Kadınlar Günü: 8 Mart, Zafer Bayramı 9 Mayıs, Anayasa Bayramı 8 Aralık, Bağımsızlık Bayramı 1 Eylül Tarihi ve Turistik merkezleri: Semerkant, Buhara ve Hive şehirleri Özbekistan turizmi açısından çok önemli merkezlerdir.Özbek Türkleri ,Timur'un türbesine 'Gur-ı Emir' diyorlar. Mavi çini kubbenin çevresini saran geniş kuşak üzerinde Allah kelamı yazılı türbeyi Timur sağlığında Türk mimar Mehmetoğlu Mahmut'a on dört yılda yaptırmıştır. Türbenin taç kapısından içeri girildiğinde karşınıza altı mezar çıkar. Türbenin kıble tarafında bir mihrap, tam orta yerde koyu yeşil mermerden yapılmış mezarda ,"Biz ki, milletlerin en eskisi ve en büyüğü olan Türkün başbuğuyuz !" diyen Timur yatmaktadır. Baş ucundaki diğer büyük mezar ise hocası SeyyitBereke'ye ait. Sağında, solunda ve ayak ucunda diğer kabirler var. Özbekistan’ın Semerkand ve Buhara şehirleri târih boyunca ilim ve kültür merkezi olmuştur. Bunun tesirleri günümüzde hâlâ devam etmektedir. Bu şehirlerde; Birûnî, Uluğ Bey, Kâdızâde-i Rûmî, Ali ŞirNevâî, GıyâseddînCemşidKâşî eş-Şirâzî, Ubeydullah-ı Ahrâr, Necmeddîn-i Kübrâ gibi âlim ve ilim adamları yetişmiştir.

9. 2. Nüfus Bilgileri 27 milyon Cumhuriyet içerisinde Kongrat, Nayman, Kineges, Mangıt, Toyak, Saray, Barın, Üç Uruğ, Bugut, Arlat, Kanglı, Kırk, Bataş ve Karakalpak gibi boylara rastlamak mümkündür. Özbekistan'ın nüfusunun %69'unu Özbekler, %9'unu Ruslar, %4.7'sini Tacikler, %4.1'ini Kazaklar, %2.4'ünü Tatarlar, %2.1'ini Karakalpaklar ve %7'sini diğer etnik gruplar oluşturmaktadır. Rus azınlık nüfusu, diğer Türk Cumhuriyeti'ne oranla Özbekistan'da daha azdır. Din: Müslüman %88, Doğu Ortodoks %9, diğer %3 3. Ekonomik Göstergeler GSYİH (düşük) 2009 – Toplam $32.816 milyar, Kişi başına $1,175 3.1. Ekonomiye Genel Bakış 1991'den sonra bağımsız Özbekistan Merkez Bankası kurulmuştur. Özbekistan çok zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir. Altın, doğalgaz, alimünyum, tungsten, kömür, mermer, yatakları ön sıradadır. 1991 verilerine göre yılda 41. milyar metre küp doğalgaz üretilmektedir. Dünyanın kaliteli altını burada üretilmekte olup yıllık 80 ton altın üretimiyle yerini almaktadır. Özbekistan sanayisi daha çok petrokimya ağırlıklıdır ve yılda 1.5 milyon ton gübre üretmektedir. Özbekistan Cumhuriyeti gelişmiş bir ulaşım ağına sahiptir. Sistemin temeli karayoluna dayanır. Karayolu uzunluğu: 69.300 km'dir. Demir yoluyla Çin'e bağlıdır. Türkmenistan, İran üzerinden Orta Doğu’ya yeni bir demir yolu yapılmaktadır. Taşkent, Türkistan'ın havayolu merkezidir ve sekiz hava alanı bulunmaktadır. Özbekistan'ın Türkiye ile olan toplam ticaret hacmi, 2003 yılında 272 milyon, 2004 yılında yüzde 40 dolayındaki artışla 388 milyon dolar oldu. 270 dolayında Türk işadamının bulunduğu Özbekistan’daki toplam Türk yatırımı da 1 milyar dolayında seyrediyor

