Całkowita wartość ekonomiczna a ocena projektów gospodarczych – ĆW 4

1. Całkowita wartość ekonomiczna a ocena projektów gospodarczych – ĆW 4

2. W analizie ekonomicznej projektów gospodarczych, przyjmuje się, że gusty i preferencje konsumentów są podstawowym czynnikiem motywującym do określonego wyboru. Wiąże się to z faktem, iż teoria wartości ekonomicznej dóbr ma swoje podstawy w użyteczności wynikającej z ich konsumowania, a więc dobra stają się dla człowieka wartościowe, gdy w jakiś sposób zaspokajają jego potrzeby.

3. Wartość ekonomiczna - to kwota, którą jednostka będzie skłonna wydać w celu otrzymania danego dobra w taki sposób, że zachowałaby ona taki sam poziom dobrobytu, jak w sytuacji, gdyby nie posiadała dobra, ale pieniądze

4. Całkowita wartość ekonomiczna – to pieniężny miernik wyrażający zmiany dobrobytu jednostki w wyniku zmian w jakości środowiska, na przykład w wyniku realizacji określonego projektu. Teoria wartości ekonomicznej najczęściej znajduje swój wyraz w przypadku określenia wartości zasobów dla których nie istnieje „standardowy” rynek lub cena rynkowa nie odzwierciedla całkowitej wartości zasobów które zwykle są niepowtarzalne np. elementy środowiska naturalnego, obiekty dziedzictwa kulturowego.

5. W ekonomii dla wyrażenia takiej miary używany jest termin gotowości do zapłaty(ang. willingness to pay, WTP), który określa maksymalną kwotę, jaką jednostka jest skłonna zapłacić za dobro zamiast z niego zrezygnować. • Alternatywną miarą jest kwota, którą należy zapłacić jednostce aby odstąpiła od chęci posiadania danego dobra, czyli określenie minimalnej rekompensaty jaką zażądałaby za nie jednostka. W tym przypadku używa się terminu gotowości do przyjęcia rekompensaty(ang. willingnest to accept, WTA)

6. Elementy składowe całkowitej wartości ekonomicznej: • wartość użytkowa (ang. use value), w ramach której wyróżnia się: • wartość wynikająca z bezpośredniego użytkowania(ang. direct use value) – jest ustalana na podstawie cen rynkowych zasobów środowiska (np. wartość lasu mierzona ceną rynkową metra sześciennego drewna danego gatunku i jakości). W ramach tej wartości można także wskazać na konsumpcyjne i niekonsumpcyjne wartości użytkowe. Te pierwsze występują wówczas gdy wykorzystanie zasobu powoduje ograniczenie dostępu do niego dla innych osób. Z niekonsumpcyjną wartością mamy do czynienia wówczas gdy jednokrotne wykorzystanie zasobu nie ogranicza korzystania z niego przez innych ludzi.

7. wartość wynikająca z pośredniego użytkowania(ang. indirect use value) – w przypadku wspomnianego wcześniej lasu będą to korzyści rekreacyjne, korzyści związane z funkcjonowaniem ekosystemu leśnego (absorpcja dwutlenku węgla, produkcja tlenu, podtrzymywanie stosunków wodnych, itp.), a więc korzyści trudniejsze do wyceny. • wartość nie związaną z użytkowaniem, pozaużytkowa (ang. nonuse value), na którą składają się: • wartość opcjonalna (ang. optional value) – wartość, która odnosi się do korzyści uzyskiwanych w przyszłości, a więc wiąże się z odroczonym w czasie użytkowaniem zasobu.

8. wartość dziedziczona, spuścizny(ang. bequest value) – stanowi wartość walorów przyrodniczych, którą obecni użytkownicy pragną zachować dla przyszłych pokoleń. Pojawiają się tu pewne przesłanki równorzędnego traktowania obecnych i przyszłych pokoleń. • wartość egzystencjalna, istnienia(ang. existence value) – wiąże się z faktem samego istnienia danego obiektu przyrodniczego. Wartość ta nawiązuje do korzyści estetycznych, poznawczych jakie człowiek może czerpać z istnienia różnorodności biologicznej, jej trwania i procesu ewolucji.

9. Wartość nieużytkową, w przeciwieństwie do użytkowej, trudniej jest wyrazić w formie pieniężnej, gdyż zwykle nie wiąże się ona z fizyczną konsumpcją jakichkolwiek zasobów i usług (w procesie oceny i analizy projektu trudności z kwantyfikacją). Przy wartości użytkowej zwykle nie istnieje problem z jej ekonomiczną identyfikacją - wyznacznikiem będzie cena rynkowa zasobów lub usługi (w przypadku pośredniego użytkowania mogą pojawić się pewne trudności z jednoznacznym ich określeniem).

