ÖZEL BİR HASTANEDE HİDROJEN PEROKSİT STERİLİZASYON YÖNTEMİNİN KULLANIMINA GEÇİLMESİ

1. ÖZEL BİR HASTANEDE HİDROJEN PEROKSİT STERİLİZASYON YÖNTEMİNİN KULLANIMINA GEÇİLMESİ Emel ERAY KAHRIMAN, Azime USLU, Suzan PAMUK, Meral GÜRHAN GİRİŞ:Cerrahi yöntemlerde meydana gelen değişiklikler birlikte cerrahi araç gereçlerde de değişme ve gelişmeler olmuştur. Çoğu tıbbi malzeme buhar ile güvenle steril edilirken ısı ve neme hassas olan bir çok tıbbi araç ve gereç çeşidinde de artış olmuştur. Örneğin Sistoskopi ameliyatlarında rijit sistoskoplar (metal) tercih edilirken artık günümüzde flexible sistoskoplar yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. UYGULAMA: Hastanemizde ısı ve neme hassas malzemelerin sterilizasyonunda etilen oksit ve Mart 2006’dan bu yana hidrojen peroksit sterilizasyon yöntemleri kullanılmaktadır. ETİLEN OKSİT: Renksiz, çok hafif kokusu olan, havadan biraz ağır, yanıcı ve patlayıcı, toksik bir gazdır. Kaynama noktası 10,4°C’dir. Mikroorganizmaların hücre duvarı ile reaksiyona girerek irreversibl alkalileşmeye neden olan bir sterilan olarak çalışmaktadır. Birçok medikal malzeme ile uyumlu olup, özellikle ısıya ve neme duyarlı plastik malzemeler için tercih edilen bir yöntemdir. Etilen oksitte 2 tür döngü uygulanmaktadır. Birincisi 54°C’de 1 saat sterilizasyon 12 saat havalandırma yapılan ve toplamda 16 saat süren döngüdür. Diğeri ise 38°C’de 4,5 saat sterilizasyon 36 saat havalandırma yapılan ve toplamda 42,5 saat süren döngüdür. Havalandırma süreleri ile ilgili genel kabul gören görüş oda sıcaklığında (20°C) 7 gün, 50°C’de 12 saat, 60°C’de 8 saat olarak belirlenmiştir. Yapılan araştırmalarda malzemenin çapı ve lümen uzunluğu ile ilgili havalandırma süreleri il ilgili bir bilgi edinilememiştir. Etilen oksit ile steril edilen malzemeler; optik sistemler, kameralar, soğuk ışık kabloları, aspiratör hortumları (alımında steril değildir), flexible sistoskoplar, karmen kanül enjektörleri ve adaptörleri (alımında steril değildir) vs. Etilen oksitin avantaj ve dezavantajları Tablo 3’de verilmiştir. TABLO 1 GRAFİK 1: 2005 Yılı Etilen Oksitin Havalandırma Süresi Bitmeden Açıldığı Döngü Oranları TABLO 2 HİDROJEN PEROKSİT: Sıvı H2O2 içinde bulunan serbest iyonların vakum altında, radyo dalgaları ile iyonize edilerek havaya karışmasıyla elde edilen ortama gaz plasma adı verilir. Aktif iyonlar mikroorganizmaları öldürürken enerji kaybeder, iyonize dalgaların ve vakumun ortadan kalkması ile su ve oksijene dönüşürler. Sterilizasyon kabinine paketlenerek yerleştirilen malzemelere önce çok güçlü vakum uygulanır. Bunu takiben bir kasetten %58 H2O2 ve su içeren karışım sterilizasyon kabinine enjekte edilir. Bu solüsyon hızla gaz haline dönüşerek kabin içine yayılır. Radyo frekans enerji uygulandığında bir elektrik alan oluşur, bu alan serbest radikallerin açığa çıkmasını indükler ve düşük sıcaklıkta plazma oluşumunu başlatır. Difüzyon şeklindeki on işlem ile plazma fazının kombinasyonu hem sterilizasyonu sağlar hem de toksik kalıntıları yok eder. Radyo frekans enerji girişi durduğunda vakum uygulaması biter, kabin hava ile dolar ve normal atmosfer basıncına erişilir. H2O2 avantaj ve dezavantajları Tablo 4’te verilmiştir. Hidrojen peroksit, 40°C’de, 1.8ml %58’lik H2O2 içeren 5 döngülük kaset kullanarak, 52-74 dk sterilizasyon yapmaktadır. Hidrojen peroksitte steril edilebilen yükler ve döngü özellikleri Tablo 2’de verilmiştir. TABLO 3 TABLO 4 AMAÇ:Etilen oksitte steril edilen optik, fiber optik kablo, laparaskopi setleri ve buhar ile sterilizasyonu uygun olmayan malzemelerin yüksek maliyet nedeniyle ihtiyaç oranında stoklu bulundurulamaması, vaka sirkülasyonuna paralel olarak malzeme temininde yüksek düzey dezenfeksiyon solüsyonu kullanımının engellenmesi, etilen oksit cihazının havalandırma süresi bitmeden açılmasının engellenmesi için hidrojen peroksit gaz plazma yönteminin kullanılmasıdır. Ayrıca, hidrojen peroksit kullanımı ile etilen oksitin zamanından önce açılmasına bağlı olarak ortaya çıkan toksik etkilerden hasta, çalışan ve çevre sağlığının korunmasını sağlamak GEREÇ VE YÖNTEMLER:Hastanemizde etilen oksit sterilizasyon yöntemi kullanımının güvenirliliğini kontrol etmek için aylık olarak “Havalandırma süresi bitmeden etilen oksit cihazının açılması ve bölümlere set, alet temini” isimli kalite indikatörünü takip etmekteyiz. 