Təsnifatda yeri :

1. Tağlıbitkilərinyaşçürüməsi – Pseudomonas • burgeri Pot. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Pseudomonas cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikbitkilərinbütünvegetasiyadövrüəmələgəlirvəinkişafedir. Yarpaqlardatündyaşıl-ləkələrmeydanaçıxırvəsonraonlarqonurlaşır. Adətənyarpaqla-rınaltsəthindəmərkəzidamarboyuncayerləşənyağlıləkələrgörünür, onlarqovuşurvədiametri 20-30 mmolannekrozlarəmələgətirir. Gününənqızmarvaxtlarında 2-6 həqiqi yarpaqları olan cavan xəstə bitkilərdə turqorun itməsi müşahidə edilir. Səhərə yaxın o bərpa olunur. Belə hal bir neçə gün davam edir, bunun nəticəsində bitkilər tamamilə soluxur və quruyur. Gövdətoxu-malarınınmatserasiyasıbaşverir, ekssudatayrılır. Gövdənineninəkəsiyindəborularınvəonayaxıntoxumalarınqonurlaşmasıgörünür. Bəzənxəstəbitkilərtələfolmur, lakinonlargüclüsurətdəböyü-mədənqalır, altyarpaqlarquruyur, qısabuğumaralarındaçoxluçiçəklərəmələgəlir, lakinhəminçiçəklərdənalınanmeyvələrinkişafdanqalır, cırtdangörkəmalır. Əvvəlcəmeyvələrdədiametri 1-2 mmolansuluqluyağlıləkələrüzəçıxır, sonraonlarınmərkəzihissəsitündləşir.

5. Tağlı bitkilərin damarlı bakteriozu - Erwinia toxica Korobko. Təsnifatda yeri: Qrammənfi fakültətiv aerob çubuqlar qrupu, Enterobacteriaeae fəsiləsi, Erwinia cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

6. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyəəsasənörtülüqruntdabecəriləntağlıbitkiləryoluxur. Patogenbitkiningövdəvəyarpaqlarındaçiçəkləməvəmeyvəverməfazasındasoluxmailəmeydanaçıxır. Eninəvəuzununakəsiklərdəaydın, qonurtəhər, qırmızı-qonurvəyapasvari-qonurdamarlargörünür, gövdənin yoluxmayerlərindəisədamarlaryağlıtəhər, sarıçalarlızolaqlıdır. Dahasonraonlarqonurlaşırvəpartlayır. Yoluxmuşbitkizəifinkişafedirvətezliklətələfolur. Yarpaqlarınsəthindənöqtəşəkilliyağlı-xlorotikləkələrtədricənirilənir (8- 10 mmdiametrəqədər) qonurvəyaqırmızı-qonurrəngalır. Ləkəninnekrozlaşmışhissəsiheçvaxttökülmür. Xəstəbitkilərdəəmələgələnmeyvələrxlorotik, ağaclaşmışdır, onlarınsəthindəbəzənkiçikunluağsuluqlarinkişafedir. Beləağsuluqlarınölçüsü 3-5 mmdiametrlidir. Suluqlarmeyvəninsəthinəçıxır, onlarınortasışəffaf– qonurrəngalır, basıqlaşır. İnfeksiyameyvənindamarlarınayayılır.

9. Bakterialləkəlik - Xanthomonascompestrispv. • cucurbitae (Dowson) Dyl. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Xanthomonascinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

10. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyətağlıbitkilərinəksəriyyətindərastgəlinir. Yarpaqlarınsəthindədəyirmi, uzunsov, bəzənkələ-kötür, sonradannekrozlaşanxlorotikləkələrəmələgəlir. Onlarşəffafqonurrəngli, sarıhaşiyəliolaraq, heçvaxttökülmür. Xəstəliyitörədənbakteriya 0,4-0,6 x 0,5-1,5 mkmölçülü, polyarqamçılı, Qrammənfiçubuqlardır. Qidamühitlərində dəyirmi, selikli, sarıtəhər- yaşılkoloniyalarəmələgətirir. Onunböyüməsiüçünoptimaltemperatura 25-300C-dir. Bakteriyatoxumlardavəyoluxmuşyarpaqlardaqışlayır. Bakterialləkəlik xəstəliliyinin yayılması, ekologiyası, təsərrüfat əhəmiyyəti və ona qarşı mübarizə tədbirləri xiyarın damarlı bakteriozunda olduğu kimidir.

