Félagsfræði, einstaklingur og samfélag

1. Félagsfræði, einstaklingur og samfélag Einstaklingurinn í samfélaginu 3. kafli FEL 103 - kafli 3.

2. Erfðir og umhverfi • Erfitt að segja hvort skipti meira máli í mótun einstaklingsins • Rannsóknir á eineggja tvíburum hafa ekki getað skorað afgerandi úr hvort skipti meira máli FEL 103 - kafli 3.

3. Sjálfsmynd: • Sú skoðun sem þú hefur á sjálfum/sjálfri þér. • Sjálfsmyndin mótast í samskiptum við aðra FEL 103 - kafli 3.

4. Persónuleiki: • Hugtakið persónuleiki er komið úr grísku og þýddi upphaflega gríma. Nánast útilokað að lýsa hvað persónuleiki er...... • Hver er t.d. þinn persónuleiki? Hefur hann breyst eitthvað í gegnum árin? FEL 103 - kafli 3.

5. Þarfir • Lífsnauðsynlegar þarfir: Súrefni, næring, ást, umhyggja og samskipti við aðra. • Efnislegar og félagslegar þarfir: Mismunandi eftir því umhverfi sem við ölumst upp í. FEL 103 - kafli 3.

6. Þarfir • Gerfiþarfir: Allt sem við getum lifað án. Sumir fræðimenn telja að allar þarfir séu raunverulegar og því eigi hugtakið ekki rétt á sér. • Hugtakið er gagnlegt til að átta sig hvað auglýsingar í fjölmiðlum hafa búið til mikið af gerfiþörfum hjá okkur. FEL 103 - kafli 3.

7. Abraham Maslow Þarfapýramídinn (bls. 50) • Líffræðilegar þarfir. • Þörf fyrir öryggi. • Þörf fyrir félagsleg tengsl. • Þörf fyrir sjálfsvirðingu. • Þörf fyrir lífsfyllingu. FEL 103 - kafli 3.

8. Félagsmótun • Felst í að kenna okkur að verða að nýtum samfélagsþegnum í því samfélagi sem við ölumst upp í. FEL 103 - kafli 3.

9. Félagsmótun Félagsmótun er ævilangt ferli og skiptist í: • Frummótun: Undirstöðureglur samfélagsins. Fjölsyldan kemur mest að þessu ferli. • Síðmótun: Viðbótarreglur sem tengjast þeim hópum sem við umgöngumst. Dæmi: Skólinn, vinnan, félagar, íþróttafélög, stjórnmálaflokkar, trúfélög og fjölmiðlar. FEL 103 - kafli 3.

10. Félagsmótun er mismunandi eftir • búsetu; þéttbýli, dreifbýli, landi • kyni • aldri • tíma • systkinaröð og mörgu fleiru FEL 103 - kafli 3.

11. Helstu félagsmótunaraðilar • Fjölskyldan • Skólinn • Félagarnir • Fjölmiðlar • Aðrir (íþróttafélög, trúarhópar, stjórnmálaflokkar og fleiri) FEL 103 - kafli 3.

12. Félagsmótun - fjölskyldan • Fjölskyldan er mikilvægasti félagsmótunaraðilinn. Hún leggur grunn að öryggiskennd og sjálfstrausti barnsins. • Foreldrar oftast fyrirmyndir barnanna (lestu gráa dálkinn á bls. 54) FEL 103 - kafli 3.

13. Félagsmótun - fjölskyldan • Uppeldisaðferðirnar misjafnar eftir fjölskyldum – en eitt er þeim öllum sameiginlegt (hvar sem er í heiminum), og það er að strákar og stelpur hljóta mismunandi félagsmótun. FEL 103 - kafli 3.

14. Félagsmótun - skólinn • Á að meðhöndla alla eins • Miðlar hugmyndum, gildum, færni og þekkingu • Flokkar nemendur niður (einkunnargjafir). FEL 103 - kafli 3.

