MAKROEKONOMIA

1. MAKROEKONOMIA

2. MAKROEKONOMIA - nauka o gospodarce traktowanej jako całość. Makroekonomiści starają się wyjaśnić, w jaki sposób wzajemne oddziaływania w gospodarce prowadzą do określonych zjawisk, np. bezrobocia, inflacji, globalnych inwestycji, wzrostu gospodarczego.

3. USTROJE GOSPODARCZE • USTRÓJ GOSPODARCZY - stanowią go reguły prawne, które przesądzają o tym, komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać czynności gospodarcze. • Ustroje gosp. różnią się między sobą głównie ilością zakazów posiadania dóbr i wykonywania czynności, a także ilością nakazów wykonywania czynności.

4. USTRÓJ LIBERALNY I ETATYSTYCZNY • Liberalizm to pogląd w myśl, którego gospodarka funkcjonuje lepiej im mniej czynności gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych oraz im mniej czynności nakazanych jest przez państwo. • Ustrój etatystyczny - występuje, gdy dużo czynności gosp. jest zastrzeżonych wyłącznie dla instytucji i przedsiębiorstw państwowych oraz im więcej czynności jest nakazanych przez państwo. Np. w PRL obrót dewizami był zarezerwowany dla instytucji państwowych. Podobnie eksport i import - tylko p. państwowe. Tak samo produkcja na dużą skalę i handel hurtowy.

5. Gospodarka centralnie zarządzana • Gospodarka centralnie zarządzana jest wysoko zetatyzowana. Dla państwa zarezerwowana jest działalność banków, handel zagr., handel hurtowy i w dużej części detaliczny, produkcja przemysłowa i rolna na dużą skalę. W niektórych krajach nawet użytkowanie małych obszarów ziemi, rzemiosło i drobny handel.

6. Gospodarka rynkowa • Gospodarka rynkowa istnieje, gdy podstawowym motywem działania przedsiębiorstw jest max. zysku, a podstawowym sposobem kontaktów między przedsiębiorstwami są transakcje kupna - sprzedaży zawierane w oparciu o swobodne negocjowanie ceny.

7. Kapitalizm a socjalizm • Ustrój jest kapitalistyczny wówczas, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością prywatną. • Ustrój jest socjalistyczny, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością kolektywną.

8. USTRÓJ DEMOKRATYCZNY I DYKTATORSKI • Demokratyczny ustrój gospodarczy występuje, gdy całe społeczeństwo lub przynajmniej stan uprzywilejowany wyposażony jest w mechanizmy wyborcze, za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy, a także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia właścicieli. • Dyktatorski ustrój gospodarczy - jeżeli możliwości te nie istnieją i stanowienie prawa odbywa się z pominięciem wspomnianych mechanizmów.

9. FUNKCJE PAŃSTWA W GOSPODARCE

10. Pojęcie państwa Państwo - złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Państwo - centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność związana jest z funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego. Funkcje państwa: • ekonomiczne, • społeczne, • polityczne.

11. Ekonomiczne funkcje państwa: • alokacyjna, • stabilizacyjna, • redystrybucyjna. Tworzenie ładu instytucjonalno – prawnego Jest to jedna z najważniejszych funkcji współczesnego państwa. Warunkach gospodarki rynkowej polega głównie na: • tworzeniu norm prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa poszczególnych jednostek, a także prawa większych zbiorowości i społeczeństwa jako całości,

12. organizowaniu sprawnego systemu obiegu informacji ekonomicznej, • ustanawianiu zasad funkcjonowania instytucji obsługujących rynek (np. giełdy), zasad prowadzenia działalności gospodarczej, warunków konkurencji między podmiotami krajowymi i zagranicznymi, stosunków między producentami i konsumentami oraz przedsiębiorcami i pracownikami.

