TÜRKİYE’DE AÇIK ARŞİV ÇALIŞMALARI VE ANKARA ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ Doç. Dr. Doğan Atılgan Ankara Üniversitesi atilgan@ankar

1. TÜRKİYE’DE AÇIK ARŞİV ÇALIŞMALARI VE ANKARA ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ Doç. Dr. Doğan Atılgan Ankara Üniversitesi atilgan@ankara.edu.tr Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

2. SUNUŞ DÜZENİ • GİRİŞ • AÇIK ARŞİV KAVRAMI VE GELİŞMELER • AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ • TÜRKİYE’DE AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI • ANKARA ÜNİVERSİTESİ AÇIK ARŞİV SİSTEMİ • SONUÇ Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

3. Giriş Bilimsel iletişimin bir parçası olarak araştırmacıların bilgiye çevrimiçi ortamda serbestçe ulaşmasına olanak sağlayan açık erişim hareketi giderek artan bir ilgi görmektedir. Açık erişim hareketi bilim adamlarının kaygı ve yaklaşımlarından yola çıkarak başlamış, geleneksel bilimsel iletişim sistemindeki aksaklıklara çözüm olmayı hedeflemektedir Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

4. AÇIK ARŞİV KAVRAMI VE GELİŞMELER Açık Erişim: Bilimsel literatürün internet aracıyla finansal, yasal ve teknik engel olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olması biçiminde tanımlanmıştır Açık Erişimli Dergiler: Açık Erişim yayınları çevrimiçi, ücretsiz ve çoğu telif ve lisans anlaşmalarından muaf olan yayınlardır Kurumsal Arşiv: Bir kurumun ürettiği bilimsel literatürünün dijital ortamda toplandığı, saklandığı, indekslendiği, korunduğu ve dağıtımının sağlandığı hizmetler dizisini içeren kurumsal açık Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

5. AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:DÜNYA • Açık erişim arşivler ağı: DRIVER Avrupa'da on farklı araştırma kurumunun konsorsiyum ortaklığı ile, Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilen bir projedir • TOCW Turkish OpenCourseWare Projesi Massachusetts Institute of Technology (MIT) önderliğinde yürütülen proje ile ders materyalleri (video çekimleri, sınavlar, kaynaklar)ücretsiz ve herkese açık biçimde erişime sunulmaktadır • E-LIS: Kütüphanecilik ve enformasyon bilimleri alanında ücretsiz erişilebilir uluslararası açık arşiv olan E-lis 45 ülkeden 4000’den çok kayıt içermektedir. Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

6. AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:DÜNYA Core Metalist of Open Access Eprint Archiveshttp://opcit.eprints.org/explorearchives.shtml Directory of Mathematics Preprint and e-Print Servershttp://www.ams.org/global-preprints/index.html Directory of Open Access Repositorieshttp://www.opendoar.org/ E-print Network, U.S. Department of Energy (DOE)http://www.osti.gov/eprints/ Experimental OAI Registry at UIUChttp://gita.grainger.uiuc.edu/registry/ Institutional Archives Registryhttp://archives.eprints.org/ Virtual Technical Reports Center: EPrints, Preprints, & Technical Reports on the Webhttp://www.lib.umd.edu/ENGIN/TechReports/Virtual-TechReports.html

7. AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:DÜNYA • Açık Erişim ve Ücretsiz Dergiler Directory of Open Access Journals (DOAJ)http://www.doaj.org/ Free Full Texthttp://www.freefulltext.com/ Free Medical Journalshttp://www.freemedicaljournals.com/ HighWire Press: Free Online Full-text Articleshttp://www.highwire.org/lists/freeart.dtl

8. AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:DÜNYA Dizinler ve Rehberler—Açık Erişim Yayıncılığı Gaining Independencehttp://www.arl.org/sparc/GI/ Open Access Journal Business Guideshttp://www.soros.org/openaccess/oajguides/ Publishing Open-Access Journals: A Brief Overview from The Public Library of Sciencehttp://www.plos.org/downloads/oa_whitepaper.pdf SPARC Publishing Resourceshttp://www.arl.org/sparc/resources/pubres.html • Ayrıntılı bilgi:http://www.acikerisim.org.tr/ornek.html ve http://www.acikerisim.blogspot.com/

9. TÜRKİYE’DE AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI • Türkiye’de ise açık erişim ya da kurumsal arşiv kavramı 2005’in başlarında üniversitelerde ortaya çıkmıştır • 9-11 Aralık 2005’te İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi’nde gerçekleştirilen X. Türkiye’de İnternet Konferansı’nda açık erişim tartışıldı. • Denizli Pamukkale Üniversitesi’nde düzenlenen Akademik Bilişim 2006 kapsamında açık erişim ve kurumsal arşivler üzerine bir dizi oturum gerçekleştirildi. Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

