TRANFORMACIJA ORGANIZACIJE KAO USLOV RAZVOJA

1. TRANFORMACIJA ORGANIZACIJE KAO USLOV RAZVOJA Đorđe Kljajić Pošte Srpske a.d. Banja Luka „Jedini koji se zaista vesele promjenama su bebe - kad im promjenite pelene“ Mark Twain

2. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • 1. DEREGULACIJA POŠTANSKOG SEKTORA • Ubrzane i nepredvidive promjene u svijetu informacionih tehnologija, procesi globalizacije, liberalizacije, potrebe korisnika i hiper-produkcija, suspenduju koncept poslovanja tradicionalne pošte, tj. nameću potrebu deregulacije poštanskog sektora. • Deregulacija je kompleksan proces, koji iz temelja transformiše poštanski sektor i sastoji se iz više podprocesa: • a) Korporatizacija • razdvajanje poštanskog sektora i sektora telekomunikacija i nastanak javnih poštanskih operatora, • otklanja se uticaj države na poslovanje pošte davanjem upravljačke autonomije menadžmentu, • uticaj države se svodi na ulogu investitora u akcionarskom društvu • b) Tranformacija - komercijalizacija • pošta se transformiše u moderno, efikasno, tehničko-tehnološko efektivno preduzeće, koje posluje po tržišnim principima, • sticanje finansijske samostalnosti • c) Liberalizacija • razdvajanje operativne i regulatorne funkcije, • postepeno ukidanje monopola javnim poštanskim operatorima • d) Privatizacija • cilj poboljšanje profitabilnosti i kvaliteta usluga

3. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić 1.2. Evropske poštanske direktive Poštanskim direktivama Evropskog parlamenta stvoren je vremenski plan liberalizacije poštanskog sektora za zemlje članice EU, čime je podstaknuta transformacija javnih poštanskih operatera, stvaranjem konkurentskog okruženja. Poštanska djelatnost u svim zemljama EU, stavljena je u zakonski okvir koji je usaglašen sa direktivama EU. Poštanskom direktivom 97/67/EC iz 1997. godine definiše se univerzalna poštanska usluga putem kriterijuma: obima usluga, dostupnosti, frekvencija, kvaliteta i cijena. Tabela 1. Univerzalna poštanska usluga prema Poštanskoj direktivi 97/67/EC

4. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić 1.2.1 Usklađenost domaćeg zakonodavstva sa Evropskim poštanskim direktivama Zakonski okvir u Bosni i Hercegovini, odnosno Republici Srpskoj kojim se uređuju osnovni principi poštanske politike, uslovi za obavljanje poštanskih usluga, organizacija i funkcionisanje poštanskog saobraćaja, obaveze i odgovornost operatora poštanskog saobraćaja, prava i obaveze korisnika poštanskih usluga, definisan je Zakonom o poštama BiH i Zakonom o poštanskim uslugama Republike Srpske. Zakonski akti su djelimično usklađeni sa Evropskim direktivama. Tabela 2. Usklađenost domaćeg zakonodavstva sa Poštanskim direktivama

5. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • Članom 5. Zakona o poštama BiH, definisan je obim univerzalnih poštanskih usluga: • Pismonosnih pošiljaka do 2 kg • Paketskih do 31,5 kg • Poštanskih uputnica • Direktne pošte • Poštanskih i telegrafskih saopštenja • Preporučenih i vrijednosnih pošiljaka • Sekograma do 7 kg • Članom 6. Zakona o poštama BiH, definisane su rezervisane poštanske usluge, koje mogu da obavljaju jedino javni poštanski operateri u BiH (Pošte Srpske, BH pošta i Hrvatska pošta): • Pismonosnih pošiljaka do 1000 grama • Tiskovina, novina i časopisa, • Paketskih pošiljaka do 10 kg, • Poštanskih i telegrafskih uputnica, • Isplata novčanih doznaka na kućnu adresu, • Direktne pošte, • Kurirske usluge, ukoliko iznos tarife nije deset puta veći od obične tarife, • Preporučenih i vrijednosnih pošiljaka, bez obzira na težinu, • Sudskih pisama i pisama u upravnom i prekršajnom postupku bez obzira na težinu

6. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić Tabela 3. Status javnog operatera i stepen liberalizacije poštanskog tržišta

7. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • 2. ANALIZA TENDENCIJA U POŠTANSKOM SEKTORU • Prihod javnih i privatanih poštanskih operatera od pismonosnih, paketskih i ekspres usluga u 2011. godini u Evropskoj uniji iznosio je 91 milijarde € i učestvovao je sa 0.72% u BDP zemalja članica Evropske unije.Učešće prihoda od pismonosnih, paketskih i ekspres pošiljaka Pošta Srpske u 2012. godini u BDP Republike Srpske je 0.32% • WIK Consult – Main Developments in Postal Sector(2010-2013) • 2.1. Transformacija javnih poštanskih operatera u zemljama EU i okruženja • Brzina i diskontinuitet promjena u poslovnom okruženju, ekspanzija informaciono-komunikacionih tehnologija, porast značaja inovacija, znanja i informacija kao ključnih razvojnih resursa, suspenduju tradicionalne modele poslovanja i organizovanja preduzeća. • Model poslovanja tradicionalne pošte bio je podređen zadatku obezbjeđenja koncepta univerzalne poštanske usluge, sa sljedećim karakteristikama: • Kruta i nefleksibilna organizaciona struktura sa velikim brojem nivoa odlučivanja • Centralizovano upravljanje i kontrola • Komplikovane procedure koje definišu poslovne procese • Nekoenzistentnost kvaliteta • Nizak stepen korištenja informacionih tehnologija u poslovnim procesima • Cijene nisu definisane na tržišnim pricipima

8. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • Postojeći model poslovanja sa svojstvom spore reakcije i mogućnosti prilagođavanja promjenama, uz liberalizaciju tržišta, rastuću konkurenciju, potrebe i zahtjeve korisnika, nametnuli su potrebu strategijskih (radikalnih) promjena javnih poštanskih operatora, kao preduslov daljeg opstanka i razvoja (ulaska na tržište komercijalnih servisa). • Ključni faktori uspjeha u modernim organizacijama su brzina, fleksibilnost, integracije i inovacije. • Metode transformacije koje su koristili javni poštanski operateri: • Restruktuiranje • Downsizing (poboljšanje efikasnosti, produktivnosti i konkurentnosti putem redukcije radne snage i smanjenja broja organizacionih dijlova) • Downscoping (eliminisanje sporednih proizvoda ili poslova koji nisu u vezi sa bazičnim ciljevima organizacije) • Reinžinjering (fudamentalan, radikalan pristup poboljšanju procesa i performansi kroz „rušenje“ postojećih procesa, njihovo napuštanje i zamjenu sa novim procesima) • Poslovne integracije (akvizicije i merdžeri) • Program kvaliteta • Promjena organizacione kulture

9. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • 2.1.1. Pravci transformacije • Unapređenje organizacione strukture • Fleksibilna organizaciona struktura je neophodan uslov rasta i razvoja organizacije, odnosno implementacije strategija razvoja u uslovima dinamičnog i kompleksnog poslovnog okruženja. • Reinžinjering poslovnih procesa • Reinžinjeringom poslovnih procesa pojednostavljene su procedure, čime su poštanske usluge prilagođene potrebama i zahtjevima tržišta i stvoreni uslovi za informatizaciju i automatizaciju poslovnih procesa. • Smanjenje troškova poslovanja • Smanjenje broja zaposlenih, najčešće rješavano putem socijalnog dijaloga sa interesnim grupama (sindikati i zaposleni), zbrinjavenjem viška zaposlenih kroz stimulativne otpremnine i uvođenjem kraćeg radnog vremena, četveročasovno ili šestočasovno, tzv. zapošljavanje na part-time osnovi. • Strategija spoljnog snabdijevanja • Eliminisanje određenih poslovnih procesa koji ne čine osnovnu djelatnost poslovanja tj. jezgro kompetentnosti. • Upravljanje kvalitetom • Cilj upravljanja kvalitetom usluga i poslovnih procesa poštanskih operatera je dugoročna ekonomska stabilnost. • Upravljanje kvalitetom poštanskih usluga zahjeva: • Usmjerenost na korisnike • Konstantno unapređenje kvaliteta • Potpuno učestvovanje zaposlenih • Sistemski pristup

10. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • 2.2. Pravci razvoja javnih poštanskih operatora u EU • Stalno prisutan trend smanjenja klasičnih (tradicionalnih) usluga je faktor, koji je fokusirao javne poštanske operatore prema komercijalnim uslugama, koje predstavljaju šansu i osnovu daljeg razvoja. • Polazeći od osnovne djelatnosti koja se bazira na prenosu pisanog saopštenja i robe, javni poštanski operateri, valorizujući komparativnu prednost (poštanska mreža, oprema, tehnologija, kadrovi) i ekspanziju outsoursing modela poslovanja, postaju outsoursing provajderiu relizaciji direct mail aktivnosti i logističkih usluga. • 2.2.1. Direktna pošta • Ulaganje u direktni marketing je u stalnom porastu. Najefikasniji i najekonomičniji instrument direktnog marketinga je direktna pošta, koju su poštanski operatori iskoristili za dalji rast poslovanja. • Razvoj direktne pošte indirektno utiče i na rast prihoda od ostalih usluga, kako klasičnih usluga (pismonosnih), komercijalnih (paketskih i ekspres) i finasijskih, što za krajnji cilj ima povećanje ukupnih prihoda. Poštanski operateri pružaju kompletnu logističku podršku u realizaciji direct mail kampanje • 2.2.2. Paketske i ekspres usluge • Rast poslovnih aktivnosti na relacijama B2B i B2C, ekspanzija interneta, TV i kataloške prodaje, elektronska trgovina, ekspanzija outsoursing modela poslovanja (neisplativost malih i srednjih preduzeća da razvijaju vlastitu logističku podršku) omogućili su poštanskim operaterima uključivanje u poslovne procese korisnika. • Tržište logističkih usluga je rastuće i visokoprofitabilno sa najvećim pritiskom konkurencije. Poštanske uprave su koristile internu i eksternu strategiju razvoja logističkih servisa. • Eksterna strategija razvoja: U cilju što boljeg pozicioniranja na tržištu logističkih usluga razvijeni poštanski operatori primjenili su strategiju poslovnih integracija (akvizicije, merdžeri i strateška partnerstva). • Interna strategija razvoja: Pojedini javni operateri su strategiju razvoja bazirali u okviru domaćeg tržišta logističkih usluga, kroz organski rast, tj. kroz unapređenje postojećih usluga.

11. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • 3. ANALIZA SREDINE (OKRUŽENJA) POŠTA SRPSKE • Analiza sredine organizacije predstavlja proces monitoringa (nadgledanja, kontrole) njene sredine da bi se identifikovale sadašnje i buduće prijetnje i šanse koje mogu uticati na sposobnost organizacije za dostizanje njenih ciljeva. • Svrha snalize sredine je razumijevanje strateške pozicije preduzeća od strane menadžmenta. U fokusu analize su: • eksterna sredina (opšta i operativna) - šanse i prijetnje • interna sredina - snaga i slabost • 3.1 Analiza tržišta poštanskih usluga i konkurencije u Republici Srpskoj/BiH • Sektor poštanskih usluga je u pozitivnoj korelaciji sa tržištem komunikacija, oglašavanja i logističkih usluga. • Poštansko tržište možemo podjeliti na: • Tržište klasičnih (tradicionalnih) usluga-servisa • Tržište pismonosnih pošiljaka putem kojih je pošta prisutna na tržištu komunikacija.  • Tržište komercijalnih usluga - servisa • Tržište adresovane direktne pošte, putem kojih je pošta prisutna na tržištu oglašavanja • Tržište paketskih i ekspres usluga putem kojih je pošta prisutna na tržištu logistčkih usluga. • Osnovna karakteristika poštanskog sektora, odnosno tržišta poštanskih usluga u Republici Srpskoj/BiH je neuređenost  • Realnost na tržištu poštanskih usluga Republike Srpske/BiH je • prisustvo konkurencije u svim njegovim segmentima

12. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić Tabela 4. Davaoci poštanskih usluga u RS/ BiH

13. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić 3.1.1. Tržište pismonosnih pošiljaka Na tržištu pismonosnih pošiljaka u Eu prisutan je trend pada broja pismonosnih pošiljka zbog elektronske supstitucije ( u periodu 2007-2011 godina smanjenje po stopi od 3.85% godišnje). Predviđanja su da će broj pošiljaka na godišnjem nivou zbog elektronske supstitucije padati po stopi 2%-3% do kraja 2020. godime Trend pada prisutan je u RS i u periodu 2010-2013 iznosio je je 6.90% godišnje. Grafikon 1. Kretanje pismonosnih pošiljaka u EU i RS (Pošta Srpske) Izvor:WIK Consult – Main Developments in Postal Sector(2010-2013)

14. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić Grafikon 2. Broj pismonosnih pošiljaka po stanovniku u 2011. godini u zemljama EU i regiona Izvor:WIK Consult – Main Developments in Postal Sector(2010-2013); Izvještaj o poslovanju JPO

15. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić 3.1.2. Tržište direktne pošte adresovane i neadresovane  Tržište direktne pošte je u ekspanziji i sa velikim pritiskom konkurencije. Prosječan broj pošiljaka direktne pošte adresovane po stanovnika koje se uruči u zemljama EU, je sljedeći: Zemlje zapadne Evrope 60-80 komada Zemlje južne Evrope 20-30 komada Zemlje istočne Evrope ispod 10 komada Grafikon 3. Broj pošiljaka direktne pošte neadresovane distriburanih putem Pošta Srpske u periodu 2009-2013. godine

16. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • 3.1.3. Tržište paketskih i ekspres usluga • Karakteristika tržišta paketskih i ekspres usluga u RS/BiH, tržišta zemalja regiona i EU je stalno prisutan trend rasta i sve veći pritisak konkurencije.U periodu 2007.-2011. godina u EU došlo je do povećanja fizičkog obima za 35% (4.8 milijardi pošiljaka u 2007. godini- 6.5 milijardi u 2011. godini). U periodu od 2010. do 2013. godine u Poštama Srpske došlo je do povećanja fizičkog obima za 85%. Prema evropskoj praksi jedan od pokazatelja tržišta paketskih i ekspres pošiljaka je prosječna potrošnja po stanovniku za paketske i ekspres usluge. Prosječna potrošnja po stanovniku zemalja EU je 83 €, s tim da je taj iznos različit po pojedinim zemljama. • Zemlje zapadne Evrope 132 €, • Zemlje južne Evrope 46 €, • Zemlje istočne Evrope 19 €  • Izvor: ITA Consulting/WIK Consult - Evolution of European Postal market since 1997

17. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić Grafikon 4. Broj paketskih i ekspres pošiljaka po stanovniku u 2011. godini u zemljama EU i regiona Izvor: WIK Consult – Main Developments in Postal Sector(2010-2013) Napomena: Broj pošiljaka Pošte Srpske se odnosi za 2013. godinu

18. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić Prema evropskoj praksi jedan od kriterijuma za utvrđivanje razvijenosti maloprodajne poštanske mreže je broj jedinica poštanske mreže (pošta) na 10.000 stanovnika. Evropski prosjek je 2,16 pošta na 10.000 stanovnika. Grafikon 5. Broj stanovnika po pošti u 2012. godini Izvor: Godišnji izvještaji o poslovanju za 2012 godinu javnih poštanskih operatera

19. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić Grafikon 6. Učešće troškova zarada zaposlenih u ukupnim troškovima javnih poštanskih operatera u 2012. godini Izvor: Godišnji izvještaji o poslovanju za 2012. godinu javnih poštanskih operatera

20. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić Grafikon 7. Cijena standardnog pismo do 20 grama (u € ) javnih poštanskih operatora u regionu

21. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić 3.2. SWOT ANALIZA – Pošte Srpske

22. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić • ZAKLJUČAK • Kretanja u poštanskom sektoru Rebublike Srpske/BiH slična su onim na globalnom nivou, te je neophodno, uz uvažavanje svih specifičnosti domaćeg tržišta i društveno-ekonomskog okruženja, primijeniti iskustva i strategijska rješenja uspješnih poštanskih uprava. • Buduća dešavanja u poštanskom sektoru RS/BiH (jačanje konkurencije, liberalizacija, zasićenje tržišta, smanjenje cijena usluga, elektronska supstitucija pošiljka) nameću potrebu definisanja i impementacije niza tranformacionih strategija, kao uslov daljeg razvoja, kao što su: • Dalje unapređenje poslovnih procesa, proizvoda i usluga • Dalje unapređenje dostupnosti poštanskih usluga • Dalje unapređenje operativne efikasnosti • Unapređenje organizacione strukture i organizacione kulture • Zakonska i regulatorna reforma- usklađivanje sa Evropskim direktivama

23. “Tranformacija organizacije kao uslov razvoja“ - Đorđe Kljajić Hvala na pažnji! PITANJA?