10. Rys 1. Całkowita wartość ekonomiczna – projekt rewitalizacji zabytkowych obszarów miasta Źródło: Opracowanie własne na podstawie Florio M. 2002, s.113.

11. Metody wartościowania zasobów i usług środowiska

12. Metoda cen rynkowych – stosowana w momencie kiedy dla danych dóbr i usług środowiskowych możemy łatwo określić rynek, wówczas najprostszym sposobem zmierzenia ich wartości ekonomicznej jest skorzystanie z odpowiedniej, faktycznej ceny rynkowej. Trudności pojawiają się gdy brak jest „rynku” dla dóbr i usług (nie uczestniczą w wymianie rynkowej lub transakcje rynkowe nie odzwierciedlają prawidłowo społecznych preferencji). Rynek jednak nadal będzie stanowił punkt odniesienia. Przejawia się to w podziale metod na te, które są oparte na informacjach i bazują na danych: • z rynków zastępczych (pokrewnych), gdzie wyróżnia się metody: produktywności, kosztu podróży, cen hedonistycznych, prewencyjna (kosztów ochrony), odtworzenia (kosztów restytucji). • z rynków hipotetycznych, wśród metod tej grupy jako główną należy wskazać metodę wyceny warunkowej.

13. Metody oparte o informacje z rynków zastępczych Opisane metody wyceny polegają na obserwacji i analizie cen na rynkach dóbr powiązanych z jakimś dobrem nierynkowym. Metoda produktywności: • znajduje zastosowanie, gdy w wyniku oddziaływania projektu na środowisko następuje wpływ na koszty i zyski przedsiębiorstwa (w konsekwencji, poprzez zmiany podaży danego dobra lub usługi oraz ich ceny, na dobrobyt konsumentów) • jest najbardziej popularna i najczęściej stosowana wśród wspomnianych metod wartościowania • jej realizacja przebiega dwustopniowo - pierwszy etap to określenie fizycznych efektów oddziaływania projektu, w drugim etapie zidentyfikowanym efektom przypisuje się pieniężną wartość.

14. Metoda kosztów podróży • stosowana jest do wyceny tych składników środowiska, z wykorzystaniem których wiąże się poniesienie pewnego wysiłku mającego jakąś cenę rynkową. • jako wysiłek przyjmowany jest czas dojazdu do jakiegoś atrakcyjnego, pod względem rekreacyjnym, jak i turystycznym, miejsca, powiększony o opłaty za wstęp oraz wydatki na wyposażenie niezbędne do konsumpcji danego dobra lub usługi. • na tej podstawie określa się funkcję popytu, gdzie koszty podróży warunkują częstotliwość przyjazdu turystów. • stanowi to podstawę do wyznaczenia wartości nierynkowych elementów środowiska oraz związanych z nimi usług, które mogą powstawać w wyniku realizacji danego przedsięwzięciarekreacyjno-turystycznego. • metoda ta może zostać użyta, w celu oceny efektów związanych z realizacją projektu powodującego: • zmiany w kosztach dostępu dla miejsca rekreacji, • likwidację istniejącego miejsca rekreacji, • udostępnienie nowego miejsca rekreacji lub atrakcji turystycznej, • jakościowe zmiany środowiska w miejscu rekreacji i turystyki.

15. Metoda cen hedonistycznych • analizuje rzeczywiste rynki dóbr i usług, na których czynniki środowiskowe wpływają na kształtowanie się cen. • najczęstszymi przykładami wymienianymi w literaturze są: • wartość nieruchomości - cena np. domu będzie zależeć od lokalizacji i związanej z nią jakości środowiska oraz dodatkowych udogodnień takich jak, np. estetyczne widoki lub bliskość miejsc rekreacji, zachowanych dzięki zaniechaniu realizacji określonej inwestycji. • praca człowieka - i związane z tym zarobki zależą, m.in. od zagrożeń środowiskowych i związanych z nimi dodatków do płacy, powodujących chęć podjęcia przez pracowników działań właśnie w takich warunkach.

16. Metoda prewencyjna • odzwierciedla zmiany zachodzące w środowisku w wyniku realizacji projektu, które przejawiają się w ilości środków pieniężnych, wydawanych przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, na łagodzenie skutków tych zmian lub też ich całkowite zapobieżenie. • są więc to kwoty, które ludność jest gotowa ponieść aby powstrzymać degradację środowiska lub ją ograniczyć. Metoda odtworzenia • polega na wyliczeniu wartości nakładów niezbędnych do całkowitego lub częściowego przywrócenia (rekultywacja, naprawa) uszkodzonych, w wyniku funkcjonowania projektu, elementów środowiska. • z tego też względu może być stosowana dla zasobów odnawialnych, takich jak lasy, ławice ryb, itp.

