GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE VE ŞİRKETLERDE RİSK YÖNETİMİ PROF. DR. EMRE ALKİN

1. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE VE ŞİRKETLERDE RİSK YÖNETİMİPROF. DR. EMRE ALKİN 19 AĞUSTOS 2005DIŞ TİCARET KOMPLEKSİ,İSTANBUL

2. KLASİK RİSK TARİFİ Taraflar arasındaki bir yükümlüğün yerine getirilememesi durumunda ortaya çıkan zarar. Beklenenin gerçekleşmemesi, beklenmeyenin meydana gelmesi EX-POST (gerçekleşen)çıktılar ile EX-ANTE (planlanan) tahminlerin farklı olması.

3. MODERN RİSK TARİFİ “Her hangi bir yükümlülüğün, kararın veya planın tam anlamıyla gerçekleşmesini önleyecek, önceden öngörülebilen ve/veya hesaplanabilen dışsal veya içsel her türlü gelişme, davranış ve oluşuma risk adı verilir.” ÖNCEDEN ÖNGÖRÜLEMEYEN ETKİLERE “ŞOK”ADI VERİYORUZ.

4. Şoklar: • Deprem, Su Baskını vs. gibi doğa olayları • Savaş • Sosyal Hareketler • Terör ve Anarşi • Piyasa Şokları • Siyasi Belirsizlik • Ekonomi Yönetiminin Kararları Riskler tarif edilebildiği için yöneticiler tarafından “risk” adı verilir. Öngörülemeyen riskin gerçekleşmesi, planlamanın kalitesi hakkında en net fikri verir.

5. BİLGİSİZLİKTEN DOLAYI HESAPLANAMAYAN RİSKLER: “Çok kar etmek için çok üretmeye çalışmak”: Mikro İktisadın en önemli öğretisi, çok satmanın ya da üretmenin maksimum karı yaratmayacağıdır. Kaldı ki optimum faktör birleşim oranını geçtiğinizde bir süre sonra verim düşer. Birim başına maliyeti hesaplamada yanlışlıklar yapılmaktadır. KOBİLER’ in önemli bir bölümü maliyet muhasebesi yapamamaktadır.

6. BİLGİSİZLİKTEN DOLAYI HESAPLANAMAYAN RİSKLER-2: “Ben kredi almam kendi sermayemle yatırım yaparım!”: Risklerin iyi hesaplandığı bir plan içinde kredi gayet rahat alınabilir. Kaldı ki bir gün o sermayeye gerçekten ihtiyaç duyabilirsiniz. Bugün, kendi sermayesi ile bile ayakta duramayan şirketler vardır. Enflasyon ve daralan piyasalar, şirketlerin sermayesini erozyona uğratmaktadır. İşte şimdi o paraya ihtiyaç vardır.

7. BİLGİSİZLİKTEN DOLAYI HESAPLANAMAYAN RİSKLER-3: “Masrafları kısmamız gerekir, hemen daralalım”: Firmaların genellikle kriz durumları için bir B planı yoktur. Dolayısıyla hemen personel çıkarıp kalan personelin alanını daraltırlar. Bu hem riskleri artırır hem de verimi düşürür. Personel planlaması yoktur. Kişi başına verimlilik işler iyi giderken pek sorulmaz. Krizde ise hemen akla gelir.

8. BİLGİSİZLİKTEN DOLAYI HESAPLANAMAYAN RİSKLER-4: “Şu sektör çok iyi, biz de katılalım!” Büyüme hacmi limitli fakat kısa vadede ilgi gören sektörlere sürü psikolojisi ile yaklaşmak hem verimsizliğe hem de karların düşmesine neden olmaktadır. Bu arada bir çok kuruluş kendi öz aktivitelerinin dışındaki sektörlere entegre olmuştur. Sonuç olarak, kriz bu tip şirket gruplarının bir çoğunu yok etmiştir ya da etmektedir.

9. KRİZLERDEN NEDEN ÇIKAMIYORUZ? 1. Davranış Tarzımız Kriz Çözmeye Elverişli Değil: “Şu Kriz Çözülsün artık” “Şu Kriz Çözülsün ama düzenim değişmesin” 2. Krizi Çözemedik Çünkü Böyle Bir Riski İş Planına Dahil Etmemiştik “RİSK YÖNETİMİ, RİSK ORTAYA ÇIKTIĞINDA ÇÖZMEK DEĞİLDİR”

10. RİSK YÖNETİMİNİN UNSURLARI • Kültür • İnsan Kaynağı • Ana Çatı • Kontrol Mekanizmaları

11. KÜLTÜR • Çalışma hayatının statik değil dinamik olduğunun kavranması • Gelir ve Maliyetlerin değişkenliğinin benimsenmesi • Riski kontrol etmede bir standart yaratılması • Değişime her an hazır olunması

12. İNSAN KAYNAĞI • Risk konusunda ortak hedef ve stratejilerin benimsetilmesi • Risk konusundaki eğitimlerin şirket içi/dışı tecrübelerin artırılması • İnsan Kaynağının gelişen ve değişen şartlara göre görevlendirilmesi ve yönlendirilmesi • Planlamanın sürekliliğinin sağlanması

13. ANA ÇATI • Başlangıçta sade ama kesin • Büyümeye başlarken Standartlar ve Hedefler koyan • Hedeflenen büyüklüğe erişildiğinde özerk bir departman tarafından yönetilen değil, her birimde organize olmuş bir Risk Yönetimi Organizasyonu • Her noktada riski kontrol edebilen (AMAÇ)

14. KONTROL • İşin başında stratejileri belirlemiş • Standart ve Hedefleri belirlenmiş Stratejiler doğrultusunda denetleyen, koruyan • Aktiviteleri izleyen ve raporlayan bir kontrol sisteminden bahsedilmektedir.

