Medicinska Etika

1. MedicinskaEtika

2. Medicinskataetika e sistemnamoralniprincipikoi se primenuvaatvomedicinskatapraktika. • Kakoakademskadisciplinamedicinskataetikaopfa}a prakti~naaplikacijavoklini~kookru`uvawe no vodismetkaizabrojniistoriski, filozofski, teolo{kiisociolo{kiaspekti. • Obemnaetikatavomedicinskatapraksa- Eti~kiteprincipi se samatamedicina • Principi • Zada~inadoktorot

3. ZADA^I • 1) Da gi prepoznaeme eti~kite aspekti • 2) Da gi prepoznaeme eti~kite konflikti • 3) Da gi prepoznaeme svoite i tu|ite moralni vrednosti (razli~nite eti~ki standardi vo razli~ni kulturi) • 4) Kako da gi koristime eti~kite principi kako guidelines za donesuvawe odluki pri gri`ata za pacientite (re{avawe na eti~ki dilemi)

4. “Pacientite imaat pravo na dobri standardi na praksa i gri`a od nivnite doktori. Osnovni elementi se: - profesionalna kompetentnost, - dobri odnosi so pacientite i kolegite i • - vnimavawe na profesionalnite eti~ki obvrski.” • Od Good Medical Practice, GMP.

5. Va`nostnaeti~kitepra{awa 1) Zabrzana tehnologija vo medicinata 2) Podobro informirana javnost 3) Doktori menaxeri 4) Javna ocena

6. Va`nostnamedicinskataetika 1. Interes na javnosta/Naslovi vo mediumi • Retinopatija • Mati~ni kletki • Upatuvawe vo stranstvo za lekuvawe • [to da se pravi so smrznatite embrioni • Odbivawe da se finansira transplantacija na kostna srcevina/novi lekovi • Lekuvawe na retki bolesti so skapi lekovi

7. Bioetika • Bioetikata opfa}a moralni pra{awa i problemi koi proizleguvaat od sovremenata medicina i medicinskite istra`uvawa. • Pra{awata na bioetikata se obi~no pra{awa na ivotot i smrtta. • Eti~kite kako i bioeti~kite prinsipi mo`at da bidat li~ni, organizacioni, institucionalni i op{ti (svetski)

8. Zakonietika - sporedba • Zakonot, etikata i bioetikata se razli~ni no me|usebe povrzani koncepti • Zakonot e zadol`itelen i ako kon nego ne se pridr`uva ,~ovekot ima krivi~na odgovornost • Etikata se odnesuva na moralot i pomaga da se organiziraat kompleksnite informacii i kompetitivni vrednosti i interesi za da se donesat konzistentni i koherentni odluki.

9. Eti~ka dilema Situacija koja{to bara izbor me|u dve ednakvi (obi~no nepovolni) alternativi

10. Primeri: • Imaat li roditelite pravo da odbijat imunizacija za svoeto dete? • Dali javnata sigurnost go nadminuva individualnoto pravo? • Dali decata so seriozni kongenitalni efekti treba da se za~uvaat `ivi? • Dali e dozvolena tortura na teroristi za da se dobie informacija koja bi spasila iljadnici `ivoti? • Dali zdravstvenite rabotnici treba da se vakciniraat? • Koj treba da gi dobie ograni~eniot broj organi za transplantacija?

11. Scope of ethics in Medical Practice • Historical background • Hippocratic oath • Geneva(1947) • Sydney(1968) • Tokyo(1975) • Lisbon(1981) • Multidisciplinary nature

12. DEONTOLO[KI TEORIIdeon=dol`nost Nekoi principi se ispravni nezavisno od posledicite KONSEKVENCIONALISTI^KI TEORII Samo posledicite determiniraat {to e dobro

13. Utilitarna etika- Najgolemo zadovolstvo od najgolem broj lu|e • Intuicionizam: Eti~kata dilema se re{ava po intuicija (~uvstvo na individuata {to e eti~ki a {to ne) • Prava (Rights): Se bazira na na pravata na individuata ili op{testvoto (debata za abortusot- personal – mom vs. fetus/child, societal- women’s choice vs. murder). • Etika na doblesta: Pove}e se zanimava so toa kakva edna edinka treba da bide, otkolku {to pravi so fokus na karakterot (dobrinata) na medicinskoto lice.