10. Özbekistan Sovyetler Birliğinin dağılmasında sonra bağımsız kalmasına rağmen herhangi bir ekonomik alt yapısı ve sanayisini yönetebilecek bir yapıya sahip olmadığı için Rusya Ukrayna ve Beyaz Rusya'nın kurdukları Bağımsız Devletler Topluluğu'na (BDT) üye olmuştur. Ancak kendi ekonomilerini yaratabilmek amacıyla BrettonWoods sistemi içindeki örgütlere üye olmuştur (IMF, Dünya Bankası v.b.). Bu kuruluşların özellikle IMF'nin politikalarını benimsemesine rağmen aynı özelliklere sahip diğer Orta Asya devletlerine nazaran daha uzun zaman dilimine yaymışlardır özelleştirme politikalarını. Ayrıca özelleştirme yapılam kurumlar genellikle hizmet sektörüne ait kurumlar olmuştur. Sanayi kuruluşları ise genel olarak devletin kontrolü altında kalmıştır. Bu sayede işsizlik sorununu diğer devletlere oranla daha az yaşamışlardır. Sanayi kurumlarının özelleştirilmede geri planda kalması dış yatırımları azaltsada şuan ki durumları itibari ile diğer Orta Asya devletlerinden daha iyi bir konumda yer almaktadır (Kazakistan hariç). • Özbekistan, yıllık 80 ton altın üretimiyle dünya sıralamasında üst sıralarda yer almaktadır. Bakır rezervleri 800 milyon ton olarak varsayılmaktadır. Kömür üretimi yıllık 6 milyon tondur. 3.2. Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı 3.3. Orman, Tarım ve Hayvancılık Ürünleri Pamuk üretimine dayalı olarak kimya sanayii de gelişmiştir. Hafif sanayi ürünleri ise ipekli ve pamuklu kumaşlardır.ülkenin % 9'u tarıma elverişlidir. Buna rağmen pamuk üretiminde dünya dördüncüsüdür. Buğday, meyve, sebze ve pirinç yetiştirilmektedir. ÜIke ekonomisinde hayvancılık da önemli yer tutmaktadır. Sığır, koyun, keçi ve kümes hayvanları vardır. Yıllık yün üretimi 1994 verilerine göre 20.000 ton civarındadır. Özellikle astragan kürk koyunculuğu büyük önem kazanmıştır.

11. 3.4. İthalat ve İhracat Ürünleri • Özbekistan'ın ihraç ettiği ürünler arasında doğalgaz, hazır giyim, pamuk lifi, kara metal, deri, kimyevi maddeler, oto ve yan ürünleri bulunmaktadır. Gıda, elektronik malzemeler, temizlik malzemeleri, petrol ve otomotiv yan malzemeleri ise ithal edilen ürünler arasındadır. Özbekistan'ın 2008 yılı dış ticaretinde Rusya %20'lik payla ilk sırada yer alırken, onu %8,4'lük oranla Ukrayna, %6,8 ile Çin ve %5,7 ile İsviçre izlemiştir.

13. 3.5. Diğer İlgili Konular • 1997 yılında Ülkemizde (Antalya) düzenlenen XI. Dünya Ormancılık Kongresi esnasında iki ülke arasında mutabakat zaptı imzalanmıştır. • 2002 yılında Özbekistan Sulama Kurulu Başkanı, Aral Gölü çevresi bitki örtüsünün korunması çalışmalarına ülkemizden destek talebinde bulunmuştur. Söz konusu talep doğrultusunda yapılabilecekler konusunda OGM tarafından görüş bildirilmiş olup, Aral Gölü’nü kurtarma projesi çerçevesinde etüt ve incelemelerde bulunmak üzere Silvikültür Dairesi Başkanı Nejat ÖZTURAN Özbekistan’a görevlendirilmiştir. • 2003 yılında Aral Gölü Çevresinin Ağaçlandırılması‖ projesi kapsamında Bakanlığımız tarafından (1) 2 adet traktör hibe edilmiş; (2) asgari yılda 2000 hektar (Ha) 5 yılda toplam 10000 Ha. alanın ağaçlandırılmasının ülkemiz tarafından finanse edilebilmesi imkanlarının değerlendirilmesi ve OGM Silvikültür Dairesi Başkanlığı tarafından doğal ormanların bakımı, gençleştirilmesi ve iyileştirilmesi konularında teknik yardımda bulunulabileceği bildirilmiştir. • 2004 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Aral Gölü bölgesi ormanlık alanlarının geliştirilmesi çalışmalarında kullanılmak üzere 2 adet traktör hibe edilmiştir. 2005 yılında 2 adet Karakalpakistan Bölgesi için traktör hibe edilmiştir. • 2005 yılında Özbekistan Tarım ve Su Kaynakları Bakanı ülkemizi ziyaret etmiş, Bakanlığımız yetkilileriyle görüşmelerde bulunmuş, söz konusu görüşmelere; • - Ahmet ULUKANLIGİL OGM Genel Müdür Yardımcısı, • - Yüksel ERDOĞAN Strateji Daire Başkanı • - Haklan RAGIPOĞLU Şube Müdürü katılım sağlamıştır.

