VORMING GENDER MAINSTREAMING

1. VORMING GENDER MAINSTREAMING Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen

2. Dag 1: programma

3. OVERZICHT Gelijkheid VAN VROUWEN EN MANNEN: doelstellingen en concepten Verschillen en ongelijkheden Verschillende benaderingswijzen van gelijkheid Integratie van DE genderdimensie in het beleid

4. I. GELIJKHEID MANNEN EN VROUWEN: CONCEPTEN EN DOELSTELLINGEN Concepten gender en geslacht Basis van de verschillen Globale beleidsdoelstelling op het vlak van gelijkheid van vrouwen en mannen

5. Geslacht en gender • Geslacht: Biologische verschillen tussen mannen en vrouwen (niet/moeilijk veranderbaar) • Gender: culturele, maatschappelijke verschillen tussen mannen en vrouwen (wel veranderbaar)

6. Oefening gender race  Teken een typische man en een typische vrouw. Duidt aan wat duidelijk maakt dat het over een man of een vrouw gaat. Welke verschillen hebben te maken met gender, geslacht of beide?

7. Oefening geslacht-gender Welke van de hierna opgesomde verschillen hebben te maken met gender, geslacht of beide?

8. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • De meeste deeltijdse banen worden door vrouwen uitgevoerd.

9. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • De meeste deeltijdse banen worden door vrouwen uitgevoerd. • Vrouwen hebben 16 weken zwangerschapsverlof, vaders slechts 3 tot 10 dagen vaderschapsverlof.

10. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • De meeste deeltijdse banen worden door vrouwen uitgevoerd. • Vrouwen hebben 16 weken zwangerschapsverlof, vaders slechts 3 tot 10 dagen vaderschapsverlof. • We hebben bijna enkel mannelijke burgemeesters.

11. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • De meeste deeltijdse banen worden door vrouwen uitgevoerd. • Vrouwen hebben 16 weken zwangerschapsverlof, vaders slechts 3 tot 10 dagen vaderschapsverlof. • We hebben bijna enkel mannelijke burgemeesters. • Mannen zijn beter in sommige fysieke inspanningen (voorbeeld : mannelijke hardlopers lopen sneller dan vrouwelijke).

12. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • Voor vrouwen wordt vaker de diagnose van problemen inzake de mentale gezondheid opgesteld.

13. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • Voor vrouwen wordt vaker de diagnose van problemen inzake de mentale gezondheid opgesteld. • Vrouwen leven langer dan mannen.

14. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • Voor vrouwen wordt vaker de diagnose van problemen inzake de mentale gezondheid opgesteld. • Vrouwen leven langer dan mannen. • Mannen krijgen na echtscheiding minder vaak het hoederrecht over de kinderen toegewezen.

15. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • Voor vrouwen wordt vaker de diagnose van problemen inzake de mentale gezondheid opgesteld. • Vrouwen leven langer dan mannen. • Mannen krijgen na echtscheiding minder vaak het hoederrecht over de kinderen toegewezen. • In Zweden wees een studie omtrent uitgaven inzake gezondheidszorg uit dat meisjes veel meer gebruik maken van orthodontie dan jongens.

16. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender (1) • Voor vrouwen wordt vaker de diagnose van problemen inzake de mentale gezondheid opgesteld. • Vrouwen leven langer dan mannen. • Mannen krijgen na echtscheiding minder vaak het hoederrecht over de kinderen toegewezen. • In Zweden wees een studie omtrent uitgaven inzake gezondheidszorg uit dat meisjes veel meer gebruik maken van orthodontie dan jongens. • Dezelfde studie bracht ook aan het licht dat mindervalide mannen meer hulp krijgen en per uur een hogere uitkering krijgen dan vrouwen.

17. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender: concepten • Verschillen op basis van geslacht = biologischeverschillentussenmannen en vrouwen (universeel). • Verschillen op basis van gender = sociale en cultureleverschillentussenmannen en vrouwen (contextueelgebonden, variabel). Verschillen op basis van gender = eensocio-cultureleconstructie die wordtafgeleiduitbiologischeverschillen.