15. Félagsmótun – skólinn • Í Grikklandi til forna var litið á menntun sem tómstundir. Skhole þýddi frítími – hefur þetta viðhorf breyst eitthvað síðastliðin 2000 ár? FEL 103 - kafli 3.

16. Félagsmótun - skólinn • Dulda námskráin: Ýmsar óskráðar reglur skólans. Mikilvægar í félagsmótuninni og eru dæmi um óformleg viðmið (t.d. að sitja kyrr og vera kurteis í tímum). FEL 103 - kafli 3.

17. Félagsmótun - félagarnir • Mjög mikilvægur hópur á unglingsárunum. • Í vinahópnum prófar og kynnist unglingurinn mismunandi hliðum af sér við ólíkar aðstæður. Reynsla hópsins verður að sameiginlegri reynslu. FEL 103 - kafli 3.

18. Félagsmótun - félagarnir • Sérstakar reglur, skoðanir og hegðun tíðkast innan vinahópsins – og þær eru oft í andstöðu við ríkjandi reglur/ skoðanir (þeirra fullorðnu). FEL 103 - kafli 3.

19. Vináttan • Hér verður þú að þekkja muninn á vináttusamböndum stráka annars vegar og stelpna hins vegar (á unglingsárunum). • Margir unglingar átta sig ekki á eðli vináttunnar – og setja jafnaðarmerki á milli vinsælda og fjölda vina sem þeir eiga. Fjöldi vina segir lítið til um gæði vináttunnar. FEL 103 - kafli 3.

20. Vináttan • Erlendar rannsóknir benda til að um 20 unglinga eigi enga vini. Hlutfallið er mjög líklega það sama hér. FEL 103 - kafli 3.

21. Unglingavandamál (bls. 58) • Eru unglingar vandamál? FEL 103 - kafli 3.

22. Unglingavandamál • Þeir sem eru að alast upp í dag mæta allt öðrum vandamálum en eldri kynslóðir: FEL 103 - kafli 3.

23. Unglingavandamál • Lengri skólaganga • Vaxandi atvinnuleysi • Minni tengsl við fullorðna FEL 103 - kafli 3.

24. Unglingavandamál • Upplaustn félagslegra tengsla, t.d. vegna skilnaðar foreldra eða uppreysnar unglingsins • Mikil aukning á tíðni sjálfsvíga FEL 103 - kafli 3.

25. Sjálfsvíg • Önnur algengasta dánarorsök stráka á aldrinum 15-24 • Um 450 sjálfsvíg hér á landi á ári FEL 103 - kafli 3.

26. Sjálfsvíg • Sjálfsvígstilraunir algengari meðal kvenna en karla. Aðferðirnar sem karlar nota eru grófari og því tekst tilraunin mun oftar hjá þeim • Miklar sveiflur í sjálfsvígum á milli ára FEL 103 - kafli 3.

27. Félagsmótun - fjölmiðlar • Fjölmiðlar verða sífellt mikilvægari varðandi félagsmótun. FEL 103 - kafli 3.

28. Helstu einkenni fjölmiðla • Ná til mjög stórs hóps fólks • Dreifing boðskapar gengur mjög hratt fyrir sig • Sendendur og mótttakendur fjölmiðlaefnis þekkja ekki hvorn annan. Einstefnumiðlun. FEL 103 - kafli 3.

29. Helstu fjölmiðlar • Sjónvarp • Myndbönd • Útvarp • Dagblöð, tímarit • Kvikmyndir • Bækur • Geisladiskar og fleira FEL 103 - kafli 3.

30. Netið Netið hefur sérstöðu meðal fjölmiðla: • Sendendur og mótttakendur efnisins oft í nánu sambandi hvor við annan • Tvístefnumiðlun – boðin ganga í báðar áttir FEL 103 - kafli 3.

31. Áhrif fjölmiðla • Greint á milli skammtíma – og langtímaáhrifa fjölmiðla. • Lestu vel blaðsíðu 60-63 og skoðaðu töfluna á bls 61 sérstaklega FEL 103 - kafli 3.

