Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Unii Europejskiej

1. Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Unii Europejskiej Debata realizowana w ramach projektu „EAPN Polska – wspólnie budujemy Europę Socjalną” PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ

2. Przeciwdziałanie ubóstwu jako cel EWG-UE • W EWG pierwsze programy wspólnotowe w obszarze przeciwdziałania ubóstwu zaczęto realizować w drugiej połowie lat 70. • Trzy programy zrealizowano do wczesnych lat 90. ale czwarty został zaskarżony do ETS jako wkraczający w kompetencje krajów członkowskich • Dopiero Traktat Amsterdamski, który wszedł w życie pod koniec lat 90. dał bardziej pewne podstawy prawne do działania UE w tym obszarze • Strategia Lizbońska nie zawierała bezpośrednio celu ograniczenia ubóstwa • W Strategii Europa 2020 już taki cel zapisano i to konkretnie: liczba osób ubogich lub wykluczonych społecznie powinna się zmniejszyć o 20 milionów

3. Instrumenty UE – zalecenie w sprawie aktywnej integracji (2008) • Trzy podstawowe filary systemu aktywnej integracji • Minimalny dochód gwarantowany (pieniężna pomoc społeczna o charakterze prawa obywatelskiego) • Włączający rynek pracy (instrumenty aktywizacji zawodowej dla osób długotrwale bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo w wieku produkcyjnym) • Usługi prointegracyjne wysokiej jakości (usługi wspierające gotowość do zatrudnienia, np. motywacyjne, rehabilitacyjne) • Zintegrowany system trzech wymienionych filarów z zapewnieniem ich spójności wewnątrz i pomiędzy nimi

4. Instrumenty UE - Pakiet Inwestycji Społecznych (2013) • Środki motywujące do finansowania inwestycji społecznych -instrumenty finansowe dla przedsiębiorczości społecznej • Wspieranie źródeł utrzymania na odpowiednim poziomie / poprawa znajomości praw socjalnych – adekwatność pieniężnej pomocy społecznej, jedno okienko dla usług socjalnych, włączenie finansowe, przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu, ochrona przed nadmiernym zadłużeniem, zwiększenie dostępu do informacji • Inwestowanie w dzieci / wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem – zalecenie KE Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji • Dostęp do odpowiednich zasobów • Dostęp do usług wysokiej jakości i po przystępnych cenach • Prawo dzieci do udziału w różnych zajęciach.

5. Instrumenty UE - fundusze europejskie przeciwdziałanie ubóstwu 2014-2020 Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój Wsparcie dla systemów i struktur Regionalne programy operacyjne Wsparcie dla osób i społeczności

6. Ubóstwo lub wykluczenie społeczne, czyli konstrukcja wskaźnika dla UE • Dla wyznaczenia obszaru oddziaływania przyjęto trzy kryteria • Dochody gospodarstwa domowego niższe niż 60% mediany dochodów gospodarstw ogółem w danym kraju – ubóstwo relatywne • Gospodarstwo wskazuje, że nie może z powodów finansowych zaspokoić co najmniej 4 z 9 potrzeb (początkowo były to co najmniej 3 z 9) – pogłębiona deprywacja materialna • Osoby w wieku produkcyjnym w gospodarstwie domowym pracowały nie więcej niż 20% pełnego rocznego czasu pracy – bardzo niska intensywność pracy • Konsekwencją przyjęcia trzech kryteriów jest możliwość zachodzenia na siebie zbiorowości przez nie wyznaczonych • Spełniający rozłącznie te trzy kryteria są liczeni jako ubodzy lub wykluczeni społecznie – główny wskaźnik

7. Zbiorowości wyznaczone przez trzy kryteria Ubóstwo relatywne A – tylko ubodzy relatywnie B – ubodzy relatywnie i bez pracy przez większość część roku C – ubodzy relatywnie i podlegający deprywacji materialnej D – jednocześnie ubodzy relatywnie, bez pracy przez większość roku i podlegający deprywacji materialnej E – tylko bez pracy przez większą część roku F – bez pracy przez większość roku i podlegający deprywacji materialnej G – tylko pogłębiona deprywacja materialna H – niespełniający żadnego z kryteriów, czyli nieubodzy A C B D Pogłębiona deprywacja materialna E G F Niska intensywność pracy H