18. Quiz! Oefening om de verschillen tussen vrouwen en mannen te illustreren.

19. Verschillen op basis van geslacht en op basis van gender:theoretisch kader Biologische verschillen tussen vrouwen en mannen => Opdeling van rollen en status volgens geslacht (genderverschillen). Schematisch: • vrouwen geassocieerd met de ‘privé sfeer’ • mannen actief in de ‘publieke sfeer’  Ondanks het feit dat er vooruitgang wordt gemaakt, zien we dit klassieke schema nog steeds terugkomen.

20. II. VERSCHILLEN EN ONGELIJKHEDEN Oefening: Noteer verschillenTussenmannen en vrouwen die vandaag de dag bestaan in onze Samenleving.

21. Verschillen en ongelijkheden (1) Op verscheidene domeinen bestaan er verschillen tussen mannen en vrouwen: • Economie (Horizontale – verticale segregatie van V/M, halftijdse of voltijdse loopbaan, type contract, betaalde en onbetaalde arbeid, consumptiepatroon, ondernemingszin,…); • Privé sfeer (verdeling huishoudelijke taken, inkomens, kinderopvang, partnergeweld); • Politiek (politieke vertegenwoordiging, vertegenwoordiging bij topambtenaren,…); • Civiele maatschappij (plaats in het verenigingsleven, academische wereld, media,…); • Mobiliteit (gebruik van private en publieke transportmiddelen, traject type,…);

22. Verschillen en ongelijkheden (2) Op verscheidenedomeinenbestaan er verschillentussenmannen en vrouwen: • Onderwijs(studierichting, schoolresultaten, diploma’s,…); • Justitie(hoederrecht, type gepleegdemisdaad/overtreding, aantalgedetineerdevrouwen en mannen,…); • Veiligheid(gebruik van publiekeplaatsen, soortenoverlast/geweld (dader, slachtoffer), soortenaccidenten op de weg (dader/slachtoffer)…). Ideaalgezienmaaktelkdepartement, op basis van statistieken, eenoverzicht van de voornaamstebestaandeverschillentussenmannen en vrouwen in hetbeleidsdomeinwaarhetbevoegdvooris.

23. Verschillen en ongelijkheden (3) Dezeverschillenvormenniet noodzakelijkeenongelijkheidtussenmannen en vrouwen. Er wordtaangenomendateenverschiltussenvrouwen en manneneenprobleeminzakeongelijkheidvormtindien heteen beperking veroorzaakt inzake: • detoegangvan vrouwen of mannentotmiddelen (inkomsten, werk, verantwoordelijkheid/macht, gezondheid/welzijn, veiligheid, kennis/onderwijs, mobiliteit,…) • hun uitoefening van fundamentelerechten(burgerlijke, sociale en politiekerechten)

24. Verschillen en ongelijkheden (4) De toegang van vrouwen en mannen tot middelen en hun uitoefening van fundamentele rechten zijn dus de twee criteria die toelaten een verschil tussen vrouwen en mannen als een ongelijkheid tussen vrouwen en mannen te kwalificeren.

25. Verschillen en ongelijkheden (5) Voorbeeld: Enkelvrouwenkunnenzwangerworden = biologischverschil Vooralvrouwenwijden hun tijdaan de zorgvoor en opvoeding van hun kinderen = genderverschil met gevolgenvoor de situatie van mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt: • tewerkstellingsgraadbijmannen : 67%; • tewerkstellingsgraadbijvrouwen : 57%; • tewerkstellingsgraadbijmannen met kinderentenlaste : 91,4%; • tewerkstellingsgraadbijvrouwen met kinderentenlaste : 62,4%. Dezeverschillenbeperken de toegangtotwerk, inkomen, pensioen, verantwoordelijkheden,… en vormen dus ongelijkhedentussenvrouwen en mannen.

26. Verschillen en ongelijkheden (5) Oefening : Welke van de verschillen tussen mannen en vrouwen die reeds werden aangehaald, zijn volgens jou ook ongelijkheden of geven aanleiding tot ongelijkheden?