13. Funkcja alokacyjna Polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Dominacja własności prywatnej i rynkowego mechanizmu regulowania procesów gospodarczych to dwa główne filary gospodarki rynkowej i zarazem podstawowe warunki efektywnego gospodarowania. Zasadniczym zadaniem państwa w gospodarce jest rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku, a nie ich ograniczanie (np. przez stosowanie administracyjnych (nierynkowych) metod regulowania gospodarki).

14. Do istotnych zadań państwa należą m.in.: • określanie niezbędnego zakresu własności publicznej, • wprowadzanie rozwiązań instytucjonalno-prawnych sprzyjających nieustannej wymianie praw własności, która stwarza szanse na to, że zasoby gospodarcze trafiają do tych, którzy potrafią je najlepiej wykorzystać, • wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki, w jakich funkcjonują podmioty gospodarcze , do warunków odpowiadającym założeniom konkurencji doskonałej, • rozwiązywanie problemów związanych z występowaniem negatywnych efektów zewnętrznych, chodzi o zanieczyszczenie środowiska.

15. Funkcja stabilizacyjna Polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację takich celów jak: • osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie czasu wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, • wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie inflacji i bezrobocia, • zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej (wahań koniunkturalnych), • możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa.

16. Funkcja redystrybucyjna Polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie poradzić sobie sami. Głównymi instrumentami są: • system podatkowy, • wydatki budżetowe, • składki na ubezpieczenia społeczne, • system różnego typu opłat i cen.

17. Główne formy pomocy ze strony państwa: • świadczenia pieniężne (płatności transferowe): emerytury, renty, zasiłki), • świadczenia w naturze: np. powszechna służba zdrowia, oświata.

18. Budżet państwa

19. Budżet państwa - plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest sporządzany na okres jednego roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Funkcje budżetu państwa: • fiskalna, • redystrybucyjna, • stymulacyjna.

20. Funkcja fiskalna Polega na gromadzeniu dochodów budżetowych (pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań. Funkcja redystrybucyjna Umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego (np. zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów, niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych. Realizację tej funkcji umożliwia system podatkowy oraz wydatki budżetowe realizowane głównie w formie tzw. transferów.

21. Funkcja stymulacyjna Polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można np. wpływać na poziom dochodu narodowego, zmiany strukturalne w gospodarce, tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji.

22. Budżet państwa składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych, władz lokalnych i ubezpieczeń społecznych. Gdy wydatki budżetu państwa przekroczą dochody, występuje deficyt budżetowy. Gdy mamy do czynienia z sytuacją odwrotną - nadwyżka budżetowa.

23. Zasady polityki budżetowej: • zasada rocznego budżetowania Plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku. • zasada zupełności Budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa. • zasada jedności Budżet powinien tworzyć jedną całość, tzn. wszystkie dochody i wydatki budżetu państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu.

24. zasada jawności Budżet powinien być podany do publicznej wiadomości (dotyczy to zarówno tworzenia i uchwalania budżetu, jak i jego wykonania oraz kontroli). • zasada równowagi budżetowej Polega na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowanych przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych.

25. Źródłami dochodów budżetu państwa są: • podatki, • cła, • dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, • opłaty sądowe, skarbowe, notarialne i inne. Podatki - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnika mi podatków mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne.

26. Podatki uzasadnione są m.in. następującą koniecznością: • zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego, • dokonywania redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności dysponujące różnymi dochodami, • ograniczania konsumpcji niektórych produktów, • wykorzystania ich jako narzędzia polityki antyinflacyjnej.

27. Klasyfikacja podatków (według kryterium przedmiotu opodatkowania): • podatki dochodowe Pobierana są od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych. • podatki konsumpcyjne (od wydatków) Nakładane są na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu. • podatki majątkowe Płacone są od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku.

28. Klasyfikacja podatków (według kryterium źródeł pokrycia podatków): • podatki bezpośrednie Nakładane są na dochody i majątek. Podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar i bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa. • podatki pośrednie Zawarte są w cenie nabywanego produktu lub usługi. Konsument płaci je „pośrednio”, za pośrednictwem sprzedawcy, który jest zobowiązany do uiszczenia podatku.

