DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ

1. DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ • Maliyet Bedeli(V.U.K. Md. 263). • Borsa Rayici(V.U.K. Md. 264). • Tasarruf Değeri(V.U.K. Md. 265). • Mukayyet Değer(V.U.K. Md. 266). • İtibari Değer (V.U.K. Md. 266). • Rayiç Bedel(V.U.K. Md. 266). • Emsal Bedeli ve Emsal Ücret(V.U.K. Md. 266). • Vergi Değeri (V.U.K. Mük. Md. 268).

2. 1. Maliyet bedeli; bir işletmedeki ekonomik değerin elde edilmesi veyahut değerinin artırılması nedeniyle yapılan ödemelerle bunlara bağlı olarak yapılan her türlü giderin toplamını belirtir (V.U.K. Md. 262) 2. Borsa rayici; işletmenin gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı olan ekonomik değerlerin değerlemeden önceki son işlem gününde borsadaki işlemlerin ortalama değerlerini belirtir. Ancak, Maliye Bakanlığı normal değişimlerin dışında fiyatlarda aşikar kararsızlıklar görülmesi durumunda son işlem günü yerine değerlemeye esas olarak 30 gün içindeki ortalama rayici temel olarak almaya yetkilidir (V.U.K. Md. 263). 3. Tasarruf değeri; işletmede bir ekonomik değerin değerleme gününde sahibi için taşıdığı gerçek değerini belirtir (V.U.K. Md. 264). 4.Mukayyet değer; işletmenin bir ekonomik değerin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değerini belirtir (V.U.K. Md. 265). 5. İtibari değer; işletmedeki her türlü senet ile hisse senedi ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değeri belirtir (V.U.K. Md. 266).

3. 6. Rayiç bedel; işletmedeki bir ekonomik değerin değerleme günüdeki normal alım satım değerini belirtir (V.U.K. Mük. Md. 266). 7. Emsal bedeli ve Emsal ücret; işletmede gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru olarak tesbit edilemeyen bir malın, değerleme gününde satılması durumunda emsaline göre sahip olacağı değeri belirtir. Emsal bedeli sıra ile aşağıdaki esaslara göre belirlenir. Birinci sıra (Ortalama fiyat esası): işletmedeki aynıcins ve türdeki mallardan sıra ile değerlemenin yapılacağı ayda veya bir evvelki veya bir daha evvelki aylarda satış yapılmışsa, emsal bedeli bu satışların miktar ve tutarına göre mükellef tarafından çıkarılacak olan “ Ortalama Satış Fiyatı” ile hesaplanır. Bu esasın uygulanması için, aylık satış miktarının , emsal bedeli belirlenecek olan her bir malın miktarına göre % 25’ ten az olamaz. İkinci sıra (Maliyet bedeli esası): işletmede emsal bedeli belirlenecek olan malın ,maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursa , bu durumda mükellef bu maliyet bedeline , toptan satışlar için %5, perakende satışlar için %10 eklenerek emsal bedeli bizzat belli edilir

4. Üçüncü sıra (Takdir esası); yukarıda yazılı esaslara göre belli edilemeyen emsal bedelleri ilgililerin müracaatlı üzerine takdir komisyonunca takdir yolu ile belli edilir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa değerleri araştırılmak ve kullanılmış eşya için ayrıca yıpranma dereceleri dikkate alınarak yapılır. Emsal ücret; ücret ile yapılan üretimde ücretin gerçek tutarının bilinmemesi veya doğru olarak tayin edilememesi durumlarında aynı esaslara göre belirlenecek ücrettir (V.U.K. Md. 266). 8. Vergi değeri ; işletmeye kayıtlı bulunan bina ve arazinin rayiç bedeli vergi değeri olarak bilinir (V.U.K. Mük. Md. 268).

5. Gerçek Parti Maliyetleri Emsal Bedelleri Ortalama Maliyetler Ağırlıklı Aritmetik Ortalama Maliyet Yöntemi Hareketli Ağırlıklı Aritmetik Ortalama Maliyet Yöntemi Basit Aritmetik Ortalama Maliyet Yöntemi İtibari Parti Maliyetleri İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi Son Giren İlk Çıkar Yöntemi Gelecekte Giren İlk Çıkar Yöntemi STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ

6. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ GERÇEK PARTİ MALİYETLERİ İşletmede üretilen mamulün ya da satılan malın hangi partiden olduğu kesin olarak bilinebilen maliyet bedeli ile değerlenir. Envanter gününde de kalan stokların hangi partiden olduğu kesin olarak bilinebildiği için o partinin maliyet bedeli ile değerlenir. Büyük birim malların( otomobil, tekne, sanayi makinesi, gemi v.b.) yılda iki, üç parti halinde üretildiği ya da alındığı işletmelerde daha kolay uygulanabilir. EMSAL BEDELLERİ İşletmede üretilen mamulün ya da satın alınan malların gerçek maliyet bedellerinin hesaplanamaması durumunda benzeri yada aynısı olan emtiaların değerleme ölçüleri bölümünde belirtildiği gibi yapılan hesaplamadır.

7. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ ORTALAMA MALİYET Sık partiler halinde ve değişik fiyatlarla satın alınan stoklarda ortalama maliyet yöntemi kullanılır. Ortalama maliyet yöntemlerinden en çok kullanılanları “Ağırlıklı Aritmetik Ortalama Maliyet Yöntemi”, “Hareketli Aritmetik Ortalama Maliyet Yöntemi” ve “Basit Aritmetik Ortalama Maliyet Yöntemi” dir. • AĞIRLIKLI ARİTMETİK ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ   Bu yönteme göre ortalama birim maliyet; değerleme ya da maliyet hesaplama döneminde kullanıma ya da satışa hazır stok tutarları toplamı, aynı dönemdeki birim tutarları toplamına bölünmesiyle hesaplanır.   Hesaplama aşağıdaki şekilde formüle edilir. Stok Tutarları Toplamı Ortalama Birim Maliyet =Birim Tutarları Toplamı

8. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ HAREKETLİ (TARTILI) ARİTMETİK ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ Bu yönteme göre ortalama birim maliyet; değerleme ya da maliyet hesaplama döneminde alınan bir önceki parti tutarı ile en son partiye ait alış tutarları toplamı , bir önceki partiye ait stok miktarı ile en son satın alınan partiye ait stok miktarının toplamlarına bölünerek hesaplanır. Hesaplama aşağıdaki şekilde formüle edilir. Bir Önceki Parti Tutarı + En Son Parti Alış Tutarı Ortalama Birim Maliyet =Bir Önceki Parti Birim Tutarı + En Son Parti BirimTutarı

9. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ BASİT ARİTMETİK ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ Bu yönteme göre ortalama birim maliyet; değerleme ya da maliyet hesaplama dönemi sonunda hesap dönemindeki her bir partinin birim fiyatlarının toplamı , hesap dönemine ait parti sayısına bölünerek hesaplanır. Hesaplama aşağıdaki şekilde formüle edilir. Her Partinin Birim Fiyatları Ortalama Birim Maliyet = ToplamParti Sayısı

10. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ İLK GİREN İLK ÇIKAR (FIRST IN FIRST OUT- FIFO) YÖNTEMİ FIFO yönteminde üretime verilen hammaddenin ya da satılan ticari malların maliyetleri, ilk alınan parti maliyetinden başlanarak, son alınan partinin birim maliyetine doğru emtia çıkışları değerlenerek hesaplanır. Yönteme göre hesaplama süreci aşağıdaki şekilde yapılır; ·Çıkışı yapılan partinin miktarını, ilk alım partisinin miktarı karşılıyorsa, çıkışın maliyetinin tamamı o partinin birim fiyatıyla hesaplanır; eğer karşılamıyorsa sırasıyla daha sonraki partilerin stok birimleri dikkate alınarak parti birim fiyatları üzerinden çıkan emtianın maliyeti hesaplanır. · Daha sonraki stok çıkışlarında, stoktaki en eski partinin miktarı ve birim fiyatı ile kontrol edilerek çıkacak olan stokun değerlemesi yukarıdaki gibi yapılır. ·Dönem sonunda kalan stok, son kalan eski partiden başlanarak son parti alımın miktarı ve birim fiyatına doğru sıralama yapılarak değerlenir.

11. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ SON GİREN İLK ÇIKAR ( LAST IN FIRST OUT- LIFO) YÖNTEMİ Bu yöntemde, stoktan çıkan her partinin maliyeti son alınan partinin birim maliyetinden başlamak üzere geriye doğru giderek hesaplanır. Yönteme göre hesaplama süreci aşağıdaki şekilde yapılır; ·Çıkışı yapılan partinin miktarını, son alım partisinin miktarı karşılıyorsa, çıkışın maliyetinin tamamı o partinin birim fiyatıyla hesaplanır; eğer karşılamıyorsa sırasıyla önceki partilerin stok birimleri dikkate alınarak, parti birim fiyatları üzerinden çıkan emtianın maliyeti hesaplanır. · Daha sonraki stok çıkışlarında, stoktaki en son partinin miktarı ve birim fiyatı ile kontrol edilerek çıkacak olan stokun değerlemesi yukarıdaki gibi yapılır. ·Dönem sonunda kalan stok, son alınan partinin miktarı ve birim fiyatından başlamak üzere bir önceki parti miktar ve birim fiyatına doğru sıralama yapılarak değerlenir.

12. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ Y “ Endüstri İşletmesi ‘nin hammadde stoklarına ilişkin hareketler; 01.01.2005 tarihinde dönem başı stok 1.000 birim 15 YTL ortalama birim fiyatı, 15.02.2005 tarihinde satın alınan 2.000 birim 22.YTL birim alış fiyatı, 16.04.2005 tarihinde satın alınan 400 birim 22,50 YTL birim alış fiyatı, 03.03.2005 tarihinde üretime verilen 500 birim, 20.05.2005 tarihinde üretime verilen 1.000 birim’ dir. S “ Ticari İşletmesi ‘ nin ticari mal stoklarına ilişkin hareketler; 01.01.2005 tarihinde dönem başı stok 1.000 birim 15 YTL ortalama birim fiyatı, 15.02.2005 tarihinde satın alınan 2.000 birim 22 YTL birim alış fiyatı, 16.04.2005 tarihinde satın alınan 400 birim 22,50 YTL birim alış fiyatı, 03.03.2005 tarihinde satılan 500 birim 20.05.2005 tarihinde satılan 1.000 birim’ dir.