14. Principi • Benefacere (~inewe dobro) • Nena{tetuvawe (primum non nocere) • Avtonomija • Ka`uvawe na vistinata • Doverlivost • Po~ituvawe na dignitetot • Prezervacija na `ivotot • Pravda

15. Eti~ki dilemi Pacient - zdravtsven personal Pacient - menaxmentot na bolnicata Pacient - semejstvo Pacient - op{testvoto

16. Dobrodetelstvo Vo medicinski kontekst dobrodetelstvoto podrazbira prezemawe na aktivnosti vo najdobar interes na pacientot. Sepak, precizna definicija ne e mo`na. J. Childress, T. Beauchamp, Princ Biomed Eth. 1978 Ozdravuvaweto bi trebalo da bide edinstvenata cel na medicinata, a kozmeti~kata hirurgija, kontracepcijata i eutanazijata ne spa|aat tuka E.Pellegrino

17. Beneficence and Non-Maleficence (Dobrobitinena{tetuvawe) Pra{awa: 1)Dali e pacientot samo va{a gri`a? (mo`en konflikt so korisnosta) 2)Dali sekoga{ znaeme {to e dobro za pacientot? (gledi{teto na pacientot mo`e da e razli~no)

18. 3 te{kotiizaprincipotdobrodetelstvo 1. Avtonomija-razli~nigledi{tanadoktorotipacientot. Kako }e se spravime? Primer: DM 2. Potrebada se osiguradekazdravjeto ne e kupenopomnoguvisokacena Primer: MPS 3. Potrebada se zematpredvidipravatanadrugite Primer: Izbornapacienti

19. Avtonomija • Sposobnost da se misli, odlu~i ili prezeme akcija • Mentalna nekompetentnost-nema avtonomija • Avtonomija vs paternalizam- osnova za informirana soglasnost

20. Karakteristika na mnogu bolesti e gubewe na avtonomijata Primeri: amputacija, dijaliza Duri i koga pacientite }e se obidat da odbijat tretman, se anga`iraat psihijatri • Dali e celta na zdravstvotoda pravi dobro i da profitira od toa? • ili • 2. Dali e celta na zdravstvoto da im pravi dobro na drugite, a so toa pacientite i op{testvoto da profitiraat? • Etikata se obiduva da najde balans

21. Primeri: • Pacient odbiva tretman zaradi religiski ili kulturelni veruvawa • Vo slu~ajot so eutanazija, pacientot ili rodninite mo`ebi sakaat da go prekinat `ivotot • Pacientoto saka nepotreben tretman (hipohondrija, kozmeti~ka hirurgija) • Doktorot mo`e da odbere da balansira i da odbere avtonomija i pokraj rizicite.

22. Ka`uvaweto na vistinata Ka`uvaweto na vistinata e eden od ponovnite principi za doverbata doktor/pacient (po 1970 vo SAD go pra{uvaat pacientot dali seka da gi znae site detali, duri i deca) No, ima momenti koga vistinata negativno vlijae na uspehot na lekuvaweto

23. “Vo mnoguznaeweimamnogubolka:ionojkoj go zgolemuvaznaewetojazgolmuvabolkata”(Ecclesiastics 1,18) Ka`uvawe na vistinata

24. Problemi so ka@uvawenavistinata 1. Hipokratovatazakletva 2. Koga ne se znaevistinata 3. Pacentot ne sakadajaznaevistinataakovestite se lo{i 4. Razli~enpristapvorazli~ni op{testvaikulturi

25. Doverlivost Tradicionalno, dol`nosta za za~uvuvawe na doverlivosta se razbira po sebe vo medicinskata praksa. No, ve}e ima barawa za nijansiran priod i pofleksibilna definicja na doverlivosta. Vo primarnata praksa doktorite se gri`at za pove}e ~lenovi od isto semejstvo, a maliot op{testven krug bara posebni merki na doverlivost.

26. Doverlivost • Naru{uvawe ja naru{uva doverbata na pacientot • Sudir- doverlivosta bi gi zagrozila drugite • Primer: Zlostavuvawe na dete Seksualno prenoslivi bolesti Treba li pacientite da imaat dostap do svojata istorija na bolesta?

27. Dostap do istorija • Podatocite se za{titeni (DP Act 1998), zakonzapravanapacientite) • Koipodatoci se pokrieni? • Dali e bitnokoga se registriranipodatocite? • Kojmo`edagipobara? • Imaliisklu~oci? • Mora likopiida se dadatakobidatpobarani? • Dostap do podatocizaumrenipacienti?

