Eskişehir Bölgesel İnovasyon Stratejileri ile Kapasite Oluşturma Projesi

1. Temiz Üretim, Eko-Verimlilik ve Çevre Dostu Ürünler: Uygulama Örnekleri Prof.Dr. Göksel N. DemirerOrta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Eskişehir Bölgesel İnovasyon Stratejileri ile Kapasite Oluşturma Projesi Sanayici için Rekabet Odaklı Çevre Eğitimi Sanayide Eko-Verimlilik ve Rekabet Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 19 Ağustos 2008 ESO Konferans Salonu, Eskişehir

2. KÜÇÜK ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE GERÇEKLEŞTİRİLEN EKOVERİMLİLİK UYGULAMA ÖRNEKLERİ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

3. ALU ‘GOOD HOUSEKEEPING’ APPLICATION Sleiman, Najd & Merhi Aluminium Factories DELTA ProgramıLübnan Doğrama atıkların geri kazanımı ile kazanç sağlanması DELTA Yatırım: hiç Yılllık Tasarruf: 1’440 US$ Fikir Problem Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

4. Sünger köpüğü Yastıklar ‘GOOD HOUSEKEEPING’ APPLICATION Jarrah Gallery, Lübnan DELTA Programı Atıkların ham maddeye dönüştürülmesi DELTA Yatırım: hiç Yıllık Tasarruf: 300 US$ Problem Fikir Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

5. ‘GOOD HOUSEKEEPING’ APPLICATION Abdallah Factory for wood & iron, Lübnan DELTA Programı Ampulların değiştirilmesiyle verimliliğin arttırılması ve güvenli çalışma koşullarının elde edilmesi DELTA Problem Fikir Yatırım: 300 US$ Yıllık Tasarruf: 100 US$ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

6. DüşükKalite Çukulata Yüksek Kalite Çukulata ‘GOOD HOUSEKEEPING’ APPLICATION Sinokrot Food Co. , Filistin DELTA Programı Daha kaliteli ürünler için proses ve ekipmanların geliştirilmesi Problem DELTA Fikir Yatırım: 8’200 US$ Yıllık Tasarruf: 11’600 US$ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

7. Milk Milk Milk Milk Süt Milk Süt Dozajlama vanası Milk Süt Milk Süt Süt Milk Milk Süt Milk Süt Milk Süt Hammadde Kaybını Önleyerek Kazancı Arttırmak Rayyan Süt Ürünleri Ltd., Filistin Öneri Sorun Yatırım: 600 ABD $ Yıllık Kazanç: 8.000 ABD $ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

8. %50 kayıp 100% Kayıpları Önleyerek %50Su Tasarrufu Sağlamak Cam Sanayi, General Ltd. , Suriye Sorun: Yatırım:600 ABD $ Yıllık Tasarruf:900 ABD $ Öneri: Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

9. 50 kg’lık 20 çuval 1’000 kg Öğütme Makinesi Hammadde ambalajının değiştirilmesiyle verimin arttırılması Sinokrot GıdaA.Ş., Filistin Sorun Öneri Yatırım:1’000 US$ Yıllık Tasarruf:26’000 US$ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

10. Katkı maddeleri Süpermarket Günü geçmiş ürünlerin yeniden kullanılması Adnan Chalan Sanayi.,Ürdün Sorun Öneri Yatırım: 1’000 US$ Yıllık Kazançlar:2’850 US$ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

11. GAZ GAZ polyester reçine Gaz sızıntılarının güvenli ve düşük maliyetli malzemelerle önlenmesi Ulusual Gaz Endüstrileri Sanayi. , Ürdün Sorun Yatırım: 36US$ Yıllık Kazançlar: 1’602 US$ Öneri Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

12. Ürün % 15 den az atık Ürün Atık (65 ton / yıl) Hammadde kazanımı için modern teknoloji uygulanması Metal Üretim Sanayi, Ürdün Sorun Öneri Yatırım: 2’143 US$ Yıllık Kazanç: 16’714 US$ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

13. ORTA VE BÜYÜK ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE GERÇEKLEŞTİRİLEN EKOVERİMLİLİK UYGULAMA ÖRNEKLERİ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