17. Metody oparte o informacje z rynków hipotetycznych Gdy identyfikacja pewnego dobra rynkowego powiązanego z danym elementem środowiska naturalnego jest bardzo trudna lub wręcz niemożliwa, wycena polega na obserwacji rynków hipotetycznych.

18. Metoda wyceny warunkowej - polega na zadawaniu pytań, umieszczonych w specjalnie do tego celu przygotowanym kwestionariuszu, potencjalnym użytkownikom danego dobra nierynkowego. Pytania te mogą dotyczyć: • kwot jakie byliby oni skłonni wydać, aby to dobro zostało im dostarczone - tzw. gotowość do zapłaty (willingness to pay, WTP) • kwoty jaką byliby skłonni zaakceptować jako rekompensatę w sytuacji pozbawienia ich konsumpcji danego zasobu lub usługi środowiskowej - tzw. gotowością do akceptacji (willingness to accept, WTA). • Metoda ta jest często stosowanym sposobem wartościowania środowiska, szczególnie w przypadki określania wartości zasobów i usług nie związanych z użytkowaniem.

20. Przykład: Publiczny Park Lumpinee w Bangkoku • Park Lumpinee jest obiektem publicznym położonym w centrum Bangkoku. Za wstęp na jego teren nie pobiera się opłat. Koszt alternatywny, związany z pozostawieniem parku w obecnej postaci i wykorzystaniem dla celów rekreacji, jest duży i stale wzrasta, co wynika z potencjalnych wartości tego obszaru dla innych podmiotów gospodarczych. Dlatego też stale wzrasta jego znaczenie dla zdrowia, rekreacji i jakości powietrza. • Jest to jedno z nielicznych badań przeprowadzonych w krajach roz­wijających się, poświęconych oszacowaniu wartości ogólnie dostępnego parku miejskiego, w którym zastosowano połączone metody (kosztów podróży i deklarowanych preferencji).

21. Metody. Badania ankietowe przeprowadzono zarówno wśród odwie­dzających ten park, jak i innych mieszkańców różnych dzielnic miasta. Ich celem było uzyskanie informacji o tym, jaką wartość ludzie przypisują istnieniu i aktualnej funkcji tego obiektu. W badaniach wykorzystane zostały: • Metoda deklarowanych preferencji. Mieszkańców różnych stref Bangkoku poproszono o wskazanie kwoty, jaką chcieliby płacić rocz­nie w celu zachowania parku w dotychczasowym stanie. W badanej próbie znaleźli się zarówno odwiedzający ten park od czasu do czasu, jak i ludzie doceniający fakt jego istnienia i potencjalną możliwość odwiedzania go, pomimo że nigdy w nim faktycznie nie byli (jest to rodzaj „wartości alternatywnej”).

22. Metoda kosztów podróży. Reprezentatywną próbę odwiedzających zapytano o czas dojazdu do parku i koszty z tym związane. Analizując wyniki, dokonano podziału odwiedzających według stref miasta położonych w różnej odległości od parku. Rezultaty badań pozwoliły na skonstruowanie krzywej popytu, ukazującej zależność między częstotliwością wizyt a „kosztami" (nakładami czasu i pieniędzy przeznaczonych na wizytę). Wstęp do parku jest wolny, toteż prze­strzeń znajdująca się pod krzywą popytu jest odzwierciedleniem „renty konsumenta”. W opisanej metodzie jako pewnik przyjęto założe­nie, że koszty przejazdu do miejsca ogólnie dostępnego, określone na podstawie nakładów czasu i pieniędzy, są odzwierciedleniem wartości, jaką jednostka temu miejscu nadaje. Suma tak postrzeganych kosztów ponoszonych przez wszystkich odwiedzających stanowi o społecznej wartości tego zasobu środowiska

23. Wyniki. Po podsumowaniu wyników badań (przeprowadzonych w 1980 r.) otrzymano trzy wartości bazowe dla parku obliczone w bahtach (THB): • na podstawie kosztów ponoszonych przez ludzi rzeczywiście odwiedzających park - 132 mln, • biorąc pod uwagę hipotetyczną gotowość do płacenia dotyczącą mieszkańców, którzy rzeczywiście odwiedzają park - 130 mln, • biorąc pod uwagę hipotetyczną gotowość do płacenia deklarowa­ną zarówno przez tych, którzy park odwiedzają, jak również i tych, którzy w chwili obecnej tego nie robią (tzw. wartość społeczna) – 1 166 mln.