27. Globale beleidsdoelstelling op het vlak van gelijkheid van vrouwen en mannen Definitie van de gelijkheid van vrouwen en mannen van de Europese Commissie: “Onder gelijkheid van geslacht wordt het feit verstaan dat alle mensen vrij zijn hun persoonlijke bekwaamheden te ontwikkelen en keuzes te maken zonder beperkingen opgelegd door strikte genderrollen; dat het gedrag, de ambities en de respectieve noden van vrouwen en mannen gelijk gewaardeerd en aangemoedigd worden.”

28. Globale beleidsdoelstelling op het vlak van gelijkheid van vrouwen en mannen Emancipatie van individuen tav de belemmeringen verbonden aan de traditionele rollen van mannen en vrouwen. (Reële) gelijke toegang van vrouwen en mannen tot ‘sociaal gewaardeerde middelen’ (inkomen, werk, verantwoordelijkheden, kennis, gezondheid, vrije tijd, …) + gelijke uitoefening van fundamentele rechten (burgerlijke, sociale en politieke)

29. Voorbeelden van Europese beleidsdoelstellingen op het vlak van gelijkheid man - vrouw • Economische onafhankelijkheid van vrouwen (arbeidsdruk, kwaliteit van de arbeid, combinatie werk – gezin, ondernemen, kinderopvang, …) • Gelijke verloning van vrouwen en mannen • Gelijke participatie in besluitvorming (politiek en economisch) • Waardigheid, integriteit en strijd tegen geweld

30. III. VERSCHILLENDE BENADERINGSWIJZEN VAN GELIJKHEID STRIJD TEGEN DISCRIMINATIE SPECIFIEKE ACTIES GENDER MAINSTREAMING (GEÏNTEGREERDE AANPAK) VERSCHILLEN TUSSEN DE BENADERINGEN

31. Oefening Oefening in sub-groepen: Leg de kaarten op eenlogische manier op flip en teken de verhouding welkezakenhorenbijeen? Waarom?

32. Verschillende benaderingen ivm gelijkheid Strijd tegen discriminatie Specifieke acties Ongelijkheden verbieden Ongelijkheden wegwerken GELIJKHEID Vrouwen - mannen GENDER MAINSTREAMING Ongelijkheden vermijden

33. 1. Strijdtegendiscriminatie

34. 2. Specifieke acties

35. 3. Geïntegreerde aanpak (GM)

36. 3. Geïntegreerde aanpak (GM)

37. 4. Verschillen tussen de benaderingen • Strijd tegen discriminatie • A posteriori – curatief • Een specifiek domein • Gebaseerd op het gelijkheidsrecht • Specifieke acties • A posteriori – curatief • Een specifiek domein • Gebaseerd op een vaststelling van ongelijkheid • Gender mainstreaming • A priori - preventief • Transversaal – alle domeinen • Systematisch • Deze benaderingen zijn complementair !

38. 5. GM en de doeltreffendheid van hetbeleid Doelstelling van GM: gelijkheid vrouw-man bevorderen Positief neveneffect van GM: de kwaliteit en doeltreffenheid van het beleid verhogen. Hoe ? Door beleidsmakers bewust te maken van het feit dat de bevolking geen homogene groep is waarop het beleid eenzelfde effect heeft.

39. IV. INTEGRATIE VAN DE GENDERDIMENSIE IN EEN BELEIDSDOMEIN DE FASEN VAN DE ‘BELEIDSCYCLUS’ DE PROCEDURE VOOR HET INTEGREREN VAN DE GENDERDIMENSIE STATISTIEKEN EN INDICATOREN : SLEUTELINSTRUMENTEN VOORBEELD OEFENING TWEEDE DAG

40. 1. De Fasen van de ‘beleidscyclus’ 1. Analyse (ex ante) van de situatie waarop de beleidsmakers willen inspelen 2. Formulering van het beleid 3. Uitvoering van de voorziene maatregelen en acties + controle 4. Evaluatie (ex post) van de reële impact van het gevoerde beleid

41. 2. Integratie van gender dimensie in het beleid (1) Integratie van de genderdimensie in het beleid = • nadenken vanuit het genderperspectief tijdens de volledige beleidscyclus • de resultaten van deze reflectie integreren in het beleid teneinde de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te verbeteren. Deze integratie betreft voornamelijk de beleidsfasen die voorafgaan aan de goedkeuring van het beleid (analyse- en formuleringsfase).

