Sesiwn Gyfarwyddo i Staff Gorsafoedd Pleidleisio

1. Sesiwn Gyfarwyddo i Staff Gorsafoedd Pleidleisio Etholiad Senedd Ewrop 4 Mehefin 2009

2. Cyflwyniad Swyddog Canlyniadau Lleol Rheolwr y Gwasanaethau Etholiadol

3. Amcanion y sesiwn hyfforddi • Er mwyn paratoi ar gyfer yr etholiad, fe fyddwn ni’n: • amlygu etholiad Senedd Ewrop • trafod dyletswyddau staff gorsafoedd pleidleisio • edrych ar y gweithgareddau cyn diwrnod yr etholiad • edrych ar osodiad yr orsaf bleidleisio • amlygu’r rhai hynny sydd â’r hawl i fod yn bresennol yn yr orsaf bleidleisio • trafod y weithdrefn bleidleisio • meddwl am faterion iechyd a diogelwch • amlygu trefniadau gweinyddol

4. Trosolwg o Etholiadau 2009 • Ar 4ydd Mehefin, fe fydd etholiadau Senedd Ewrop yn cael eu cynnal ar draws y DU • Oriau pleidleisio: 7yb i 10yh

5. Mae’n hanfodol eich bod chi’n… Gweithredu’n amhleidiol bob amser Cydymffurfio ag unrhyw gyfarwyddiadau a roddir gan y Swyddog Canlyniadau Lleol Sicrhau cyfrinachedd a diogelwch y bleidlais

6. Y Swyddog Llywyddu–rheoli’r orsaf bleidleisio • Sicrhau cyfrinachedd a diogelwch y bleidlais • Cyfathrebu gyda deilydd allwedd yr adeilad a threfnu gosodiad yr orsaf bleidleisio • Rhoi cyfarwyddiadau a goruchwylio gwaith y Clercod Pleidleisio • Bod yn gyfrifol a’n atebol am yr holl bapurau pleidleisio, blychau pleidleisio a’r gwaith papur. • Sicrhau bod y weithdrefn gywir yn cael ei dilyn, sy’n cynnwys gwneud yn siŵr fod y rhestr rhif cyfatebol yn cael ei marcio’n gywir.

7. Y Swyddog Llywyddu–tasgau ymarferol • Tasgau Ymarferol • Goruchwylio’r dasg o anfon papurau pleidleisio i bleidleiswyr • Delio gyda gweithdrefnau pleidleisio arbennig • Gofyn y cwestiynau rhagnodedig ble’n addas • Derbyn pleidleisiau drwy’r post a anfonwyd gan bleidleiswyr • Rheoli presenoldeb y rhai hynny sydd â’r hawl i fod yn bresennol yn yr orsaf bleidleisio, a sicrhau nad ydynt yn ymyrryd gyda’r broses pleidleisio. • Monitro gweithgareddau’r rhifwyr. • Cadw’r orsaf bleidleisio’n dwt ac yn daclus • Sicrhau bod yr holl arwyddion a’r hysbysebion yn glir, yn weladwy a’u bod nhw’n aros yn eu lle.

8. Y Clerc Pleidleisio- dyletswyddau cyffredinol • Cydymffurfio gyda chyfarwyddiadau’r Swyddog Canlyniadau lleol a’r Swyddog Llywyddu. • Cynorthwyo gyda gosodiad yr orsaf bleidleisio a darparu ar gyfer agor y bleidlais • Bod yn gwrtais a’n broffesiynol wrth ddelio gydag ymgeiswyr, asiantau ag eraill sydd â’r hawl i fod yn bresennol. • Gwirio bod etholwyr yn gymwys i bleidleisio yn yr etholiad ac yn yr orsaf bleidleisio. • Sicrhau bod pleidleiswyr yn bwrw eu pleidlais yn gyfrinachol • Cynnal cyfrinachedd y bleidlais drwy’r adeg.