29. Obciążenia podatkowe mogą być naliczane: • proporcjonalnie Wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów, czyli obowiązuje jedna stopa podatkowa. • progresywnie Osoby uzyskujące wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową. • degresywnie Wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

30. Krzywa Laffera Przychody z podatków T max T2 T1 0 t1 t2 t3 t4 t5 100 Stopa opodatkowania

31. Wydatki budżetu państwa (z punktu widzenia przeznaczenia): • wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji, jak: obrona narodowa, administracja , wymiar sprawiedliwości, • wydatki związane z realizacją celów społecznych, • wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce.

32. RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO

33. PKB • PKB - suma wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w kraju w danym okresie (1 rok) oraz dóbr, które nie zostały poddane dalszemu przetworzeniu. • W skład PKB wchodzą więc wyroby finalne (samochody, stoły, garnitury, budynki, mosty, autostrady) oraz niefinalne, które w danym okresie nie ulegały dalszemu przetworzeniu chociaż przeznaczone są do dalszej obróbki (zapasy, surowce, półprodukty, części zamienne, obiekty w budowie • PKB = C + I + G + X (konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport netto)

34. Produkt krajowy netto • W PKB nie bierze się pod uwagę tego, że maszyny i urządzenia wykorzystywane w procesie produkcji zużywają się. Część dóbr wytwarzanych w gospodarce trzeba przeznaczyć na odtworzenie zużytego kapitału (amortyzacja). • PKN = PKB - amortyzacja

35. Produkt narodowy brutto • Produkt narodowy brutto (PNB) jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą • Dochody netto należy rozumieć jako nadwyżkę napływu dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju.

36. Produkt narodowy netto PNN = PNB - amortyzacja

37. Te cztery kategorie (PKB, PKN, PNB, PNN) są podane w cenach rynkowych. Żeby przedstawić je w cenach czynników produkcji należy odjąć podatki pośrednie i dodać subsydia. Np.: PKB w cenach czynników prod. = PKB w cenach rynkowych – podatki pośrednie + subsydia

38. Dochód narodowy Y • Y= PNN w cenach czynników produkcji = PNB w cenach czynników produkcji – amortyzacja

39. System pieniężno - kredytowy

40. Pieniądz - powszechnie akceptowany ekwiwalent, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Pieniądz – powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Jest uznawany obecnie za dobro o najwyższej wartości. Formy wymiany: • towar na towar (tzw. wymiana barterowa) – dysponent pewnej nadwyżki szukał innego dysponenta innej nadwyżki w celu wymiany, • następnie wprowadzono ekwiwalent danego towaru np. skóry, minerały.

41. Charakter pieniądza posiadały różne towary. Np. w plemionach pasterskich najbardziej rozpowszechnionym towarem-ekwiwalentem było bydło. Słowo pieniądz pochodzi od rzymskiego pecunia, a to od łacińskiego pecus – bydło, zwierzęta hodowlane, które w tamtych czasach było elementem wymiany (także zboże, skóry, sól). U ludów zajmujących się myślistwem pieniądzem były futra i skóry, a u plemion rolniczych - zboże. Z kolei ludy nadmorskie wykorzystywały najczęściej w charakterze pieniądza muszle i sól.

42. Większość towarów-ekwiwalentów posiadała określone wady (niejednorodność, nietrwałość, niepodzielność), co utrudniało i komplikowało wymianę. Stąd też wraz z upływem czasu rolę ekwiwalentu przejęty kruszce (głównie złoto i srebro), z których wytwarzano monety. Dlaczego złoto i srebro uznano powszechnie za pieniądz? Naturalne właściwości tych metali: homogeniczność (jednorodność, jednolitość), nie psują się, są łatwo podzielne, w małej objętości zawierają dużą wartość.

