Download
1 / 23
E N D
Styl romański ( tzw. romanizm)– styl w sztuce średniowiecznej, dominował mniej więcej w okresie XI – XIII w., początkowo rozwijał się głównie we Włoszech i Francji, następnie także w zachodniej części Niemiec. Z czasem formy stylu romańskiego zaczęły się pojawiać także na Bliskim Wschodzie (następstwo częstych w tym okresie wypraw krzyżowych). Powstające w stylu romańskim budowle cechowały się prostotą form, masywnością - budynki często miały kształt prostopadłościanu lub walca. Podyktowane było między innymi względami obronnymi, to samo zresztą można powiedzieć o raczej nielicznych i niewielkich oknach w budowlach romańskich. Nawet kościoły spełniały w tym czasie funkcje obronne – mogły stanowić np. schronienie dla wiernych w trakcie najazdu wroga. Warto jeszcze dodać, że budulcem, z którego korzystano w tym czasie był kamień, co decydowało o trwałości budowli, zresztą wiele z nich przetrwało w całkiem dobrym stanie aż do dzisiaj.
Kościoły romańskiebudowano najczęściej na rzucie prostokąta, ich wnętrze dzielono z reguły na trzy nawy za pomocą rzędu kolumn. Często stosowanym rozwiązaniem były sklepienia kolebkowe i krzyżowe, które miały przede wszystkim polepszać akustykę wnętrz, co było szczególnie ważne w kościołach, gdzie odbywały się chóralne śpiewy. Zazwyczaj uważa się, że styl romański w przeciwieństwie do gotyckiego pozbawiony był całkiem wszelakich zdobień. Nie jest to jednak całkowita prawda. Faktem jest, że budowle romańskie z zewnątrz miały po prostu kształt raczej gładkich masywnych brył, lecz w środku, zwłaszcza w kościołach stosowano liczne zdobienia. Ściany pokryte były płaskorzeźbami, pojawiały się także motywy fauny i flory. Na posadzkach z płytek ceramicznych bądź kamiennych układano różne wzory, bywało, że na ścianach budowano freski – tyczy się to zwłaszcza kościołów pielgrzymkowych.
W sklepieniach krzyżowychpo raz pierwszy w historii pojawiają się żebra, biegnące po krawędzi przenikania kolebek. Z wydzielenia dwu kwadratów pola naw bocznych kościoła w stosunku do jednego kwadratu pola nawy głównej wynikała zmienność systemu podpór (czyli kolumn). Przysadziste trzony kolumn, na ogół gładkie i proste, zdobiono w okresie późniejszym ornamentyką geometryczną, plecionką lub spiralnym żłobkowaniem, ewentualnie - płaskorzeźbami figuralnymi. Charakterystyczne dla stylu romańskiego głowice kolumn kostkowych występowały obok głowic kielichowych lub figuralnych. • W budownictwie sakralnym jawią się rozwiązania bazylikowe (wysoka nawa główna i niższe nawy boczne), halowe (jednakowa wysokość naw), jednonawowe podłużne lub centralne (na planie koła, kwadratu lub krzyża greckiego).
Jeśli chodzi o budownictwo świeckiez okresu romańskiego, to na uwagę zasługują monumentalne zamki średniowiecznych feudałów. Najważniejszą częścią był oczywiście masywny donżon, w którym znajdowały się pomieszczenia mieszkalne oraz spiżarnia. Zamek otaczał oczywiście gruby mur obronny zwieńczony najczęściej blankami. Wokół muru płynęła fosa.
Styl romańskiprzejmuje wiele elementów charakterystycznych ze sztuki wczesnośredniowiecznej, jak np. geometryczną ornamentykę, plecionki, ozdobne motywy zwierzęce. Początkowo (XI w.) rozwiązania konstrukcyjne przeważały nad dbałością o formę. Dopiero dojrzały styl romański (1-sza połowa XII w.) doprowadza do pewnej harmonii konstrukcji i formy. • W tym okresie na ziemiach polskich budowano początkowo z drewna, a ważniejsze obiekty z kamienia. Pod koniec XII w. na terenach ubogich w kamień wzrasta zainteresowanie cegłą. Murowano z użyciem tłustej zaprawy wapiennej, także - wapienno-glinowej i glinowej. Obok rzadkich i skromnych witraży do okien wstawiano tafle gomółek - małych zielonkawych krążków z grubego szkła, oprawianych ołowiem. We wnętrzach mniej reprezentacyjnych otwory okienne przesłaniano błonami zwierzęcymi lub naoliwionym płótnem.
Okna romańskie: a) jednodzielne, b) biforium, c) triforium, d) rozeta
Dachy na ogólniezbyt strome, kryto dachówką, łupkiem lub płytkami kamiennymi. Wyjątkowo stosowano blachę ołowianą. W murach o znacznej grubości zazwyczaj tylko lica wykonane były z ciosów kamiennych lub z całej cegły; przestrzeń między-licową wypełniano kamieniem łupanym lub gruzem ceglanym, zalanym zaprawą wapienną. • W miejscach, gdzie skupiały się siły skośne sklepień - ściany usztywniano lizenami lub przyporami. Sklepienie kolebkowe wzmocniono gurtami (czyli łękami, rozmieszczonymi w odstępach), opartymi na wspornikach lub służkach (czyli smukłych i wąskich kolumienkach przyściennych).