15. RİSK YÖNETİMİ NE DEĞİLDİR? “Risk var; bu işi yapmayalım!” “Eski Köye yeni adet getirme” “Riski teftiş ve iç kontrol yönetir” “Risk Yönetimi Departmanı Riski Yönetir” “Patron riski yönetir”

16. RİSK YÖNETİMİ STRATEJİLERİ Karşılaşılacak Tüm Risklerin Etkilerinin Hesap Edildiği ve İş Planının Buna Göre Dizayn Edildiği Aşama Risklerin Dahil Edildiği Planlama Risklerin Katılmadığı Planlama

17. RİSK YÖNETİMİ STANDARTLARI Tüm Aktivitelerin Standart İçinde Belirlenmesinin Plan İçine Dahil Edilmesi Müşterek Aktivitelerin Standarda Oturtulması Tek Yönlü Standartsız

18. RİSK YÖNETİMİ İZLEME VE RAPORLAMASI Tüm Bireysel ve Kurumsal İzleme ve Raporlamaların Konsolide Edilmesi Bireysel Anlamda Alanı İzleme ve Raporlama Limitli İzleme ve Raporlama

19. İYİ BİR RİSK YÖNETİMİ İÇİN“SÜREKLİ TEMAS” GEREKLİDİR • Yöneticiler ve Çalışanlar arasında • Risk Yönetimini Üstlenenler arasında • Hissedarlar, Yöneticiler ve Denetleyenler arasında (Kurumsal Yönetişim?)

20. RİSKİ YÖNETENLERİN DİKKAT ETMESİ GEREKENLER • Yönetim Kurulu “sürpriz istemeyiz” diyebilir • Değişime Direnenler Olabilir • İç Kontrol ve Teftiş Mekanizmaları ile görüş ayrılığı çıkabilir.

21. 1.Risk of the year 2000 33.Lending Risk 2.Icerberg Risk 34.Liquidity Risk 3.Information Risk 35.Limit Risk 4.Data Processing Risk 36.Model Risk 5.Risk of unexpected events 37.Accounting Risk (Fire, Flood, Inundation) 38.Correspondence Risk 6.Clearing Risk 39.Agreement Risk 7.Counterparty Risk 40.Netting Risk 8.Elbow Risk 41.Operational Risk 9.Pre-Payment Risk 42.Option Risk 10.Euro Risk 43.Capital Resources Risk 11.Extrapolation Risk 44.Personnel Risk 12.Interest Risk 45.Market Risk 13.Fund Conversion Risk 46.Market Liquidity Risk 14.Funding Risk 47.Advertisement Risk 15.Franchise Risk 48.Capital Risk 16.Frequency Risk 49.Queuing out Risk 17.Gap Risk 50.Systemic Risk 18.Late Comprehension Risk 51.Systematic Risk 19.Delay Risk 52.Political Risk 20.Expansion Risk 53.Contract Risk 21.Yield (return, income) Curve Risk 54.Spread Risk 22.Hedging Risk 55.Bartering Risk 23.Legal Risk 56.Technology Risk 24.Issuer Risk 57.Transfer Risk 25.Bankruptcy Risk 58.Maturity Structure Risk 26.Interpolation Risk 59.Tax Risk 27.Reputation Risk 60.Tax Risk-2 28.Complexity Risk 61.Volatility Risk 29.Risk of Other Party 62.Fiduciary Risk 30.Correlation Risk 63.Re-investment Risk 31.Loan Risk 64.Re-pricing Risk 32.Foreign Exchange Rate Risk 65.Concentration Risk

22. BAZI MAKRO TAVSİYELER • Statik kalıplar içinde olmayın, risk profili geceden sabaha bile değişebilir. • Model kurun ama esiri olmayın: Modeller şokları önceden haber veremez.

23. BAZI MAKRO TAVSİYELER-2 • Geçmiş günlerin dataları ile programlanmış modeller gelecekte ne olabileceğini yansıtmayabilir, istatistik tuzağına düşmeyin. • Risk parametrelerinin bazıları kriz ortamında anlamlı olamazlar, daha elastik ve dinamik olun. • Borç-Alacak Portföyüne yaklaşımlarda statik olmayın.

24. UNUTULMAMASI GEREKENLER: • Modeller yöneticiler içindir, yöneticiler modellerin içinde olmamalı • Riski Yönetmek ve “Riske sokmamak” karıştırılmamalı • Risk Takibi ve Hesaplaması mümkün olduğu kadar pratik hayatla bağlantılı olmalı. • Risk yönetimi bir teknik veya bilimden çok sanat olarak değerlendirilmelidir. İçinde insan davranışları olan hiçbir şey pozitif bilimle çözülemez.

25. TEŞEKKÜREDERİM