42. 2. Integratie van gender dimensie in het beleid (2) • Een beleidslijn, maatregel, actie,… bevat een genderdimensie wanneer deze betrekking heeft op een domein waar mannen en vrouwen zich in verschillende situaties bevinden. • Een beleidslijn, maatregel, actie wordt geanalyseerd vanuit genderperspectief wanneer men de potentiële impact ervan evalueert op de respectieve situatie van vrouwen en mannen. • Een beleidslijn, maatregel, actie integreertde genderdimensie indien ze eventuele ongelijkheden tussen vrouwen en mannen vermijdt of corrigeert.

43. 2. Integratie van de genderdimensie in het beleid (3) Een beleidslijn, maatregel, actie,… bevat een genderdimensie wanneer deze betrekking heeft op een domein waar mannen en vrouwen zich in verschillende situaties bevinden. In principe heeft elke maatregel die (direct of indirect) betrekking heeft op mensen, een genderdimensie.

44. Oefening • Welkethema’sworden in uwdepartementbehandeld? Pas op, wepraten hier over de inhoud van hetbeleid! • Is er volgens u eengenderdimensieaanwezig in dezethema’s?

45. 2. Integratie van de genderdimensie in het beleid (4) Een beleidslijn, maatregel, actie wordt geanalyseerd vanuit genderperspectief wanneer men de potentiële impact ervan evalueert op de respectieve situatie van vrouwen en mannen. Deze analyse baseert zich op: • de naar geslacht uitgesplitste samenstelling van de doelgroep(en) waarop het beleid betrekking heeft; • de eventuele verschillen bestaan tussen vrouwen en mannen in de betrokken domeinen; • de eventuele ongelijkheden die verbonden zijn aan deze verschillen. => Evaluatie van de (potentiële) impact van de beoogde maatregel op de respectieve situatie van vrouwen en mannen.

46. 2. Integratie van de genderdimensie in het beleid (5) Het is niet omdat een beleidslijn of actie iedereen gelijk behandeld/niemand discrimineert, dat deze automatisch de gelijkheid bevordert. De integratie van de genderdimensie beoogt net te vermijden dat vrouwen en mannen op identieke wijze behandeld worden in situaties die verschillend of zelfs ongelijk kunnen zijn.

47. 2. Integratie van de genderdimensie in het beleid (6) Een beleidslijn, maatregel, actie integreert de genderdimensie indien ze eventuele ongelijkheden tussen vrouwen en mannen vermijdt of corrigeert. Indien de maatregel een of meerdere ongelijkheden creëert of versterkt: negatieve impact op M/V gelijkheid => maatregel moet worden aangepast Indien de maatregel nieuwe ongelijkheden vermijdt: neutrale impact op M/V gelijkheid => maatregel ok Indien de maatregel bestaande ongelijkheden vermindert: positieve impact op M/V gelijkheid => maatregel ok

48. 3. Statistieken en indicatoren: sleutelinstrumenten Naar geslacht opgesplitste statistieken en genderindicatoren zijn sleutelinstrumenten om de genderdimensie in de inhoud van het beleid te integreren.

49. 3.1. Rol van genderstatistieken en -indicatoren • De situatie voorstellen en analyseren vanuit de gender invalshoek rekening houdend met de respectieve situatie van mannen en vrouwen (verschillen en ongelijkheden) • De potentiële impact evalueren van maatregelen op de betreffende situatie van mannen en vrouwen. • Eventuele aanpassing van de maatregel (indien negatieve impact op gelijkheid M/V) • Opvolgen en evalueren van de genomen maatregelen.

50. 3.2. Naar geslacht opgesplitste statistieken en genderstatistieken. • Opsplitsen naar geslacht van de statistieken = eerste stap om binnen een bepaald domein een idee te krijgen van de respectieve situatie van mannen en vrouwen • Genderstatistieken = gegevens waarvan de verwerking het mogelijk maakt om de mogelijke verschillen en ongelijkheden tussen vrouwen en mannen duidelijk te maken. • Kruising van genderstatistieken met andere variabelen (leeftijd, origine, familiale situatie ,…) => nauwkeurigere identificatie van verschillen en ongelijkheden