28. Isklu~ocioddoverlivost • Koga pacientot }e dade pi{ana dozvola • Na drugi profesionalci • Koga ne e po`elno da se bara dozvola od pacientot tuku od blizok rodnina • Naredbi od sudot • Javen interes • Dozvola za istra`uvawe

29. Po~ituvawe na dignitetot Pacientite, nivnite familii i onie koi donesuvaat odluka, kako i zdravstvenite rabotnici imaat pravo na dignitet. Princip na po~it kon dignitetot bara doverlivost kon medicinskata sostojba i tretmanot na pacientot.

30. Respekt za sredinata od kade poteknuva pacientot Socijalna Kulturelna Religiska Respekt za Odluki vo vrska so lekuvaweto @elbi Planovi Telesen integritet

31. I lekarot go ~uva svojot dignitet preku • Soodveten odnos kon pacientot i semejstvoto • Iskrenost vo vrska so bolesta • Soodvetno vreme za informacii • Pravo da odbie da u~estvuva vo postapki za koi misli deka nema da mu koristat na pacientot

32. Za~uvuvawena `ivotot • Koga po~nuva ~ove~kiot `ivot? • Dali mo`eme da procenime kvalitet na `ivotot na druga individua?-Jehovini svedoci

33. Koga zavr{uva `ivotot? “Dijagnosticirawe na mozo~na smrt nikoga{ ne smee da bide izbrzana bez da se zemat predvid potrebite na pacientot i familijata. “Doktorite se dol`ni da obezbedat poddr{ka na familiite koga tie se soo~uvaat so te{ki odluki za prekin na `ivotot i da razberat {to mu se slu~ilo na nivnoto dete. Guidelines, Pediatrics, Society of Critical Care Medicine, American Academy of Pediatrics, Child Neurology Society. Dokumentot e prifaten i od drugi zdru`enija.

34. Se testira apnea za da se poddr`i dijagnozata na mozo~na smrt, taa mora de bide izvedena sigurno so dokumentirano nivo na arteriski PaCO2nivo 20 mm Hg nad osnovnata i> 60 mm Hg , bez respiratoren napor, vo tekot na testiraweto. Po 24 ~asa, povtori!

35. Groningen protocol (Dutch Pediatric Society)-2005 • Beznade`no i nepodnoslivo stradawe • Soglasnost na roditelite da se terminira `ivotot • Medicinska konsultacija • Vnimatelno izveduvawe na terminacijata • Vrhaagen AA et al, Ned Tijdschr Geneeskd, 2005 • Razli~ni percepcii na ovoj prifaten protokol

36. Euthanasia • Aktivna: aktivna intervencija da se terminira `ivot • Pasivna: namerno ne~inewe, nedavawe na tretman koj bi go prodol`il `ivotot na pacientot • Volna : po barawe na pacientot • Asistirano od doktor samoubistvo: doktorot prepi{uva letalen lek koj pacientot sam si go dava • Nevolna : zavr{uvawe na `ivotot na pacientot koj ne e vo sostojba da dade dozvola. • Protiv voqa: terminirawe na `ivotot protiv voqata na pacientot.

37. Odlukaza `ivotot • Pacientot ne e svesen ili te{ko mentalno hendikepiran, dvajca doktori re{avaat deka toj ne bi mo`el da se izjasni • Odbivawe da se prodol`i tretmanot ako nema ponatamo{en benefit za pacientot.

38. Jack Kevorkian-prezentacija na eutanazija na TV, 60 minuti. Osuden za vtorostepeno ubistvo vo 1998, no ne site se soglasuvaat so negovata vina Vo nekoi kulturi spre~uvaweto na stradawata preku eutanazija e vo sklad so principot non-nocere

39. Pravda • Kako da se raspredelat skromnite zdravstveni resursi? • 1. Medicinski potrebi • 2. Medicinski benefiti • 3.Socijalna pravda-diskriminacija protiv siroma{nite i neinformiranite • 4. Pridones za op{testvoto • 5. Pazarni sili • 6. Lotarija

40. Zdravstvenite resursi treba da se rasporedat fer me|u ~lenovite na op{testvoto • Razli~ni kriteriumi za distribucija • Mo`nost da plati (sam ili preku humanitarni akcii) • Zaslugi (kolku redovno pla}al) • Pridones za op{testvoto (poznati li~nosti) • Potreba (itnost) • Prioritet first come, first served (transplantacija).