9. Y Clerc Pleidleisio– tasgau penodol • Gwirio a marciorhifau’retholwyryn y gofrestretholwyr. • Rhoi rhifau pleidleisio’r etholwyr ar y Rhestr Rhifau Cyfatebol (CNL) • Anfonpapuraupleidleisioibleidleiswyr, a gwneudynsiŵrfod y marc swyddogolarnynt. • Sicrhaubodpleidleiswyrynbwrweupleidlaisyngyfrinachol • Cynorthwyogydagunrhywddyletswyddaueraillyn yr orsafbleidleisiodrwygyfarwyddiadau’rSwyddogLlywyddu.

10. Cyfrif i lawr at ddiwrnod yr etholiad • Tasgau hanfodol • Ymweld â’r man pleidleisio a gwirio’r trefniadau cyswllt a mynediad • Gwirio trefniadau ar gyfer casglu’r blwch pleidleisio a gwirio’r cynnwys cyn gynted â phosib • Cysylltu ag aelodau eraill o’r tîm • Côd gwisgo– sicrhau bod y dillad yn adlewyrchu proffesiynoldeb ac amhleidiolrwydd, ond eu bod nhw’n gyffyrddus hefyd • Darllen Llawlyfr ar gyfer staff gorsaf bleidleisio

11. Llawlyfr ar gyfer staff gorsaf bleidleisio a chanllaw cyflym

12. Archwilwyr yr orsaf bleidleisio • Cyflenwadau deunydd swyddfa ac offer • Cyfrifol am • Wirio gosodiad y gorsafoedd • Wirio fod pethau’n rhedeg yn esmwyth • Gasglu unrhyw bleidleisiau drwy’r post a ddychwelwyd • Ddosbarthu taliadau • Rhifau cyswllt

13. Peryglon • Methu cysylltu â’r deilydd allwedd • Methu cael mynediad i’r orsaf bleidleisio • Staff yn peidio â throi fyny neu’n cyrraedd yn hwyr • Problemau’n effeithio ar arddangos yr hysbysebion • Cofrestri anghywir yn cael eu dyrannu i’r orsaf • Nid yw rhifau’r papurau pleidleisio’n cyfateb â’r rhai hynny a argraffwyd o flaenllaw ar y Rhestr Rhif Cyfatebol .

14. Yr Orsaf Bleidleisio

15. Gosod yr orsaf bleidleisio • Gosodiad • maerhaididdoweithio’nbennafi’rpleidleisiwr • y llwybrcerdded y disgwyliri’rpleidleisiwreiddilyn • hygyrchi’rhollbleidleiswyr • Hysbysebion • - tumewn a thuallani’rorsafbleidleisio • Lleoliad y blwch/blychaupleidleisio • hygyrch a diogel • Trefnupob set o bapuraupleidleisioynôltrefnrifiadol • Rhifwyr ac asiantau • Pwysy’ncaelmynychu’rorsafbleidleisio? • Selio’rblwch

16. Gosodiad yr orsaf bleidleisio

17. Gosodiad yr orsaf bleidleisio

18. Pwy sy’n gallu mynychu’r orsaf bleidleisio? • Pleidleiswyr • SwyddogCanlyniadauLleol/Rhanbarthol a staff • Ymgeiswyr (rhestr plaid agunigolion), euhasiantauetholiad, is-asiantauagasiantaupleidleisio • Yr heddlusyddarddyletswydd • Cynrychiolwyro’rComisiwnEtholiadol • Arsyllwyrachrededig • Rhai dan 18 sy’n dod gyda phleidleiswyr • Cyfeillionpleidleiswyrsyddaganableddau

19. Dau fath o ID sy’n cael eu cyhoeddi gan y Comisiwn Etholiadol

20. Gofal cwsmer • Sut ydyn ni’n gofalu am yr etholwyr? • Dangos diddordeb personol • Cymryd cyfrifoldeb a gweithio ar ein liwt ein hun • Bod yn gynorthwyol a’n gyfeillgar • Gwrando ac empatheiddio gyda nhw • Caniatáu iddynt fynegi eu barn cyn ymateb • Sôn wrthyn nhw am beth allech chi wneud • Fodd bynnag, mae rhaid dilyn rheolau’r etholiad drwy’r adeg