14. 2005 yılında Özbekistan Tarım ve Su Kaynakları Bakanlığından başlattığı Aral Gölü bölgesi ormanlık alanlarının genişletilmesi amacına yönelik olarak bir talepte bulunulmuştur. Söz konusu talep doğrultusunda, Özbekistan Teknik Daire Başkanlarınca belirlenecek konularda hazırlanacak projeler kapsamında düzenlenecek eğitim programlarında, çalışma gezilerinde konaklama yeri ve araç konularında yardım sözü verilmiştir. • 2007 yılında, ormancılık alanında mevcut işbirliğini güçlendirmek ve ormancılık konusunda yeni işbirliği alanları açmak amacıyla Özbekistan Cumhuriyeti Ormancılık Teşkilatına resmi bir ziyaret yapılmasına yönelik olarak bir davet mektubu gönderilmiştir. • 2008 yılında, TİKA ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından ortaklaşa yürütülen Türkmenistan ve Özbekistan’da Antep fıstığı Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi Projesi kapsamında Özbekistan ve Türkmenistan’dan Bakanlığımıza resmi ziyaretlerde bulunulmuştur. 29 Mayıs 2008 tarihinde gerçekleşen bu ziyaretlerde OGM tarafından Türkiye’de Orman Yönetimi konulu bir sunum gerçekleştirilmiştir. • 12–20 Nisan 2009 tarihleri arasında Özbekistan Tarım ve Su Kaynakları Bakanlığının daveti üzerine OGM Genel Müdürü Osman KAHVECĠ, Orman Ġdaresi ve Planlama Dairesi BaĢkanı Mustafa YURDAER, Antalya Orman Bölge Müdürü Recep KAġAN, Basın Halkla ĠliĢkiler Yetkilileri Emin ġĠMDĠ, orman ve ormancılıkla ilgili konularda ülkemiz ile Özbekistan arasında bilgi alış verişini ve işbirliğini artırmak amacıyla resmi bir ziyaret gerçekleştirilmiştir. • 2010 yılında, Orman Genel Müdürü Osman KAHVECĠ tarafından Özbekistan Tarım ve Su Kaynakları Bakanlığı, Ormancılık Bölümü Bakanlığı’na bir davet mektubu gönderilmiştir. • Bu bilgi notu 26 Mart 2012 tarihinde güncellenmiştir. • İkili ve Bölgesel İlişkiler Şube Müdürlüğü

15. Bilgi Notu Dispozisyonu (3) 4. Ormancılık Yapısı 4.1. Ormancılık Teşkilat Yapısı 4.2. Orman Varlığı ve Üretilen Orman Ürünleri (Odun ve Odun Dışı Ürünler) Ülke topraklarının % 12 gibi çok az kısmı ormanlarla kaplıdır. Batı kesimindeki düzlükler, havzalar ve dağ eteklerinde otsu bitkiler, tepelerde ise odunsu ve çalımsı bitkiler vardır. 4.3. Ormancılığın Ekonomideki Payı 4.4. Özel Sektörün Ormancılıktaki Rolü 4.5. Ormancılık Eğitim ve Ormancılık Araştırma Enstitüleri 4.5.1. Orman Fakülteleri 4.5.2. Ormancılık Araştırma Enstitüleri 5. Korunan Alanlar 6. Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faaliyetlerinin Yer Aldığı Kurumlar 6.1. Ulusal Odak Noktaları 6.2. Ulusal Stratejik Belge ve Eylem Planları