14. ÖRNEK ÇALIŞMA 1 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

15. ÖRNEK ÇALIŞMA 2 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

16. ÖRNEK ÇALIŞMA 3 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

17. ÖRNEK ÇALIŞMA 4 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

18. ÖRNEK ÇALIŞMA 5 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

19. ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ TARAFINDAN BÜYÜK ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE GERÇEKLEŞTİRİLEN TEMİZ ÜRETİM ÇALIŞMALARINA ÖRNEKLER Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

20. ÖRNEK ÇALIŞMA 1 BİR SÜT ÜRETİMİ FABRİKASI İÇİN TEMİZ ÜRETİM FIRSATLARININ ARAŞTIRILMASI Bu çalışmada Türkiye’nin önde gelen bir süt işleme tesisindeki pastörize süt üretimi prosesinde temiz üretim fırsatları araştırılmıştır. Süt üretim prosesi kaynaklı çevresel yükler belirlenmiş ve kütle-denge analizine dayanan bir atık azaltım denetlemesi yöntemi aracılığıyla atık azaltım olanakları belirlenmiştir. Daha sonra seçilen olanaklar çevresel fayda ve ekonomik uygulanabilirlik yönünden değerlendirilmiş ve tesise sunulmuştur. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

21. Çalışılan Tesis Çalışmada incelenen firma yıllık 18 milyon litre süt işleme kapasitesine sahip bir süt ürünleri fabrikasıdır. Fabrikanın bir atıksu arıtma tesisi bulunmadığından, üretilen atıksu fabrikanın yanındaki bir çaya deşarj edilmektedir. Dolayısıyla TÜ teknikleri ile kirliliğin azaltılması hem bir ihtiyaç hem de önemli bir fırsatı işaret etmektedir. Pastörize süt üretimi çiğ süt alımı ve pastörizasyon olmak üzere iki temel prosesi içermektedir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

22. İşletmenin Proses Akım Şeması Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

23. YÖNTEM √Bu çalışmada uygulanan temiz üretim denetlemesi yöntemi bu konuda önde gelen kurumlarca (UNEP, DEPA, 2000; Technical Pollution Prevention Guide, 1997; Environment Protection Authority, 1997; Sustainable Business Associates, 1998; New York State Department of Environmental Conservation Pollution Prevention Unit, 2001) hazırlanan farklı kılavuz ve kontrol listelerinin derlenmesi ve yeniden organize edilmesiyle oluşturulmuştur. √ Temiz üretim denetlemesi yöntemi olarak kütle-dengesi kullanılmıştır. √ Bu çalışmada kapsamında sadece süt üretimi prosesi ele alınmıştır. √ Kütle dengesine girdi ve çıktılarının belirlenmesi için debi ölçümleri ile proseslerin farklı basamaklarından kaynaklanan atık yüklerini belirlemek üzere deneysel analizler (KOİ, AKM, Alkalinite ve pH) yapılmıştır. √ Kullanılan yöntemin temel aşamaları Tablo 1’de verilmektedir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

24. Çalışmada kullanılan yöntem Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

25. Önerilen TÜ araçları arasında: • İyi işletme prosedürü (GHK) • Ekipmanların ve bağlantıların onarılması, • Küçük proses kontrolü ekipmanlarının yerleştirilmesi • İşletme yöntemlerinin değiştirilmesi • Çeşitli proses sularının yeniden kullanımı, • Süt çamuru ve sütlü suların saha dışında hayvan yemi olarak ve sığırların sulanmasında kullanımı • Alkali çözeltinin başka ekipmanların temizlenmesinde yeniden kullanımı, • Teknolojik değişikliği • Otomatik temizleme sistemi (CIP) kullanımı • Su kullanımında verimlilik için shut-off spray nozüllerin monte edilmesi • Alternatif kimyasallar • Temizlik için alternatif kimyasal maddelerin kullanılması • yer almıştır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

26. Bu çalışmanın sonuçlarına göre: • ΩBu değerler, önerilen TÜ önlemleri hayata geçirildiğinde, bu fabrikanın • →kullanım suyunu %50,varolan atık su deşarjlarını %9.3, varolan kimyasal madde kullanımını %65.4, KOİ yükünü 181.9 kg/gün ve AKM yükünü 20.7 kg/gün oranında azaltabileceğini, ve • →kullanım suyunun % 19.6’ı da yeniden kullanabileceğini • göstermektedir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

27. DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN: Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

28. ÖRNEK ÇALIŞMA 2 TEKSTİL SEKTÖRÜNDE AVRUPA BİRLİĞİ IPPC DİREKTİFİ İLE UYUM ÇALIŞMALARI: BAT UYGULAMALARI PROJESİ Prof.Dr. Ülkü Yetiş yürütücülüğündeki bu proje kapsamında Türkiye’nin önde gelen bir tekstil fabrikasında kirlilik önleme ve arıtma çalışmaları sürdürülmektedir. Halen devam eden bu çalışma kapsamında Tekstil Sektörü BAT Referans Dokümanı baz alınarak “Mevcut En İyi Teknikler” arasından işletme ile paralellik gösterenler seçilmiştir. Tesiste varolan prosesler ile ilgili olduğu için seçilen kirlilik önleme ve azaltma olanakları prosesler özelinde incelenmiş ve proses değerlendirmeleri sonucunda 22 adet uygulanabilir Kirlilik Önleme ve Azaltma Seçeneği belirlenmiştir ve bunlardan 4 tanesi uygulanmıştır.

29. IPPC  Integrated Pollution Preventionand Control • EKÖK  Entegre Kirlilik Önlemeve Kontrolü • IPPC Direktifi (96/61/EC ) endüstriyel üretim; • kaynaklı kirliliğin önlenmesini(örneğin ham madde seçimi, temiz teknolojiler, vd.) • ve • sürecinde ortaya çıkan kirliliğin kontrolünü (örneğin arıtma tesisleri ile) kapsamaktadır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

30. PROJE KAPSAMINDA KİRLİLİK ÖNLEME SÜRECİ Prosesler Hakkında Bilgi Edinimi BAT Referans Dokümanı İle Çakıştırma 22 Adet Kirlilik Önleme Seçeneği Seçeneklerin Uygunluğunun Belirlenmesi Uygulanması Öngörülen 4 Adet Seçenek Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

31. PROJE KAPSAMINDA KİRLİLİK ÖNLEME SÜRECİ (Devam) Yüksek Su, Boya ve Yardımcı Kimyasal Kullanımı nedeniyle Dikkat Çeken Prosesler (Proses Sırasına Göre); • BOYAMA • HAŞILLAMA • TERBİYE Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

32. UYGULANAN SEÇENEKLER 1. ALTERNATİF KİMYASAL KULLANIMI 2. HALAT BOYAMADA TERS AKIM PRENSİBİ İLE YIKAMA 3. KULLANILMAYAN TEKNELERDE KILAVUZ ATLAMA4. KOSTİK GERİ KAZANIMI Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

33. SEÇENEK 1: ALTERNATİF KİMYASAL KULLANIMI Amaç: Çevre ve İnsan Sağlığı üzerinde Daha az Zararlı Kimyasal Kullanımı Neler yapıldı; Mevcut Kimyasallar İncelendi(Tüketim Miktarları, Reçeteler, GBF’leri) Problemli Kimyasallar Belirlendi(Toksik, Düşük Biyo-Parçalanabilirlik, Kansorejen vs.) Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

34. SEÇENEK 1: ALTERNATİF KİMYASAL KULLANIMI • Neler yapıldı; • 8 Adet Problemli Görünen Kimyasal Madde Belirlendi • 2 Adet İyon Tutucu, 1 Stabilizatör, 3 Kükürt Boyarmadde, 1 Formaldehit İçerikli Reçine ve 1 Adet Dispergatör • Alternatifler Belirlendi, Proseslere ve Ürün Kalitesine Uygun Olan Yeni Kimyasallar Kullanılamaya Başlandı • Çevresel İzlemeler Yapıldı • Biyo-Parçalanabilirlik Testleri Rekabet ? Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

35. SEÇENEK 1: SONUÇLAR • Boyama Bölümü İyon Tutucu Madde Değişikliği, • Atıksu Biyo-parçalanabilirliği Arttırıldı (%40’tan %60’a) • Arıtma Tesisi KOİ yükü azaltıldı (Aylık 3100 kg KOİ yükü azaltımı) • Boyama Bölümü Kükürt Boya Değişikliği, • Sucul Yaşam ve Mikroorganizmalar için Çok Toksik özelliğe sahip Sülfid Miktarı azaltıldı (%70’in üzerinde Sülfid azaltımı) Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

36. TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Göksel N. Demirer Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Tel: 210 58 67, 210 26 41 Faks: 210 26 46 e.posta: goksel@metu.edu.tr