21. Gofal cwsmer • Sicrhau bod y broses bleidleisio’n hygyrch i bawb: • mae rhaid i’r gosodiad fod yn hygyrch i bob pleidleisiwr, gan gynnwys i bobl sy’n defnyddio cadeiriau olwyn • mae rhaid i ddeunyddiau sy’n cael eu darparu mewn ieithoedd a fformatau eraill fod yn hollol weladwy • mae’n rhaid cael templed sy’n hollol amlwg, a dylech chi fod yn gyffyrddus wrth ei ddefnyddio • mae rhaid i chi fedru darparu gwybodaeth i etholwyr anabl ar opsiynau ar gyfer pleidleisio gyda chymorth a heb gymorth

22. Pwy sy’n cael pleidleisio? • Defnyddio’r gofrestr etholiadol a’r rhestri rhif cyfatebol • Pennod 5 Llawlyfr gorsaf bleidleisio

23. Pwy sy’n Gymwys? • Etholwyr sydd heb lythyrau neu ddyddiadau o flaen eu henw • Etholwyr sy’n 18 mlwydd oed neu’n hŷn ar ddiwrnod yr etholiad • Etholwyr sydd ag ‘F’ cyn eu henw • Etholwyr sydd â ‘K’ cyn eu henw • Etholwyr sydd ag ‘L’ cyn eu henw • Etholwyr sydd ag ‘E’ cyn eu henw • Etholwyr sydd wedi cofrestru’n anhysbys, ac sydd ag ‘N’ yn hytrach nag enw

24. Pwy sydd ddim yn cael pleidleisio? • Etholwyr sydd â dyddiad geni ar y gofrestr sy’n dangos nad ydynt yn 18 mlwydd oed ar ddiwrnod yr etholiad • Etholwyr sydd â ‘G’ cyn eu henw • Etholwyr sydd ag ‘A’ cyn eu henw

25. Anfon y papurau pleidleisio • Marcio’r gofrestr a’r Rhestr Rhif Cyfatebol • Rhowch rif etholiadol yr etholwyr ar y gofrestr • Rhowch rif etholiadol yr etholwr ar y Rhestr Rhif Cyfatebol (CNL) • PEIDIWCH ag ysgrifennu rhif yr etholwr ar y papur pleidleisio! • Papurau pleidleisio • Marc swyddogol • Marc Adnabod Unigryw (UIM) • Plygu’r papur pleidleisio

26. Marcio’r gofrestr • Dychwelwch I ‘anfon y papurau pleidleisio’

27. Y Rhestr Rhif Cyfatebol (CNL) • Dychwelwch I ‘anfon y papurau pleidleisio’ BC 27/1

28. Cefn y papur pleidleisio

29. Marcio’r papur pleidleisio • Mae posibiliad y bydd yn rhaid egluro’r broses bleidleisio i rai etholwyr: • Dim ond un bleidlais sydd gan bleidleiswyr. Gallan nhw bleidleisio ar gyfer plaid (a’i rhestr o bleidleiswyr) neu am ymgeiswyr unigol, ac fe ddylai ef/hi roi croes yn y bocs gwag sydd wrth ymyl y blaid neu’r ymgeisydd annibynnol maen nhw’n dymuno pleidleisio amdano/amdani.

30. Beth sy’n digwydd os…? • yw pleidleisiwr yn difetha’r papur pleidleisio • yw pleidleisiwr wedi enwebu dirprwy ond bod y pleidleisiwr yn cyrraedd cyn y dirprwy • yw person yn cyrraedd i bleidleisio ond fod y gofrestr yn nodi fod y person eisoes wedi pleidleisio • yw person yn cyrraedd i bleidleisio ond fod y gofrestr yn nodi mai pleidleisiwr drwy’r post yw’r person • gweithdrefn o gael pleidleisiwr drwy ddirprwy mewn argyfwng • yw person yn credu y dylen nhw fod ar y gofrestr ond nad ydynt wedi’u rhestru • bod aflonyddwch yn yr orsaf bleidleisio