41. Medicinska beznade`nost [to da se pravi koga nema {ansi pacientot da pre`ivee, no semejstvoto insistira na vrvna terapija. Beznade`nost se definira kako <1% za pre`ivuvawe (sudrski procesi). Testament za `ivot, se po~esto ostavaat pacientite za da se ovozmo`i odluka vo terminalen stadium.

42. Slu~aj Baby K, presuda da se dr`i vo `ivot iako e anencefalija bidej}i `ivotot mora da se odr`uva. Principot na medicinska beznade`nost go izbegnuvaat mnogu bolnici zaradi svojot rejting. Slu~aj Baby Doe (Sy Down so traheobronhijalna fistula)

43. Kontracepcijakajmaloletnici • Devojka na 15 godini bara da i prepi{tet kontraceptivi bez znaewe na roditelite • Ako i prepi{ete, znaete deka }e se vpu{ti vo seksualni odnosi so svojot nastavnik • Ako ne i prepi{ete, rizikuvate da zabremeni ili da dobieseksualno prenosliva bolest

44. Doktorotmoradaprocenidalipacientot go razbiradadeniotsovet • Trebadainsistiranainformirawenaroditelite • Trebadazemepredviddalipacientot }e imaseksbezkontracepcija • Daprocenidalifizi~kotoilimentalnotozdravje }e stradaako ne dobietretmanilisovet. • Davodismetkadalinajdobarinteresnapacientotbarainformacijazakontracepcijabezdozvolaodroditelite.

45. Dol`nostnadoktorotDa se primenateti~kiteprincipikako {to se opi{anivo“Good Medical Practice”

46. Doktorite moraat, povremeno da ja prifatat realnosta deka tragi~ni slu~ai imaat tragi~en kraj. Tie ne mo`at sekoga{ da se pomirat so odlukite kade{to dobrite nameri donesle samo praznina. “Site seriozni komplikacii vo `ivotot se vra}aat na genuinata te{kotija da se donese sud za vrednostite vo odredena situacija; ~esto postoi konflikt na dobrinite. "John Dewey

47. HIPOKRATOVA ZAKLETVA-MODERNA VERZIJA • Se kolnam spored moite sposobnosti i sovest deka: • ]e gi po~ituvam te{ko steknatite stru~ni/nau~ni soznanija od doktorite ~ii{to stapki gi sledam, i so zadovolstvo }e gi spodelam ovie soznanija so moite sledbenici • ]e gi primenuvam za dobrobit na bolnite, site potrebni merki, izbegnuvaj}i gi zamkite na prekumerno lekuvawe i terapiski nihilizam. • ]e zapomnam deka postoi umetnost na lekuvaweto kako i na naukata i deka toplinata, simpatijata, razbiraweto mo`at da go nadminat hirur{kiot no` i lekot od aptekarot.

48. Nema da se sramam da ka`am “jas ne znam” nitu }e odbegnam da povikam kolega koga negovite sposobnosti se neophodni za lekuvawe na mojot pacient.]e ja po~ituvam privatnosta na moite pacienti, bidej}i nivnite problem ne mi se ka`ani za da gi obelodenam. • Najvnimatelen }e bidam vo rabotite okolu `ivotot i smrtta. Ako mi se posre}i da spasam `ivot, blagodaram. No, mo`ebi }e imam situacija da prekinam `ivot, ova neverojatna odgovornost mora da se izvede so skromnost i svest za mojata sopstvena slabost. Nad se, ne smeam da izigruvam Bog. • ]e zapomnam deka ne lekuvam temperaturna lista, kancerski rast, no bolno ~ove~ko su{testvo ~ija{to bolest mo`e da ja zasegne i familijata na pacientot i ekonomskata mo}. Mojata odgovornost gi vklu~uva i ovie problem, ako se gri`am za bolniot kako {to treba.

49. ]e preveniram bolest sekoga{ koga }e mo`am, bidej}i prevencijata e podobra od lekuvaweto. • ]e zapomnam deka ostanuvam ~len na op{testvoto, so posebna dol`nost kon moite sogra|ani, onie silnite kako i nejakite. • Ako ne ja prekr{am ova zakletva, neka go u`ivam `ivotot i mojata umetnost, po~ituvan dodeka `iveam i zapomnet zasekoga{. Neka sekoga{ dejstvuvam za za~uvuvawe na najsvetlite tradicii na mojot poziv i neka dolgo se raduvam na izlekuvaeto na onie koi pobarale moja pomo{. • -Napi{ano vo 1964 od Louis Lasagna, Dean ofSchool of Medicine at Tufts University, a koristen vo brojni medicinski fakulteti denes.