10. TÜRKİYE’DE AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI • “Açık Erişim Bildirgesi” oluşturuldu. AB’06 düzenleme kurulu Başkanı tarafından kamuoyuna duyuruldu. • “Açık Erişim Danışma Kurulu” adıyla bir kurul oluşturuldu. • Bu girişimlerle birlikte özellikle üniversite kütüphaneleri ve bilgi merkezlerinin öncülüğünde kurumsal açık arşivler oluşturulmaya başlandı. Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

11. AÇIK ERİŞİM ÖRNEKLERİ:TÜRKİYE • Ulakbim: Türkçe veri tabanları • Üniversiteler: açık erişim ve kurumsal arşivler • Kamu Kurumları:DPT, DİE ve Kimi Bakanlıklar • Sivil Toplum Örgütleri: ANKOS, TKD, UNAK çeşitli meslek örgütleri Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

12. ANKARA ÜNİVERSİTESİ AÇIK ARŞİV SİSTEMİ • Ankara Üniversitesi, açık arşiv girişimine 2001 yılında akademisyenlerin bilimsel çalışmalarının yer aldığı basılı dergilerinin elektronik kopyalarını web sayfası üzerinde tam metin hizmete açarak başlamıştır • Proje çalışması Ankara Üniversitesi açık arşivi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümündeki üç akademisyen tarafından pilot proje uygulaması olarak başlatılmıştır. • Çalışmalara başlatıldıktan sonra projenin testi yapılmıştır ve ilk olarak 100’den fazla yayın web üzerinden erişim için açık arşive dâhil edilmiştir. Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

13. ANKARA ÜNİVERSİTESİ AÇIK ARŞİV SİSTEMİ • Bu yolla Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı sayfası üzerinden elektronik olarak erişilebilen araştırma raporları ve lisansüstü tezler kütüphaneciler tarafından sisteme dahil edilmiştir. • Bunun yanı sıra akademisyenlere kendi çalışmalarını açık arşive kaydetme olanağı verilmiştir. • Buna ek olarak üniversite yönetim kurulu üniversitemiz akademisyenlerinin üniversitemiz tarafından yayınlanan akademik hakemli dergilerde yer alan makalelerinin ve hakem denetiminden geçmiş makalelerin açık arşivde yer almasına karar vermiştir Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

14. ANKARA ÜNİVERSİTESİ AÇIK ARŞİV SİSTEMİ • Veri tabanında yukarıdaki faaliyet alanları içinde düzenlenmiş materyallere yazar adı, başlık, anahtar kelime ve tam metin indeksleme gibi farklı erişim uçlarından erişim sağlanmaktadır. • Metadata öğeleri, otomatik olarak veri girişi yapılan materyal formundan Türkçe ara yüze transfer edilmiştir. • Bu yolla, OAI-PMH protokolünün kriterlerini karşılamak için geliştirilen Ankara Üniversitesi açık arşivi, OAI’ye kaydedilmiştir. Arşivin OAI-PMH protokolüne uygunluğu sağlanmıştır. Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

15. SONUÇ • Dünyada basılı dergi fiyatlarındaki hızlı artış ve yayıncılık ta kendisini gösteren tekelin kırılması amaçlarının da etkisiyle açık erişim sistemi gelişmiştir. • Dünyada açık erişim konusunda önemli adımlar atılmaktadır • Ülkemizde açık erişim ve Kurumsal arşivler 2005 yılında ivme kazanmıştır. • Ulusal farkındalığın yaratılması ve açık arşive destek veren araştırmacı sayısının artırılması gerekmektedir Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

16. SONUÇ • Ankara Üniversitesi Açık arşivi oluşturulmaya başlandığından bu yana geçen bir yıllık süre içinde önemli mesafe kaydetmiştir. • Sistem bugünkü haliyle uluslararası standartları destekleyen herhangi bir açık kodlu yazılımın tüm özelliklerine sahiptir. • Bununla birlikte, açık arşiv sistemi içinde kendi çalışmalarına yer vermeyen çok sayıda akademisyen vardır. • Dünya çapındaki gelişmeler göz önüne alındığında, yazarların %71’inin çalışmalarını hiçbir açık arşiv içinde yayınlamadığı, açık arşiv çalışmalarından habersiz olduğu açıktır. • Bu alanda Ankara Üniversitesi Açık Arşivi, açık arşiv alanındaki liderlerden biri olarak önemli bir işlevi yerine getirmektedir. Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu-2 Kasım 2006 Ankara

17. TEŞEKKÜR EDERİM..