8. Łącznie 119,8 mln i 24,2% ludności UE-27 ogółem Ubodzy relatywnie Podlegający pogłębionej deprywacji 2.6 % 9.8 % 4.0 % 1.6 % 0.5 % 2.9 % 2.8 % Niska intensywność pracy European social statistics, 2013 edition Ubóstwo i wykluczenie społeczne w UE-27 (2011, w mln)

9. Ubóstwo lub wykluczenie w UE w stosunku do ogółu ludności (2005-2011) Odsetek ludności (%)

10. Ubóstwo lub wykluczenie społeczne w liczbach bezwzględnych (2005-2012) Cel UE: 2008 – 20 milionów 115 694 – 20 000 = 95 694 tys. W 2012 było 124 390 tys. W tysiącach (1000)

11. Spełniający wszystkie trzy kryteria w stosunku do ogółu ludności (2005-2012) Odsetek ludności (%)

12. Spełniający trzy kryteria w liczbach bezwzględnych (2005-2012) W tysiącach (1000)

13. Obraz sytuacji w różnych krajach (2010, w %) Polska Niemcy Ubodzy relatywnie Nieubodzy Ubodzy relatywnie Nieubodzy 4.3 mln 5.3 mln Łącznie 27,8%, 10,4 mln 0.8 mln Łącznie 19,7%, 16,0 mln 0.6 mln Pogłębiona deprywacja materialna 0.8 mln 1.7 mln 4.1 mln 1.3 mln 1.2 mln 0.3 mln 1.0 mln 0.1 mln Niska intensywność pracy 2.9 mln 2.0 mln Niska intensywność pracy Podlegający pogłębionej deprywacji M. Kainu, Social assistance and EU 2020 poverty target, 2012

14. Cele krajowe w obszarze ograniczenia ubóstwa – Polska a Niemcy • Polska – zmniejszenie w stosunku do roku 2008 liczby osób ubogich lub wykluczonych społecznie o 1,5 miliona, czyli z 11,5 mln do 10 mln. Większość tego celu została osiągnięta w latach 2008-2012, w roku 2012 poziom wskaźnika wynosił 10,1 mln. • Niemcy – zmniejszenie w stosunku do roku 2008 stopy bezrobocia długoterminowego o 20%, czyli z 1,63 mln do 1,3 mln (mniej o 330 tys.). Cel już został osiągnięty, gdyż stopa bezrobocia długoterminowego zmniejszyła się w Niemczech z 4% w 2008 do 2,5% w 2012

15. Ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce, wskaźniki UE 2005-2012

16. Wnioski • Dotyczące przeciwdziałania ubóstwu w polityce UE • Bezpośrednia uwzględniono ubóstwo i wykluczenie społeczne w celach UE • Przyjęto wielokryterialne podejście do pomiaru problemu • Skonkretyzowano cel - o ile ubóstwo i wykluczenie społeczne powinny się zmniejszyć do 2020 r. • Zaproponowano instrumenty przeciwdziałania ubóstwu (w tym EFS) • Dotyczące osiągnięć • Biorąc pod uwagę UE-27 Oddalamy się od celu. W latach 2008-2012 zamiast zmniejszenia ubóstwa i wykluczenia zanotowano wzrost w tym obszarze o 8,7 miliona (większość w UE-15) • Najbardziej niepokojące skumulowane ubóstwo i wykluczenie społeczne wzrosło w UE-27 o 2 miliony w latach 2008-2012 (większość w UE-15) • W Polsce cel zostanie osiągnięty prawdopodobnie już w 2013 lub 2014 r.

17. Załączniki

18. Potrzeby uwzględniane w kryterium materialnej deprywacji • Brak możliwości ze względów finansowych: • opłacenia czynszu, rat kredytu lub opłat za media; • utrzymania w mieszkaniu odpowiedniej temperatury; • pokrycia nieoczekiwanych wydatków; • regularnego jedzenia mięsa i białka; • wyjazdu na wakacje; • telewizora kolorowego; • lodówki; • samochodu; • telefonu.

19. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu – cele operacyjne

20. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu – cel 1

21. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu – cel 2

22. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu – cel 3

23. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu – cel 4

24. Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu – cel 5

25. Dziękuję za uwagę. Dr hab. Ryszard SzarfenbergInstytut Polityki społecznejPolski Komitet EAPN PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnychul. Nowy Świat 49, 00-042 Warszawatel.: (22) 826 52 46e-mail: wrzos@wrzos.org.pl