2 yıllık kalite indikatörleri incelenmiş vaka sayılarının artışına da göz önüne alınarak tespit edilen değerlerin belirlenen eşik değer üzerinde seyrettiği saptanmıştır. SONUÇ VE TARIŞMA:Sterilizasyon yöntemlerinin hepsinin avantaj ve dezavantajı vardır. Karar vermek için alternatiflerin iyi değerlendirilmesi ve gereken cihazı neyin en iyi karşılayacağını görmek önemlidir. Kullanıcıların sahip olduğu sistemleri iyi tanıması ile kaliteden ödün vermeden, hasta sağlığı ve çalışan güvenliğini koruyarak, maliyetlerin azaltılması, en yüksek faydayı sağlaması mümkündür. Optik, kamera gibi malzemelerde fazlaca yedekle çalışılması maliyeti önemli ölçüde arttırdığı için hastaneler tarafından tercih edilen bir yöntem değildir. Yedekli çalışamamak ve etilen oksit havalandırma süresinin uzun olması cerrahi ekipler için engel teşkil etmektedir. Vaka yoğunluklarında malzeme teminin sağlanması için yüksek düzey dezenfeksiyon solüsyonların kullanılması tercih edilmemesine rağmen kullanılan bir yöntemdir. Hidrojen peroksit ile etilen oksitte 16 saat sonra kullanıma hazır olacak malzeme 54 dk içinde cerrahi ekibin kullanımına sunulmaktadır. Kısa süre avantajı vaka sirkülâsyonu esnasında malzeme temininde yüksek düzey solüsyon kullanılmasını da engellemiş olmaktadır. Ayrıca yüksek düzey dezenfeksiyon solüsyonları aşındırıcı etkilerinden dolayı optik gibi hassas malzemelerde zamanla arızalanmalara neden olmaktadır. Hidrojen peroksit kullanımı ile bu malzemelerin hasarı minimuma indirilmiş olup ek bir tamir maliyetinin önüne geçilmiş olur. Mart 2006 tarihine kadar hastanemizde sadece basınçlı buhar sterilizasyonu ve etilen oksit sterilizasyonu kullanılmaktaydı. 2004 ve 2005 etilen oksidin erken açılması kalite indikatörleri incelendiğinde artan vaka sayısına paralel olarak tespit edilen değerlerin belirlenen eşik değerler üzerinde seyrettiği saptanmıştır. Bununla ilgili olarak yapılan iyileştirme sonucunda hidrojen peroksit gaz plazma yönteminin de hastanemizde kullanılmasına karar verilmiştir. GRAFİK 2: 2006 Yılı Etilen Oksitin Havalandırma Süresi Bitmeden Açıldığı Döngü Oranları Mart 2006 tarihinden itibaren sertifikalı kullanıcı eğitimi alındıktan sonra hidrojen peroksit cihazı kullanılmaya başlanmıştır. Mart 2006 tarihinden itibaren yapılan incelemede tespit edilen değerlerin eşik değerlerin oldukça altında seyrettiği tespit edilmiştir. Sterilizasyon parametrelerinden biri de hasta, çalışan ve çevre açısından tehdit oluşturmamasıdır. Etilen oksitin kansorejen ve toksik olduğu yapılan çalışmalar sonucu tespit edilmiştir. Kanser insidansında artma, spontan düşükler, sperm anomalileri, göz temasında kornea irritasyonu, inhale edilmesinde solunum irritasyonu, akciğer yaralanması, baş ağrısı, bulantı, kusma, dispne, siyanoz, cilt temasında bül oluşması, şiddetli irritasyon, donma tespit edilen etkilerindendir. Hidrojen peroksit her türlü reaksiyonun sonucunda su ve oksijene dönüşür. Dolayısıyla sistemin zararlı bir atığı yoktur. Laboratuar ortamında yapılan testlerde akut sistem toksititesi, oküler irritasyon, deri içi irritasyon gözlenmemiştir. Cihaz hidrojen peroksitin sıvı formunun temasını önleyecek şekilde dizayn edilmiştir. Hidrojen peroksit kullanımı ile etilen oksitin tüm zararlı etkilerinden hastalarımız ve çalışanlarımız korunmuş olmaktadır. Memorial Sağlık Grubu Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde etilen oksit ve hidrojen peroksit sterilizasyon yöntemi birlikte kullanılmaktadır. Sirkülasyonu fazla, hassas ve yedeksiz malzemelerin sterilizasyonunda hidrojen peroksit kullanılmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken hidrojen peroksitte paketleme malzemesi olarak selüloz içerikli malzeme kullanılmamasından dolayı paketleme maliyetinin yüksek olması ve steril edilecek malzemelerin bu maliyet göz önüne alınarak planlanmasıdır. Kaynaklar 1. Hidrojen Peroksit Kullanıcı Manueli, 2. Etilen Oksit Kullanıcı Manueli, 3. CDC Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities, 2008, 4. Etilen Oksit İle Sterilizasyon; Nasıl Çalışır? Kullanılan Cihazların Özellikleri Nelerdir? Nasıl Denetlenir? Olumlu ve Olumsuz Yönleri Nelerdir? Formaldehit ve Etilen Oksit Sterilizasyon Yöntemlerini Karşılaştırma, Önlemler ve Gaza Maruz Kalan Personele Uygulanacak İşlemler Nelerdir?, Dilek Zenciroğlu, DAS 2003, 5. Plazma Sterilizasyonu, Doç.Dr. Yeşim Çetinkaya Şardan, DAS 2003