İNCELEME VE SORUŞTURMADA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

1. İNCELEME VE SORUŞTURMADA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR İBRAHİM GÜVENÇ

2. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 1- DENETİMİN İŞLEVİ • Hukuk devletinde örgütlerin ve kişilerin faaliyetleri, hakları, sorumlulukları tanımlanmış; bu hususlar anayasa, yasa, yönetmelik, tüzük ve benzeri mevzuatla düzenlemelere bağlanmıştır. Örgütlerin faaliyetlerini hukuk düzenine uygun yürütüp yürütmediğini incelemek, açıkladıkları bilgilerin ve iddialarının doğru ve güvenilir olup olmadığını araştırmak ve örgüt yöneticilerinin örgütle çıkar ilişkisi içinde bulunan kişilere/örgütlere, topluma ve devlete hesap verme yükümlülüklerini (accountability) yerine getirmelerini sağlamak üzere tarafsız ve bağımsız bir kişi/kişiler/örgüt tarafından denetlenmeleri hukuk devletinde zorunlu görülmektedir.

3. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 2- GENEL OLARAK DENETİM KAVRAMI • Merkantilizmin geliştiği dönemlerde uluslararası ticaretin artması sonucu hesap ve işlemlerin esaslara bağlanma ihtiyacı denetim kavramını da beraberinde getirmiştir. Bu dönemde hesap ve işlemlerin kontrolünü yapan ve sonucunda görüş bildiren, Latince “dinleme” anlamına gelen audit kelimesinden türetilen auditor (denetçi) denilen kişiler ortaya çıkmıştır. Modern anlamda denetim kavramı, sanayi devrimi sonrasında gelişmiş ve bugünkü niteliğine kavuşmuştur. Genel olarak denetim “boyutları veya biçimleri normalin dışında olan parçaları çıkarıp atmak amacıyla yapılan işlemdir”. Türk Dil Kurumu tarafından “denetleme”, “bir görevin yolunda yürütülüp yürütülmediğini anlamak için yapılan araştırma, denetim, bakı, teftiş, murakabe, kontrol” şeklinde tanımlanmaktadır.

4. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) Teftiş: Arapça “fetş” kökünden gelen sözcük, bir şeyin aslını, doğrusunu veya işlerin iyi yürütülüp yürütülmediğini anlamak için yapılan inceleme anlamında kullanılmaktadır. • Revizyon (inceleme, auditing): Latince “revidere” kökünden gelmekte olup gözden geçirmek, tekrar bakmak, tekrar incelemek, teşhis etmek gibi anlamlar taşır. Uygulama alanında revizyon kavramı daha çok muhasebe ile ilgili incelemelerde kullanılmakta, işletme faaliyet ve sonuçlarının (hesaplarının) incelenmesini ve denetlenmesini kapsamaktadır.

5. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) Kontrol (denetim, murakabe): Kontrol, Latince “contra” ve “rotulus” kelimelerinden türemiş olup karşıt veya diğer bir kayıt veya belge aracılığıyla bir şeyin doğruluğunu incelemek, araştırmak ve soruşturmaktır. Kontrol en geniş anlamıyla, arzulanan bir amaca varılıp varılmadığını veya hangi ölçüde varılmış olduğunu inceleyip araştırmaktır. Kontrol kavramı çok geniş ve kapsamlı bir terim olup bakıp gözetme, gözaltında bulundurma anlamını da taşımaktadır. İşletmecilik anlamında kontrol ise, önceden belirlenmiş normlar olması koşuluyla, meydana gelen ile öngörüler arasında sürekli olarak yapılan karşılaştırmaların sonuçlarını ifade eder. Modern anlamda denetim, olasılık ve görelilik (probabilite ve relativite) esaslarıyla belirlenmiş hedef ve standartlar doğrultusunda ortaya çıkan sonuçların verimlilik, etkinlik ve ekonomiklik derecelerini ölçmek, karşılaştırmak ve değerlendirmektir.

6. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3- DENETİM TÜRLERİ • Denetimi; denetleyen kurumlar, denetlenen kurumlar, denetimin amacı ve kapsamı ile denetimin kamusal veya özel sektör nitelikli oluşuna göre vb. yaklaşımlarla çeşitli sınıflandırmalara tabi tutmak mümkündür. Günümüzde denetimin kamusal veya özel sektör ayrımı giderek geçerliliğini yitirmekte, bunlar birbirinin yerine geçmektedir. Bir yandan özel sektör üzerindeki kamusal denetim sürerken diğer yandan kamu kesiminin denetiminde de özel sektör denetim kuruluşlarından faydalanıldığı görülmektedir.

7. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.1- Denetimin Amacı Yönünden Türleri: • 3.1.1-Finansal Denetim (Finansal Tablolar Denetimi, Mali Tablolar Denetimi-Auditing) • Finansal denetim (audit of financialstatements), bir işletmenin finansal tablolarının önceden belirlenmiş kriterlere uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği konusunda bir görüş belirlemek amacıyla bu finansal tabloların incelenmesini kapsar. Bu kriterler genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri veya vergi mevzuatı hükümleridir. Bu denetim bağımsız denetçiler ve kamu denetçileri tarafından yürütülür. Denetimin konusu, ortaklara veya ilgili kamu kuruluşlarına verilen finansal tablolardır.

8. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.1- Denetimin Amacı Yönünden Türleri: • 3.1.2-Uygunluk Denetimi (Düzenlilik, Usul Denetimi, Mali Denetim) • Uygunluk denetimi (compliance, regularity, proprietyaudit), bir örgütün mali işlemlerinin ve faaliyetlerinin belirlenmiş yöntemlere, kurallara veya mevzuata uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla incelenmesidir. Bu denetim türünde belirlenmiş kriterler farklı kaynaklar tarafından oluşturulur. Uygunluk denetimi, iç denetçiler ve dış denetçiler ile kamu denetçileri tarafından yürütülür. Uygunluk denetimi, üst makamlar ve yasal mevzuat tarafından önceden saptanmış kurallara uyulup uyulmadığının araştırılmasıdır. Bu üst makamlar, kuruluş içinden olabileceği gibi kuruluş dışından da olabilir. Yasal düzenlemeler ve yazılı sözleşmelere uygunluk incelemesi, soruşturması ve araştırmaları, denetçiler tarafından yapılan bir denetim türüdür.

9. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.1- Denetimin Amacı Yönünden Türleri: • 3.1.3-Performans Denetimi (İşletme Denetimi, Faaliyet Denetimi) • Performans denetimi (operationalaudit, performanceaudit), bir örgütün faaliyetlerinin verimlilik ve etkinliğini değerlendirmek amacıyla bu faaliyetlerle ilişkili usul ve yöntemlerin uygulanışının gözden geçirilmesini kapsar. Faaliyet denetiminde, denetçilerden tarafsız gözlemlerde bulunması ve belirli faaliyetlerin ayrıntılı analizini yapması beklenir. • Faaliyet denetiminde, faaliyet sonuçları verimlilik standartlarıyla karşılaştırılır ve örgütün önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere ulaşıp ulaşmadığı ölçülür. Denetimin kapsamı, örgütün tamamı veya bir bölümü, bir şubesi ya da üretim, finans, pazarlama gibi bir fonksiyonu olabilir. • Performans denetiminde, finansal ve finansal olmayan bilgileri değerlemek amacıyla kriterleri belirleme son derece sübjektif bir konu olduğundan, faaliyet denetimi yönetim danışmanlığına benzer. Denetimin sonunda faaliyetlerde etkinlik ve verimliliğin artırılmasına ilişkin önerilerde bulunulur.

10. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.1- Denetimin Amacı Yönünden Türleri: • 3.1.4-Ekonomik Denetim (Bütünleşik Denetim, Sistemci Denetim) • Ekonomik denetim (economicaudit, systematicaudit, overallaudit), finansal tablolar, uygunluk ve performans denetimlerinin birlikte yürütüldüğü ve raporlandığı bir denetim türüdür. Ekonomik denetim kapsamında; bir taraftan kuruluşun faaliyetlerinin yürürlükteki mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığı, diğer taraftan finansal tablolarının yürürlükteki mali mevzuat ve genel kabul görmüş muhasebe standartlarına uygunluğu ayrıntılı bir inceleme yapılmak yoluyla ortaya konulmaktadır. Öte yandan kuruluşa tahsis edilen kaynakların tüm işletme fonksiyonları dikkate alınarak rasyonel esaslara göre etkinlik, verimlilik ve tutumluluk ilkeleri doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığı ölçülmekte ve bu doğrultuda önerilerde bulunulmaktadır.

11. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.1- Denetimin Amacı Yönünden Türleri: • 3.1.4-Ekonomik Denetim (Bütünleşik Denetim, Sistemci Denetim) • Ekonomik denetimde temel amaç performans denetimi olup mali tablolar denetimi ve uygunluk denetimi ile desteklenmektedir. Uygunluk denetimi, ekonomik denetim kapsamında temel bir amaç olmayıp performans denetimi ve finansal tablolar denetimi birlikte yürütülürken, denetlenen kuruluşun mali işlemlerinin ve faaliyetlerinin belirlenmiş yöntemlere, kurallara veya mevzuata aykırı uygulamaların tespit edilmesi durumunda söz konusu olmaktadır.

12. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2-Denetimin Statüsüne Göre Türleri: • 3.2.1-İç Denetim (InternalAuditing): • İç denetim, örgüt faaliyetlerinin ve uygulayıcılarının yaptıkları iş ve işlemlerin uygunluk ve etkinliğinin, üretilmiş her türlü bilginin güvenirliğinin mevzuat, finansal, muhasebe ve diğer tüm yönlerden bu amaçla çalışan iç denetçi adı verilen kişilerce araştırılıp incelenip üst yönetime rapor edilmesidir. Diğer bir anlatımla iç denetim, örgüte hizmet amacıyla örgütün tüm faaliyetlerini incelemek ve değerlendirmek için örgüt içinde kurulmuş bağımsız bir değerlendirme fonksiyonudur. Kısaca iç denetim, finansal denetimi, uygunluk denetimini ve performans denetimini kapsamaktadır.

13. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2-Denetimin Statüsüne Göre Türleri: • 3.2.1-İç Denetim (InternalAuditing): • İç denetimin finansal denetim yönü, finansal tabloların doğruluğunun araştırılmasından çok, finansal tablolara temel oluşturan muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenirliğini araştırmak ve bu bilgileri elde etmek için kullanılan kayıt ortamını ve raporlama sistemini gözden geçirmektir. Yine iç denetimin finansal denetim kapsamına hata ve hukuka uygun olmayan işlemlerin bulunması, önlenmesi ve kayıtlarda var olan varlıkların işletmede mevcut olup olmadığının belirlenmesi de girmektedir.

14. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2-Denetimin Statüsüne Göre Türleri: • 3.2.1-İç Denetim (InternalAuditing): • İç denetim, örgüt faaliyetlerinin yönetim politikalarına, planlarına, programlarına ve yasalara uygunluğunu ölçerek, iç kontrol sisteminin amacına uygun işleyip işlemediğini değerlendirir. İç denetim, örgütün iç kontrol sisteminin etkinliğini değerlendirdiği için aynı zamanda bizzat kendisi iç kontrol aracıdır. İç kontrol sisteminin etkinliğinin gözden geçirilmesi çalışmaları, iç denetimin uygunluk denetimi yönünü oluşturur. İç denetim, aynı zamanda örgütün kaynaklarının ekonomik (iktisadilik, tutumluluk) ve verimli (etkin) kullanılıp kullanılmadığını değerlendirir. Örgüt yönetimi tarafından verimlilik standartları belirlenmişse, iç denetçi standartların uygulatıcılar tarafından anlaşılıp anlaşılmadığını, standartlardan sapmaların belirlenip analiz edilerek düzeltici önlemleri almakta sorumlu yöneticilere analiz sonuçlarının iletilip iletilmediğini ve önlemlerin alınıp alınmadığını araştırır.

15. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2-Denetimin Statüsüne Göre Türleri: • 3.2.1-İç Denetim (InternalAuditing): • Yine iç denetçi, iç kontrol sisteminin yeterliliğini gözden geçirerek örgütün amaçlarına, hedeflerine ekonomik ve verimli bir şekilde ulaşıp ulaşamayacağı konusunda iç kontrol sisteminin yeterli olup olmadığını belirler. İç denetimin bu yönü, performans denetimi özelliğini oluşturur. İç denetim, denetim alanı itibarıyla çok geniş bir kapsama alanını içerse de özü, yapısı, fonksiyonları ve denetim sonuçları yönlerinden örgütün üst yönetimiyle sınırlıdır. Çünkü iç denetçiler, örgütün bizzat kendi personelidir; bu nedenle iç denetçiler üst yönetimin belirlediği çerçeve içerisinde denetim fonksiyonunu yerine getirmek durumundadırlar. • Yapısı gereği iç denetim, örgüt üst yönetiminin kararlarına, planlarına, programlarına, hedef ve stratejileri ile iç ve dış mevzuata vb. uygunluk dışında bir denetim fonksiyonu üstlenemez.

16. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2-Denetimin Statüsüne Göre Türleri: • 3.2.2-Dış Denetim (ExternalAuditing): • Dış denetim; örgütün, kendi personeli olmayan denetçilerden oluşan, örgütle doğrudan ilgili, bağlı vb. şekilde organik bağı olmayan bağımsız ve farklı bir tüzel kişiliği olan denetim organı, grubu veya kişisi tarafından denetlenmesidir. Dış denetim, bağımsız denetim ve kamu denetimi şeklinde ikiye ayrılır.

17. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2-Denetimin Statüsüne Göre Türleri: • 3.2.2-Dış Denetim (ExternalAuditing): • 3.2.2.1-Bağımsız Denetim (IndependentAuditing): • Bağımsız denetim, müşterilerine profesyonel denetim hizmeti sunan, serbest meslek sahibi olarak kendi adına çalışan veya bir denetim kurumuna/firmasına bağlı olarak faaliyet gösteren denetçi veya denetçiler tarafından işletmenin talebiyle ve bir denetim sözleşmesi çerçevesinde, işletmelerin finansal tablolarının denetimi ile uygunluk ve performans denetimlerinin yapılmasıdır. • Bağımsız denetimde asıl amaç, finansal denetimdir. Bağımsız denetçiler, kâr amacı olan ve olmayan işletmelere; kamu kurum ve kuruluşlarına hizmet verebilirler. Bağımsız denetçiler, serbest meslek faaliyeti sürdüren kişilerdir. Bağımsız denetçiler, faaliyetlerinde bağımsız olarak çalışırlar ve hizmetleri karşılığında denetledikleri kişi veya kuruluşlardan ücret alırlar.

18. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2-Denetimin Statüsüne Göre Türleri: • 3.2.2-Dış Denetim (ExternalAuditing): • 3.2.2.2-Kamu Denetimi (Public / StateAuditing / Supervision): • Kamu denetimi, görev ve yetkilerini yasalardan alan ve kamu adına, kamunun ihtiyaçlarını karşılamak üzere denetim yapan kişi ve kurumlarca gerçekleştirilen finansal tablolar, uygunluk ve performans denetimlerini ifade eden kamusal bir fonksiyondur. Kamu denetim kuruluşları, çeşitli devlet kurumları içinde örgütlenmiş olup kuruluşların faaliyetlerinin yasal mevzuata, devletin ekonomi politikasına, kamu yararına uygunluk düzeyini araştırır ve denetler. Yine kamu denetim kuruluşları, bağlı oldukları kamu birimlerine denetledikleri kuruluşlar ve olaylarla ilgili olarak rapor verirler.

19. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2-Denetimin Statüsüne Göre Türleri: • 3.2.2-Dış Denetim (ExternalAuditing): • 3.2.2.2-Kamu Denetimi (Public / StateAuditing / Supervision): • Kamu kesiminde yer alan dış denetim kuruluşları amaç ve fonksiyonlarına bağlı olarak yapılandırılmaktadır. Bu kuruluşların görev alanları ve yetkileri, bünyelerinde yer aldıkları kamu otoritesinin statüsüne, denetimi kapsamında olan kamu kuruluşlarına, özel statülü kuruluşlara ve özel işletmelere bağlı olarak değişebilmektedir. Kamu kesiminde yer alan bazı denetim kuruluşları, hem iç denetim kuruluşu hem de dış denetim kuruluşu özelliklerini birlikte taşıyabilmektedir. Kamu denetim kuruluşları, iç ve dış denetim kuruluşu veya aynı anda hem iç hem de dış denetim kuruluşu olabilmektedir. Örneğin, bakanlıklar denetim organlarının, bakanlıklarına bağlı kurum ve kuruluşlardaki denetim görev ve yetkileri iç denetim, bakanlıklarına bağlı olmayan kurum ve kuruluşlardaki denetim görev ve yetkileri ise, dış denetim kapsamında değerlendirilmektedir.

20. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 3.2.3-Yüksek Denetim (SupremeAudit): • Klasik anlamda yüksek denetim, dış denetim kapsamında değerlendirilirken dış denetimin yüksek denetim kurumlarının (yüksek denetleme kurulları) kamu kuruluşları üzerindeki parlamentolar adına yaptıkları denetimi tam olarak kapsamaması nedeniyle, günümüzde uluslararası literatürde ayrı bir denetim statüsü olarak kabul edilmektedir. • Uluslararası literatürde yüksek denetim, anayasal dayanağı ve meslek mensuplarının yasal güvenceleri olan, bazı ülkelerde yargısal yetkilerle donatılmış, bağımsız ve özerk denetim kuruluşları tarafından kamu kurum ve kuruluşlarının tamamı üzerinde parlamentolar adına yapılan denetim olarak tanımlanmaktadır.

21. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 4- TÜRKİYE’DEKİ DENETİM ORGANLARI • 4.1-Anayasa Gereğince Faaliyet Gösteren Denetim Organları • 4.1.1- Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu • 4.1.2- Sayıştay Başkanlığı • 4.2-Bakanlıklar Denetim Organları • 4.2.1- Başbakanlık Teftiş Kurulu Başkanlığı • 4.2.2- Bakanlık Teftiş Kurulu Başkanlıkları • 4.2.3- Müsteşarlık Denetim Organları • 4.2.4- Genel Müdürlük Denetim Organları

22. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • 4- TÜRKİYE’DEKİ DENETİM ORGANLARI • 4.3-Özerk Nitelikteki Kuruluşların Denetim Organları • 4.3.1- Özerk Kurullar Denetim Organları: • 4.3.1.1-Sermaye Piyasası Kurulu • 4.3.1.2-Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu • 4.3.2- Özerk Nitelikteki Kuruluşların Teftiş Kurulları • 4.3.2.1- KİT Teftiş Kurulları • 4.3.2.2- Yerel Yönetim Teftiş Kurulları

23. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • II- SAĞLIK BAKANLIĞI DENETİM BİRİMLERİNİN MİSYON VE VİZYONU • Misyon • Halkın sağlığının korunması ve geliştirilmesi temel amacına yönelik olarak; sağlık sektörünün etkin, verimli, ekonomik ve hukuka uygun biçimde faaliyette bulunmasını sağlamak için modern denetim, yöntem ve tekniklerini etkili bir şekilde kullanarak denetimler yapmak; sağlık sektörüne yönelik yeni politikalar üretilmesine katkı sağlamak; sağlık alanında profesyonel yönetici ve denetçi yetiştirilmesine öncülük etmek. • Vizyon • Alanında uzman ve etik değerleri yüksek çalışanlarıyla ilke, tarafsızlık, adalet, güvenilirlik ve etkinlik açısından en üst seviyede rehber ve saygın bir kurul olmak.

24. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • 14.09.2010 tarih ve 27699 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Denetim Görevlilerinin Uyacakları Mesleki Etik Davranış İlkeleri Hakkında Yönetmelik”te belirtilen aşağıdaki etik davranış ilkelerine uyma zorunluluğu bulunmaktadır. • Tarafsızlık ve nesnellik • MADDE 4 –(1) Denetim görevlileri; • a) Görevlerini herhangi bir baskı, etkileme ve yönlendirme olmaksızın yerine getirir; tarafsızlığına zarar verecek veya çevresinde böyle bir izlenim uyandıracak herhangi bir faaliyet veya ilişkinin içerisinde yer almaz; her türlü baskıya karşı tarafsızlığını muhafaza eder; siyasî, idarî, ekonomik, sosyal ve kültürel etkilerden kaçınır; tarafsızlığının etkilenmesi söz konusu olduğunda durumu yetkili makamlara bildirir.

25. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Tarafsızlık ve nesnellik • MADDE 4 –(1) Denetim görevlileri; • b) Görevleriyle ilgili bilgi ve belgeleri toplarken, değerlendirirken, aktarırken ve sonuçlandırırken, önyargısız ve tarafsız şekilde hareket eder; kariyerinin gerektirdiği nesnellik ilkesine uyar. • c) Denetlenen birim ve taraflarca ileri sürülen bilgi, belge ve görüşleri alır; elde ettiği diğer bilgi ve belgelerle birlikte adil, tarafsız ve nesnel bir şekilde değerlendirir.

26. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Tarafsızlık ve nesnellik • MADDE 4 –(1) Denetim görevlileri; • ç) Raporlarını; denetimin amacına uygun nitelikte, süresi içinde, somut, güvenilir ve geçerli kanıtlara dayalı olarak özlü, açık, tam ve kesin olarak düzenler. • d) Raporlarında yer verdikleri önlem ve tavsiyeleri gerekçeli olarak belirtir. • e) Denetimlerine tâbi kişi, kurum ve kuruluşlar nezdinde aracılıkta bulunamaz.

27. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Eşitlik • MADDE 5 –(1) Denetim görevlileri; • a) Denetim faaliyetlerini yerine getirirken; yasa önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket eder. • b) Dil, din, ırk, cinsiyet, tâbiyet, sosyal sınıf, yaş, evlilik, engellilik, sosyal ve ekonomik durum, siyasi düşünce ve benzeri diğer sebeplere dayanan farklılıkları gözetmeksizin görevlerini yerine getirir. • c) Denetim faaliyetini yerine getirirken, herhangi bir kişiye, zümreye ya da kuruma karşı önyargılı hareket etmez yahut bunları kayırıcı veya dışlayıcı faaliyetlerde bulunamaz.

28. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Dürüstlük • MADDE 6 –(1) Denetim görevlileri; • a) Çalışmalarını dürüstlük, doğruluk, dikkat ve sorumluluk duygusu içinde yürütür. • b) Yapılacak denetleme ve soruşturmalar konusunda başkalarına görevleri ile ilgili olarak herhangi bir vaat veya taahhütte bulunamaz. • c) Görevlerinin saygınlığını ve güvenilirliğini zedeleyen görüntü, tavır ve davranıştan kaçınır. • ç) Kendilerine verilen görevi kapsamı ve süresi içinde yerine getirir; suç teşkil eden diğer eylem ve işlemlere vâkıf olduğunda konuyu yetkili makamlara bildirir.

29. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Gizlilik • MADDE 7 –(1) Denetim görevlileri; • a) Denetim faaliyetlerinin yürütülmesi ve raporlanması aşamalarında, denetledikleri konu ve kurumla ilgili gizliliğe uygun hareket eder; kanaatlerini yetkili makamlar dışında kimseye açıklayamaz. • b) Görevleri dolayısıyla öğrendikleri devlet sırrı, ticarî sır ve özel hayatın gizliliği ile ilgili bilgileri, kanunların öngördüğü durumlar dışında hiçbir kurum, kuruluş veya kişiye veremez ve açıklayamaz. • c) Denetim faaliyetleri sırasında edindiği herkese açık olmayan bilgileri kendi yararına veya başkalarının yarar ve zararına kullanamaz.

30. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Çıkar çatışmasından kaçınma • MADDE 8 –(1) Denetim görevlileri; • a) Görevleri sırasında ve görevleri ile ilişkili olarak kendi ve yakınlarının çıkarlarının söz konusu olabileceği her türlü durumdan kaçınır; bunlarla ilgili olarak denetim faaliyetlerine ve alınacak kararlara katılamaz, görüş bildiremez. • b) Son iki yıl içinde görev yaptıkları kurum, kuruluş ve bunların iştiraklerine yönelik denetim faaliyetlerine katılamaz. • c) Denetim faaliyetini yürütürken, yetki ve nüfuzunu kullanarak hizmetin gerekli kıldığı koşullar dışında, kurumlardan ek hizmet veya imkân talep etmez; kamu mal ve hizmetleri ile insan kaynaklarını hizmet gerekleri dışında kullanamaz ve kullandıramaz.

31. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Çıkar çatışmasından kaçınma • MADDE 8 –(1) Denetim görevlileri; • ç) Denetim faaliyetleri ile ilgili olarak görevini tarafsız ve nesnel bir şekilde yürütmesini engelleyecek potansiyel veya gerçek çıkar çatışması durumunu derhâl kurum veya kuruluşuna bildirir ve konu ile ilgili görevden çekilme talebinde bulunur. • d) Görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya başkalarının kitap, dergi, kaset ve benzeri ürünlerinin satışını ve dağıtımını yaptıramaz; herhangi bir kurum, vakıf, dernek veya spor kulübüne yardım, bağış ve benzeri nitelikte menfaat sağlayamaz.

32. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Nezaket ve saygı • MADDE 9 –(1) Denetim görevlileri, onur kırıcı, küçük düşürücü ve keyfî davranışlar sergilemez; baskıcı, hakaret ve tehdit edici uygulamalarda bulunmaz; birlikte görev yaptıkları ve denetledikleri kişilere karşı nazik ve saygılı davranır.

33. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Yetkinlik ve meslekî özen • MADDE 10 –(1) Denetim görevlileri; • a) Görevin gerektirdiği bilgi, beceri ve deneyime sahip olur ve görevlerine azami özen ve dikkat gösterir. • b) Denetim faaliyetinin amacına uygun bir şekilde yerine getirilebilmesi için mesleki bilgi, beceri ve bireysel yeteneklerini sürekli geliştirmeye gayret eder. • c) Denetim hizmetlerini yürütürken meslektaşları arasında ekip çalışmasına ve iş birliğine önem verir ve kendisinden beklenen gerekli desteği sağlar.

34. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • III- ETİK VE MESLEKİ NİTELİK STANDARTLARI • Yetkinlik ve meslekî özen • MADDE 10 –(1) Denetim görevlileri; • ç) Denetledikleri kurum ve kuruluşların çalışma şartlarını, yerleşik mesai düzenini ve hizmet gereklerini olumsuz yönde etkileyen tutum ve davranışlardan kaçınır; kurum ve kuruluşların işleyiş düzenine, yönetim ve karar alma süreçlerine müdahale etmez. • d) Kurum ve kuruluşların yürüttüğü hizmetlerin hukuka ve etik ilkelere uygun olarak yerine getirilmesi, faaliyet ve işlemlerde hataların önlenmesi, kaynakların etkili, tutumlu ve verimli bir şekilde kullanılması amacına yönelik olarak rehberlik ve eğiticilik hizmetlerini de, görevinin bir parçası olarak görür.

35. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • IV- ÇALIŞMA STANDARTLARI • Gayret, Samimiyet ve Üretkenlik; Denetleyen, kendisinden beklendiği gibi gayretli, çalışkan ve üretkendir. Fedakârdır. Kısa zamanda tükenmez, metanetlidir ve belirli bir düzeyde görev yapabilmek için daima kendisini yeniler. • Kendisiyle ve Çevresiyle Barışık Olma; Kendisiyle ve çevresiyle barışıktır; önerileri dinler ve değer verir. Yeni fikir ve düşüncelere açıktır. Karar vermeden önce gereken durumlarda başkalarına danışır. İyi yapılan işi takdir eder. Kendisinin çözümleyemediği sorunlarda meslektaşlarından yardım alır. • Takım Çalışması; Sorunları çözümlemek ve yeni fikir ve programlar üretmek için ilgililerle çalışmaya isteklidir; değişikliklere ve takım çalışmasına açıktır.

36. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • IV- ÇALIŞMA STANDARTLARI • İnsan Odaklılık; Yaptığı işin psikolojik yönlerini ihmal etmeden, insan odaklı çalışır. İnsanları tanır ve iyi davranır. Empati yapabilme yeteneğini haizdir. Hakkında inceleme/soruşturma yapılanın itibarının korunmasına, ilgililer hakkındaki inceleme ve soruşturmaların mümkün olduğunca üçüncü kişilerce bilinmemesine dikkat eder. Şikâyete ilişkin yapılan değerlendirme ve paylaşımlarda, muhbirin güvenliğini tehlikeye atacak davranışlardan kaçınır. • İyiniyet Karinesi; Görevin ifasında, hakkında suç isnadı ve iddialar bulunan kişilerin, elde edilen deliller çerçevesinde suçu sabit oluncaya kadar suçsuz olduğunu bilir. • Sağlam Dayanak ve Gerekçe; Düzenlenen raporlar, verilere ve sağlam kanıtlara dayanmalıdır. Esas olarak belge ile çalışılır. İşlerin sonuçlarını raporlarken belgelere dayalı olarak gerçekleri ortaya konur. Düzenlenen raporlar hukuki belgedir; bu raporlar, kaynağını mevzuattan ve bilimsel bilgiden alır.

37. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • IV- ÇALIŞMA STANDARTLARI • Temkinli Yaklaşım; İncelenen bilgi, belge, ifade ve kayıtlara temkinle yaklaşır; görevin konusunu tüm unsurları itibarıyla gerçek ve doğru tespit etmeye çalışır. • Mahallinde Çalışma; Görev emrinin ilgili olduğu birim ve mahâle intikal ederek çalışma esastır. • Kanıt Temini; Şikâyet konusuna ilişkin lehte ve aleyhte her türlü bilgi, belge ve ifadeye başvurulur; durumla ilgili tüm taraflar dinlenilir. • Planlama; Bir ön değerlendirme yapılarak eldeki işler öncelik sırasına koyulur. Görev yazısı ve eklerini etraflıca değerlendirir, görevinin kapsam ve mahiyetini gereği gibi anlayarak planlaması yapılır. İhtiyaç duyulabilecek mevzuat çalışması dâhilinde ilgili hükümler gözden geçirilir; üzerinde durulması gerekli hususlar belirlenir ve görev mahalline intikal edilir.

38. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • IV- ÇALIŞMA STANDARTLARI • Görevin Fiilen İfası ve Kısa Sürede Tamamlanması; Görevin kısa sürede ifasına ilişkin her safhada yapılacak işlere ilişkin bir çalışma takvimi belirlenir. Bilgi ve belgelerin tetkiki yapılır, ilgililerin ifadelerine başvurulur. “Geciken adalet adalet değildir” ilkesinden hareketle, işlerin mümkün olan en kısa sürede tamamlanması için gerekli gayret ve çabayı gösterir. • Yasaklar; Görevi yerine getirirken gidecekleri yer ve yapacakları işlerle, görevleri nedeniyle edindikleri gizli bilgi ve belgeleri açıklayamaz. Görevli bulundukları sırada, bu işlerle ilgili kimselere konuk olamaz; doğrudan ve dolaylı olarak görevleriyle ilgili olanların hizmet ve ikramlarını kabul edemez; bunlarla alışveriş yapamaz, borç alıp veremez. Mesleğin ve sıfatın gerektirdiği saygınlık ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunamaz. Denetime tabi olanların icra işlerine karışamaz. Evrak, defter ve kayıtlar üzerine şerh, ilave ve düzeltme yapamaz.

39. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • Görev kapsamında yapılan çalışmaların safhaları itibarıyla düzenlenecek raporlarda yansıtılması esastır. Ancak, görüş ve öneriye ilişkin hususlar söz konusu olduğunda rapor yerine yazıyla bildirilebilir. Raporların düzenlenmesi ve işleme konulmasında uyulması gereken standartlar, genel olarak aşağıda belirtilmektedir. Raporlama standartları sadece raporlama aşamasına yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiş olup kanaat oluşturmasında yargıyı sınırlamaya yönelik değildir.

40. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • GENEL RAPORLAMA STANDARTLARI • Raporlar; ilgili ve yeterli bilgi ve delilleri içeren, kolay anlaşılır, muğlak ifadeler içermeyen, görevin gereğine uygun, doğru ve eksiksiz olmalıdır. • 1-Raporların Eksiksiz ve Doğru Olması: • Raporun sağlam delillere dayandırılması için görevin gerektirdiği inceleme ve tespitler tam olarak yapılmış olmalıdır. Delillerle ilgili tereddütler veya haklı nedenlerle eksik kalan hususlar ve yapılan değerlendirmelerin diğer sınırlılıkları raporda açıkça belirtilir. Çalışmalarda elde edilen bilgi, belge ile görüş ve sonuçlar, rapora eksiksiz ve doğru yansıtılır.

41. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • GENEL RAPORLAMA STANDARTLARI • 2-Raporların Gerçekçi, Tarafsız ve Çarpıtmalardan Uzak Olması: • Görev konusu bütün yönleriyle tarafsız bir şekilde ortaya konulur. Bulgular, tespitler, netice ve kanaatler önyargısız bir şekilde ifade edilir. Gerekli her husus, dengeli bir biçimde vurgulanır. İddiaya muhatap olan kişilerin konu hakkında görüş veya savunmalarına raporda yer verilir. • 3-Gerçeği Ortaya Çıkarma: • Raporun yazılış amacı, incelenmesi istenilen konuyla ilgili gerçek durumu ortaya çıkarmaktır. Bu sebeple raporda, konu ile ilgili lehte ve aleyhteki bütün hususlara yer verilir.

42. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • GENEL RAPORLAMA STANDARTLARI • 4-Açık ve Anlaşılır Olma: • Raporların sadece konunun uzmanlarının kullanımına mahsus olmadığı dikkate alınarak yazımda kullanılan teknik (tıbbi) ibare ve ifadeler anlaşılır kılınmalıdır. Raporların kolay anlaşılması için gereksiz teknik dilden kaçınılması yanında, lüzumlu teknik hususların, açıklayıcı bilgilerle desteklenmesi gerekir. Raporlar, lüzumlu her türlü hususu ihtiva etmeli, ancak gereksiz ayrıntılardan kaçınılmalıdır. Raporların içerdiği bilgiler arasında ve bu bilgilerle sonuç arasında kolayca izlenebilir mantıksal bağlantılar bulunmalıdır. Rapor, ikna edici ve ilgililerin tereddütsüz harekete geçmesini sağlayıcı nitelikte olmalıdır.

43. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • GENEL RAPORLAMA STANDARTLARI • 5-Yapıcı Olma: • Raporlar yapıcı olmalı, ilgili taraflara yardımcı olacak şekilde düzeltici, bilgilendirici ve geliştirici nitelik de taşımalıdır. • 6-Raporların Zamanında Yazımı: • İşin niteliği ve aciliyeti, tespit edilen risklerin önemi ve alınacak önlemlerin ivediliği de gözönüne alınarak raporun idareye değer katacak en kısa ve uygun sürede hazırlanması gerekir.

44. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • İÇERİK VE ŞEKİL STANDARTLARI • Raporlar; mevzuatça öngörülen usul ve esaslar çerçevesinde görevin türüne uygun şekil standartlarına göre gönderilmesi gereken ilgili birimler dikkate alınarak ihtiyaca uygun sayıda düzenlenir ve takdim yazısıyla sunulur. • 1- Kapak • Raporlarda Başkanlıkça belirlenen şekle uygun kapaklar kullanılır. • 2- İnceleme ve Soruşturmalara İlişkin Genel Tasarım • İnceleme ve Soruşturma Raporlarında ilk olarak İnceleme/Soruşturmanın; ne suretle yapıldığı, başlangıç ve bitiş tarihleri, nedeni, varsa şikâyetçi, hakkında inceleme ve soruşturma yapılanlar, inceleme/soruşturma konuları ile fiillerin işlendiği yer ve tarih hususlarında Başkanlıkça öngörülen şekilde bilgi verilir.

45. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • İÇERİK VE ŞEKİL STANDARTLARI • 2- İnceleme ve Soruşturmalara İlişkin Genel Tasarım • İnceleme/soruşturma konusu/konuları, şikâyet/ihbar dilekçelerinde yer alan iddialar ile inceleme esnasındaki tespitlere bağlı olarak durumu/fiili kısa ve öz biçimde ifade edecek şekilde belirlenir, ayrıntılı ve uzun konu başlığı açılmaz. Her bir konu başlığında hakkında herhangi bir işlem yapılmasına gerek olmadığı tespit edilenler dâhil hakkında inceleme/soruşturma yapılanların isim ve unvanları belirtilir. Her konu ile ilgili olarak inceleme/soruşturma yapılanlar hakkında adli, idari, disiplin hukuku ve tazmin yönünden işlem yapılmasına gerek olup olmadığı hususu gerekçeli olarak izah edilir. İş emri ekindeki dilekçe, yazı, mektup vb. belgelerde yer alan kişi/kişiler ile inceleme konuları arasında uygunluk ve uyum bulunmasına azami derecede dikkat edilir.

46. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • İÇERİK VE ŞEKİL STANDARTLARI • 2- İnceleme ve Soruşturmalara İlişkin Genel Tasarım • Raporlarda fiiller kast ve taksir unsurları bağlamında değerlendirilmek suretiyle konular hakkında önerilerde bulunulur. İnceleme emri kapsamı dışında olan konuların belirlenerek disiplin soruşturması yapılmasının gerekli olduğu durumlarda inceleme ve soruşturma izni istenir. Ayrıca gerektiğinde yetkili mercilere durum bildirilir. • 3- İnceleme/Soruşturmanın Seyri Bölümünde: Özet olarak iş emri ve ekindeki belgeler, konuya ilişkin incelenen bilgi ve belgeler, düzenlenen tutanaklar ile alınan ifadelere yer verilir. • 4- Konuların Tahlili Bölümünde: İnceleme/Soruşturmanın Seyri Bölümünde yer verilen hususlar ayrıntılı olarak belirtilir. Konuya ilişkin mevzuat değerlendirilir ve eldeki bilgi ve bulgular ışığında konu ele alınmak suretiyle özetlenir.

47. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • İÇERİK VE ŞEKİL STANDARTLARI • 5- Netice ve Kanaat Bölümünde: Konuların Tahlili Bölümünde değerlendirilen tüm hususlar kısa, öz ve anlaşılır bir şekilde yansıtılır; ilgililer hakkında adli, idari, disiplin hukuku ve tazmin yönünden önerilere yer verilir. Disiplin cezası önerileri, TCK kapsamında getirilen öneriler ile idari önerilerin birbirleriyle uyumlu olmasına önem verilir. Önerilerde ilgili yasa maddeleri açık ve doğru bir şekilde yazılır. Görevden alma ve görev yeri değişikliği gibi idari tedbirler önerilirken bunun gerekliliği objektif olarak ortaya konur. Hata ve kusura dayalı daha hafif cezayı gerektiren, kasta dayanmayan fiiller nedeniyle yapılacak önerilerde duyarlı davranılır. İncelenen konu veya konularla ilgili olarak birden fazla rapor düzenlenen hâller için her bir raporun netice ve kanaat kısmında yine değerlendirilen tüm hususlar kısa, öz ve anlaşılır bir şekilde yansıtıldıktan sonra, düzenlenen diğer raporlara atıf yapılarak bunlarla ilgili bilgi verilir.

48. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • İÇERİK VE ŞEKİL STANDARTLARI • 6- İlişik Listesi • Savunma ifadeleri ile Bilirkişi Raporları ve uzman görüşleri raporun en sonunda olacak şekilde Rapora esas teşkil eden evrak rapordaki anlatıma paralel olarak sıralanır, numaralandırılır ve ilişik listesine bağlanarak rapora eklenir. Tanık ve savunma ifadelerinin ilişik listesine yazılmasında ifadenin kime ait olduğunun kolayca anlaşılabilmesi amacıyla isimler mutlaka yazılır. • 7- Ekler • Raporda yer alan hususlara ilişkin ve kanaatin oluşmasına dayanak teşkil eden belge örnekleri rapora eklenir.

49. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • İÇERİK VE ŞEKİL STANDARTLARI • 8- İmza ve Mühür • Raporun Netice ve Kanaat Bölümünün bittiği yer ve ilişik listesine raporu düzenleyenlerin isim ve unvanları yazılarak imzalanır. Raporun kapak ve ekleri dâhil tüm sayfaları mühürlenir. • 9- Rapor Nüsha Sayısı • Raporların gönderilmesi gereken birimler dikkate alınarak, ihtiyaca uygun sayıda rapor ve ekler düzenlenir.

50. DENETİMİN İŞLEVLERİ, TANIMI VE TÜRLERİ(1) • V- RAPORLAMA STANDARTLARI • İÇERİK VE ŞEKİL STANDARTLARI • 10- Rapor Çeşitleri • 10.1- İnceleme Raporu • İnceleme Raporu; yürürlükteki kanun, tüzük, yönetmelik, karar ve genel tebliğlerin uygulamalarında görülen noksanlıklar ve bunların düzeltilmesi yolları ile yeniden konulması gereken hüküm ve usuller hakkında görüş ve tekliflerin, teftişlerde cevaplı raporlara bağlanması gerekli görülmeyen hususların, Bakanlıkça tetkik ettirilen çeşitli konular hakkındaki düşüncelerin, şikâyet ve ihbarlar üzerine yapılan inceleme ve soruşturmalar sonucunda cezai takibatı gerektirir hâl görülmediği takdirde yapılacak işleme esas görüşlerin, yaptırılan risk analizleri ve performans değerlendirmeleri sonucu varılan kanaat ve tekliflerin bildirilmesi maksadıyla düzenlenir. İnceleme raporları, konularının ilgilendirdiği kurum ve kuruluşlar göz önünde tutularak yeterli sayıda hazırlanır. Bu raporlar, Bakanlıkça gereği yapılmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlara gönderilir.