32. Viðmið og gildi • Viðmið eru sérstakar skráðar og óskráðar reglur sem segja okkur hvernig við eigum að haga okkur við mismunandi aðstæður. • Gildi eru hugmyndir um hvað sé gott, rétt og æskilegt. • Munurinn á gildum og viðmiðum: Gildi eru hugmyndir en viðmið eru reglur. FEL 103 - kafli 3.

33. Viðmið • Formleg viðmið: Skáðar reglur. Dæmi: Íslensk lög, boðorðin tíu eða skólareglur. • Óformleg viðmið: Óskráðar reglur. Dæmi: Þegjandi samkomulag um hvernig á að koma fram við mismunandi aðstæður. T.d. vinátta, borðsiðir, klæðaburður, framkoma o.fl. FEL 103 - kafli 3.

34. Félagslegt taumhald (bls. 64) • Þær aðferðir sem samfélagið beitir þig svo þú farir eftir formlegu eða óformlegu viðmiðunum. • Þessar aðferðir geta bæði verið sýnilegar og duldar. • Dulið félagslegt taumhald: Þú stelur ekki verðmætum annarra þó svo að enginn sé nálægur. • Sýnilegt félagslegt taumhald: Þér er hrósað fyrir að ná góðum árangri á prófi. FEL 103 - kafli 3.

35. Félagslegt taumhald (bls. 66) • Umbun (jákvætt): • Formlegt taumhald: Góðar einkunnir, verðlaun og stöðuhækkun. • Óformlegt taumhald: Hrós, klapp á öxlina og hvatning. • Viðgjöld (neikvætt): • Formlegt taumhald: Refsing, sektir og fangelsun. • Óformlegt taumhald: Athugasemdir, háðsglósur og stimplun. FEL 103 - kafli 3.

36. Frávik (bls. 67) • Frávik eru brot á viðmiðum samfélagsins. Þau eru breytileg eftir stað og tíma. Fólk brýtur af sér vegna vankunnáttu eða vegna þess að það er ósammála viðmiðunum. • Alvarlegast gerð frávika eru afbrot. • Dulin frávik: Þú segist ekki stela en gerir það samt. • Sýnileg frávik: Þú klæðir þig öðruvísi en allir aðrir. FEL 103 - kafli 3.

37. Staða og hlutverk • Staða einstaklings segir til um hver hann er, hvar hann er og hvaða hópi hann tilheyrir. Dæmi: Nemandi. • Hverri stöðu fylgja nokkur hlutverk sem segja til um hvers fólk væntir af þeim sem hefur stöðuna. Dæmi: Góður eða slæmur nemandi. • Staða og hlutverk eru því nátengd. FEL 103 - kafli 3.

38. Stöður • Áskipaðar stöður: Þær stöður sem þú fæðist inn í og getur yfirleitt ekki breytt. Dæmi: Kyn, aldur og ætt. • Áunnar stöður: Þær stöður sem þú getur valið þér, t.d. vegna menntunar eða hæfileika. Dæmi: Nemandi, kennari, íþróttahetja. • Hverri stöðu fylgja ákveðin viðmið og þær njóta mismikillar virðingar. FEL 103 - kafli 3.

39. Hlutverk • Hlutverkaspenna: Þegar við reynum að leika tvö eða fleiri hlutverk í einu, sem passa ekki saman, getur myndast spenna milli hlutverkanna. • Dæmi: Nemandi í skóla hefur mörg hlutverk og ólíkar væntingar vegna þeirra, t.d. frá kennara og skólafélögum. FEL 103 - kafli 3.

40. Kynhlutverk • Kynhlutverk: Allar væntingar sem gerðar eru til einstaklings út frá kyni. Þessar væntingar eru að mestu leiti félagslega ákvarðaðar en ekki líffræðilega. • Væntingar til karla: Athafnasamir, líkamlega sterkir, ágengir og harðir af sér. • Væntingar til kvenna: Hlédrægar, lítillátar, sýni aðlögunarhæfni og séu auðmjúkar. • Kynhlutverk endurspegla starfs- og námsval einstaklinga í samfélaginu. FEL 103 - kafli 3.