16. 7. Uluslararası İlişkiler • Günümüzün penceresinden bakıldığında, Özbekistan dış politikasında Eylül 2001 ve Mayıs 2005 tarihlerinin önemli dönüm noktaları olduğunu söyleyebiliriz. • Eylül 2001'de, yaşadığı terörist saldırılar ardından Afganistan'ı hedef olarak gören Amerika Birleşik Devletleri, Orta Asya'da stratejik ortak arayışına girmiş ve bölge ülkeleri ile ilişkilerini geliştirmiştir. Bu bağlamda, terörist grupların gelişmesinden endişe duyan Özbekistan, Karşı Hanabad'da Amerikan üssü açılmasını kabul etmiştir. Ancak, Mayıs 2005'te Özbekistan'ın Andican kentinde, radikal muhalif bir grupla yaşanan toplumsal karışıklıklar ve sonuçta yüzlerce kişinin ölümüne neden olan şiddet olayları Batı ve Amerika ile Özbekistan yönetiminin ilişkilerini zedelemiştir. Sonuçta, Kasım 2005 tarihinde Rusya ve Özbekistan arasında müttefiklik anlaşması imzalanmış ve Özbekistan Parlamentosu, ABD üssünün kapatılmasına karar vermiştir. Andican olayları, zaten Şanghay İşbirliği Örgütü üyesi olan Özbekistan ile Çin'i biraz daha yakınlaştırmış, 2005 yılında iki ülke arasında "İşbirliği ve Dostluk Anlaşması" imzalanmıştır. • 1997 yılında Özbekistan; Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova ile birlikte bağımsızlıklarını korumak ve ekonomi, siyasi, güvenlik alanlarında işbirliği sağlamak için GUUAM adlı bir örgüt kurmuşlardır. 2005 yılında Özbekistan bu birliğin üyeliğinden de çıkmıştır. Özbekistan Ocak 2006'da Avrasya Ekonomik İşbirliği'ne dahil olmuştur. • Son dönemde ABD ile Özbekistan ilişkilerinde yumuşamaya başlayan politikalar izlenmektedir. 2008'den itibaren ABD, Özbekistan'ın Termez kentinde bulunan askeri üssü geçici sürelerle kullanmaya başlamıştır. • Uluslararası Mobilya, Ağaç İşleme ve İç Dekorasyon Fuarı InternationalFurniture & Woodworking, Interiors & DesignExhibition (MebelExpoUzbekistan Fuarı) Mobilya, İç Dekorasyon, Ağaç İşleme Teknolojisi, Orman ÜrünleriUluslararası İhtisas fuarı 28 Şubat - 02 Mart 2012 Taşkent’ de yapıldı.

17. 7.1. Uluslararası Kurumlarla Olan İlişkiler ve Raporlar - ViennaConventionfortheProtection of theOzoneLayer. Signed 1985, ratified 1993. - Montreal Protocol on SubstancesthatDepletetheOzoneLayer. Signed 1987, ratified 1993. - BaselConvention on theControl of TransboundaryMovements of HazardousWasteandTheirDisposal. Signed 1989, ratified 1995. - United Nations FrameworkConvention on ClimateChange. Signed 1992, ratified 1993. - United NationsConventiontoCombatDesertification in theCountriesMostlyAffectedby Severe Droughtand/orDesertification, Particularly in Africa. Signed 1994, ratified 1995. - TheConvention on BiologicalDiversity. Signed 1992, ratified 1996. - Convention on InternationalTrade in EndangeredSpecies of Wild Fauna and Flora (CITES). Signed 1973, ratified 1997. - UNESCO WorldHeritageConvention. Signed 1973, ratified 1995. - Convention on theProhibition of MilitaryorAnyOtherHostileUse of EnvironmentalModificationTechniques. Signed 1977, ratified 1978. - TheConvention on Conservation of MigratingSpecies of WildAnimals (CMS). Ratified 1998. - RamsarConvention on Wetlands of InternationalImportanceespecially as Waterfowl Habitat. Ratified 2002.

18. 7.2. Uluslararası Projeler 8. Ülke Hakkındaki Tecrübelerimiz • Türkiye 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden Özbekistan'ı ilk tanıyan ülke olmuştur. 1985 yılında Türkiye, İran, Pakistan arasında kurulan Ekonomik "İşbirliği Teşkilatı" na 1992 yılında Özbekistan, Kazakistan, Azerbaycan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan da Türkiye'nin girişimleri neticesinde dahil olmuşlardır. • 2006 yılı verilerine göre Türkiye'nin Özbekistan'dan yaptığı ithalat miktarı 405 milyon doları bulmuştur. İthal ürünlerin başında madencilik ürünleri, ikinci sırada ise sanayi ürünleri gelmektedir. Türkiye'nin Özbekistan'a yaptığı ihracatın sektörel dağılımında ise ulaşım araçları, dokumacılık ürünleri, halı, çeşitli makineler ve parçaları, plastik ürünler, mobilya, kağıt ve karton ürünleri bulunmaktadır. • Günümüzde 350 civarında Türk firması Özbekistan'da faaliyet göstermektedir. 1992-2006 yılları arasında Türk inşaat şirketlerinin Özbekistan'da üstlendiği müteahhitlik hizmetlerinin hacmi 1 milyar dolara ulaşmıştır. • Özbekistan'ın Türkiye'de, Ankara Büyükelçiliği ve İstanbul Başkonsolosluğu bulunurken, Türkiye ülkede Taşkent Büyükelçiliği ile temsil edilmektedir.

19. 9. Ormancılık, Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faalliyetleri (GZFT Analizi olarak) Not. FAO raporu ektedir.