31. Y cwestiynau rhagnodedig • Mae rhaid gofyn y cwestiynau rhagnodedig • pan fo’r Swyddog Llywyddu eisiau iddynt gael eu gofyn • pan fo staff gorsaf pleidleisio’n amaupersoniad • pan fo etholwr cofrestredig yn amlwg o dan oedran • pan fo posibiliad bod staff gorsaf bleidleisio’n amau bod yr etholwr neu’r dirprwy yn analluog oherwydd eu bod nhw dan ddylanwad alcohol neu gyffuriau neu am reswm arall • pan fo ymgeisydd,asiant etholiad neu asiant pleidleisio yn gofyn amdanynt • bob amser cyn anfon papur pleidleisio a gyflwynwyd

32. gall pleidleiswyrgyflwynoeupleidleisiau post mewngorsafoeddpleidleisioyn yr un ardalcyfriflleol (gwiriwcheubodargyfer yr ardal) • Y weithdrefnargyfercasglupecynnaupleidleisiodrwy’r post gan y SwyddogCanlyniadauLleolynystod y dydd • ‘Ni ellir rhoi papur pleidleisio i farcwyr A’ yn yr orsaf bleidleisio: • yn uniongyrchol i’r Swyddog Canlyniadau Lleol i gael rhai yn eu lle (cyn 5yh) • trefn papurau pleidleisio a gyflwynwyd • Rhaid selio pecynnau pleidleisio drwy’r post a ddychwelwyd, a’u labelu yn unol â’r cyfarwyddiadau Pleidleisiau Post

33. Diwedd y Cyfnod Pleidleisio

34. Diwedd y cyfnod pleidleisio • Mae rhaid iddo gau am 10yh • Gwnewch yn siŵr fod y drysau wedi cau • Mae rhaid caniatáu i unrhyw un sydd wedi derbyn papur pleidleisio erbyn 10yh gael yr hawl i bleidleisio • Fodd bynnag, ni ellir anfon rhai ar ôl 10yh, hyd yn oed os oedd yr etholwr yn y ciw am 10yh • Seliwch y blwch pleidleisio ym mhresenoldeb ymgeiswyr, asiantau etholiad a phleidleisio, arsyllwyr achrededig, cynrychiolwyr y Comisiwn Etholiadol a’r Heddlu sydd ar ddyletswydd. Mae hawl gan yr asiantau i lynu’r sêl:

35. Ar ôl diwedd y cyfnod pleidleisio • Mae’n bwysig iawn fod cyfrif y papurau pleidleisio’n cael ei gwblhau’n gywir • Mae rhaid i gyfrif y papurau pleidleisio gael ei roi yn yr amlen a ddarperir - cadwch hyn gyda’r blwch pleidleisio • Sicrhewch fod pob dogfen yn cael eu rhoi yn y pecynnau cywir a’u llofnodi fel bo’n addas

36. Beth sy’n digwydd os… • fydd papurau a gyflwynwyd yn cael eu hanfon yn anghywir • fydd damwain yn digwydd yn yr orsaf bleidleisio • Bydd digwyddiad tu allan i’r orsaf bleidleisio’n atal y Swyddog Llywyddu rhag gadael ar gyfer y cyfrif

37. Iechyd a diogelwch • peidiwch byth â rhoi diogelwch unrhyw un tu mewn i’r orsaf pleidleisio mewn perygl • byddwch yn ymwybodol o unrhyw beryglon posib i ddiogelwch • archwiliwch yr adeiladau’n rheolaidd • os ydych chi’n dod o hyd i beryglon – dewch o hyd i ateb • os yw damwain yn digwydd – dilynwch y gweithdrefnau • byddwch yn ofalus wrth godi offer trwm

38. Cwestiynau

39. Gwybodaeth Ychwanegol • Cysylltiadau’r Tîm Etholiadol • ESM • Swyddog Staffio • Swyddog yr Orsaf Bleidleisio • Gwefan y Comisiwn Etholiadol • www.electoralcommission.org.uk • www.aboutmyvote.co.uk • Taflenni Adborth