Elementy architektoniczne: *gomółki - niewielkie, najczęściej okrągłe szybki *gurty - pojawiły się w sklepieniu kolebkowym, jako tzw. Łęki jarzmowe, dzieliły kolebkę napola sklepienne. *lizeny - wzmocnienie ściany – w miejscu skupiska sił oddziaływujących od strony sklepienia.
*służka - pionowy element o małym przekroju dostawiony do ściany lub filaru stosowany w budownictwie kościelnym. • Rzeźba romańska została całkowicie podporządkowana architekturze, nie odgrywała samodzielnie żadnej roli, często była zwieńczeniem kolumn, zdobiono nią również kapitele, elementy wyposażenia świątyń (tj.: chrzcielnice, relikwiarze) i portale. Rzeźbę stosowano również do ozdobienia tympanonów, czyli półkolistego zwieńczenia portali. Tematyka rzeźb była przede wszystkim religijna, przedstawiała najczęściej Jezusa Chrystusa, Matkę Bożą, świętych, czasami również fundatorów kościoła.
Rzeźby posiadały monumentalny charakter, były pełne powagi i dostojeństwa. Silna sugestywność rzeźby podkreślona jest przez niewłaściwe proporcje np. stosunkowo duże dłonie w porównaniu z resztą ciała. Pod koniec stylu romańskiego pojawiły się samodzielne rzeźby Matki Bożej z dzieciątkiem oraz krzyże z różnymi wyobrażeniami Chrystusa. Do rzadkości należał krzyż, z którego wychodziły kolce, jednak posiadał on bardzo dużą symbolikę, podobnie jak winogrona rzeźbione bądź jako spadająca z ran Jezusa krew, bądź samodzielnie, po to aby przypomnieć człowiekowi symbolikę krzewu winnego. Zdarzało się, że wykorzystywano w rzeźbie również symbolikę roślinną, zwierzęcą lub fantastyczną, jednak uchodziło to do rzadkości. • Sztuka średniowieczna zawiera w sobie ogromne bogactwo symboliki, ponieważ jej odbiorcy byli prostymi, niewykształconymi ludźmi, należało więc podąć im najprostszy przekaz. I tak np. stosowano symbolikę barw, gdzie czerwień oznaczała miłość, namiętność, grzech, zaś zieleń odnowę, młodość, a nawet nieporządek. Symbolika była również ukryta w liczbach przedstawianych dyskretnie na obrazie, miała służyć do pobożnych rozmyślań. Rzeźba romańska wykonywana była z kamienia, drewna, brązy, czasami kości słoniowej. Wiele rzeźb było polichromowane. Rzeźba występowała jako element zdobniczy, dydaktyczne, symboliczny lub propagandowy.
Przykłady polskiej rzeźby, malarstwa i wyrobów artystycznych stylu romańskiego • Portal w Czerwińsku, • Płyta wiślicka z lat około 1170-1180 z rytymi przedstawieniami figuralnymi, odkryta w 1959 roku, • Drzwi Płockie wykonane w XII wieku w Magdeburgu, z przeznaczeniem dla katedry płockiej, wykonane w Moguncji na zamówienie biskupa płockiego Aleksandra Malonne, • Drzwi Gnieźnieńskie - to jeden z najważniejszych zabytków sztuki romańskiej w Europie. Odlane w brązie, zostały prawdopodobnie wykonane w Polsce w ostatniej ćwierci XII w, • Posadzka w krypcie Kolegiaty wiślickiej, • Malowidła ścienne w Czerwińsku. • Przykłady obce rzeźby, malarstwa i wyrobów artystycznych stylu romańskiego: • Sztuka iluminatorska np.: Księga z Kells (VIII wiek) arcydzieło sztuki iluminatorskiej iroszkodzkich skryptoriów klasztornych), • Mozaika ilustrująca wypędzenie Adama i Ewy z raju, znajdująca się w bazylice św. Marka z Wenecji, • Witraż z opactwa Saint Denis (I połowa XII wieku), • Anioł i diabeł z kapitelu kolumny z Vezelay, • Malarstwo ścienne w katedrze Canterbury, • Miniatury Zwierciadła Saskiego.
W malarstwie romańskimdominuje malarstwo ścienne, książkowe, (miniaturowe), tablicowe oraz witrażownictwo. Malarze i rzeźbiarze przedstawiali świat niewidzialny np.: piekło, niebo, raj lub anioły. Malowidła zdobiły ściany średniowiecznych klasztorów i kościołów, pojawiło się też malowanie obrazów na deskach, które później zdobiły ołtarze. Odrębny rodzaj tworzy malarstwo iluminacyjne (zdobnictwo), które rozwija się w związku ze wzrostem liczby przepisywanych ksiąg. Znakomitym przykładem jest iluminacja ewangeliarza Emmeramskiego, znajdującego się w katedrze na Wawelu. Dzieła malarskie i rzeźbiarskie powstawały najczęściej na zamówienia kościelne lub fundatorów świeckich.
Koniec Wykonała: Karina Kucik