43. W czasie, gdy kruszce występowały w roli pieniądza wykształciły się dwa systemy pieniężne: • bimetalizm System pieniężny dwukruszczowy, w którym jednostka pieniężna kraju jest ustalana jednocześnie w złocie i srebrze, przy czym monety z tych metali są prawnymi środkami płatniczymi i mają prawnie ustalone relacje między dwoma kruszcami (np. 1:10). W rzeczywistości relacje wartości złota i srebra zmieniają się. Jeżeli wartość złota jako kruszcu zmienia się (np. 1:12), to do kraju będzie napływało srebro, a złoto będzie odpływało za granicę.

44. monometalizm (złoty) W drugiej połowie XIX wieku stał się powszechnie panującym systemem pieniężnym. W formie pieniądza występował tylko jeden kruszec. Najwcześniej został wprowadzony w Anglii (w 1816 roku), a w większości innych krajów pod koniec XIX wieku. Funkcję emisji pieniądza stopniowo przejmowały państwa, które obok kontroli obiegu pieniężnego miały również inny motyw. Emisja pieniądza była znaczącym źródłem dochodów dla rządów i poszczególnych władców.

45. Po wybuchu I wojny światowej złote monety zostały wycofane z obiegu i system waluty złotej załamał się. Stworzono system monetowo-sztabowy. Wymiany pieniądza papierowego dokonywano albo na monety albo na sztaby złota. Istniał też system waluty dewizowo-złotej, który zapewniał wymienialność pieniądza papierowego na dewizy lub złoto.

46. Po zakończeniu I wojny światowej tylko USA w 1919 r. przywróciły pełną wymienialność banknotów na złoto. Drukowano pieniądze papierowe, które stały się ważnym źródłem finansowania potrzeb militarnych. Wielki kryzys światowy (1929 - 1933) bezpowrotnie spowodował odejście od tego systemu. Od tego czasu działał system waluty złotej monetowej i występował pieniądz papierowy wymienialny na złoto według relacji parytetowej. Bank emisyjny posiadał określoną rezerwę kruszcową.

47. Pieniądz papierowy – znak wartości niewymienialnych na złoto i nie mający wartości substancjonalnej. Jest symbolem wartości, któremu państwo nadało kurs przymusowy, właściwość środka cyrkulacji i środka płatniczego oraz przywilej płacenia nim podatków i świadczeń na rzecz skarbu państwa przez obywateli. Pieniądz bezgotówkowy – występuje w formie zapisów na rachunkach depozytowych w bankach.

48. Funkcje pieniądza: • Środek wymiany - musi być powszechnie akceptowany, - musi być łatwo przenośny, - musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, - musi być trudny do podrobienia. • Jednostka obrachunkowa (miernik wartości dóbr) Dzięki temu, że wszystkie towary mają ceny wyrażone w pieniądzu, istnieje możliwość sprowadzania ich do wspólnego mianownika, a następnie określania ilościowych relacji między nimi.

49. Środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności) Rozliczając transakcje kupna – sprzedaży jako transakcje kredytowe, odbiorcy zobowiązują się do uregulowania zobowiązań w terminie późniejszym. W momencie zawarcia transakcji pieniądz nie występuje realnie, pełni funkcję jednostki rozrachunkowej. Pieniądz realny pojawia się dopiero później, gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej dobra lub reguluje inne zobowiązania (np. podatki). Pieniądz pełni wtedy funkcję środka płatniczego.

50. Środek przechowywania wartości (środek tezauryzacji) Pieniądz, jako środek wszędzie przyjmowany i poszukiwany, pozwala przechowywać siłę nabywczą, tj. zdolność do nabywania dóbr o określonej wartości. Wszelkie zaoszczędzone dochody przedsiębiorstw i ludności, z chwilą gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniędzy, wychodzą z obiegu i stają się środkiem tezauryzacji. • Pieniądz międzynarodowy Pieniądz obsługuje relacje ekonomiczne między krajami.