14. 6.3 Tağlı bitkilərin virus mənşəli xəstəlikləri • Xiyarınmozaikası – Cucumber mosaic virus Xəstəlikxiyarıncavanyarpaqlarındavəmeyvələrindəəmələgələntipikmozaikailəsəciyyələnir. Xəstəbitkilərinbuğumlarıqısalır, bəzənonlarsoluxurlar. Tağlıbitkilər, eləcədəxiyardanəlavəçoxlusayda 700-əqədərmüxtəliffəsilələrə (Liliaceae, Alliaceae, Solanaceae, Chenopodiaceae, Brassicaceaevəs.) daxilolanbitkiləriyoluxur. Virusunhissəcikləriniizometrik, diametri 30 nm-dir. Çoxlusaydamənənənövləriiləyayılır. Buradaşaftalıvəpambıqmənənələriüstünlüktəşkiledir. Toxumlardavəqışlayançoxillikalaqotlarındasaxlanılır. Xiyarınmozaikaxəstəliyinitörədənvirusobliqatparazitolmaqlayoluxduğubitkilərincanlıtoxumasıhesabınaqidalanır. Mübarizətədbirləri. İstixanayayoluxmuştoxumlarınvəyaalaqlarıngətirilməsininqarşısınıalmaqüçünyalnızkompostlaşmışvəyasterilizəolunmuşsubstratlardanistifadəolunmalıdır. Alaqotlarıməhvedilməli, istixanaətrafıərazidədaimiprofilaktiktədbirlərhəyatakeçirilməlidir. ToxumlarsəpindənəvvəlinfeksiyanıləğvetməküçünKMnO4məhluluilədərmanlanır. Virusundaşıyıcılarıolanmənənələrəqarşımüntəzəmmübarizəaparılır. BuxəstəliyəqarşıF1,, TayqavəQerkuleshibridləridavamlıdır.

18. Xiyarınviruslunekrozu -Tobacco nekrosis virus Xiyarınviruslunekrozu -Tobacco nekrosis virus Xəstəliyinsimptomlarıəvvəlcəyarpağınsəthindəkiçikqonur-qəhvəyinekrotikləkələrvəzolaqlarşəklindəmeydanaçıxır. Adətənbuləkələryarpağındamarlarıboyuncayerləşir. Bəzənnekrozluləkəyarpağıtamtuturvənəticədətamtələfolur. Meyvələrdəçoxlusaydaşəffafbasıqtünd-yaşılhaşiyəliləkələrformalaşır. Meyvələrxırdalanır, deformasiyayauğrayır. İstixanakifayətqədər işıqlandırıl-mayandabuxəstəliyinənyaxşısimptomlarımeydanaçıxır. Patogen 40-danartıqfəsiləninnümayəndələrindəviruslunekrosxəstəliyinitörədir. Tərəvəzvətexnikibitkilər, meyvəvəgiləmeyvələr, dekorativbitkilərvəçiçəklərbuviruslasirayətlənirlər. Xəstəliyinzərəriolduqcaböyükdür. Xiyarbitkisininvaxtındanəvvəltələfolmasınəticəsindəməhsulitkisi 25-50%-əqədəryüksəlir. VirustorpaqdaOlpidiumbrassicaegöbələyininzoosporlarıiləötürülür. Xəstəliktörədicitoxumlardasaxlanmır, lakintorpaqsubstratındabir-neçəiltoplanabilir, sirayətlənmişinventar, istixanaləvazimatlarındavəqurumuşbitkiqalıqlarındainfeksiyalılığınısaxlayır. Mübarizətədbirləri. Xiyarmozaikasındaolduğukimidir.

22. Özünü yoxlama üçün mövzuya aid test sualları • Xiyarın yalançı unlu şeh xəstəliyi törədicisinin müasir təsnifatda (sinif və sıra) yeri? • Oomycetes sinfi, Peronosporales sırası • Oomycetes sinfi, Pythiales sırası • Chytridiomycetes sinfi, Chytridiales sırası • Euascomycetes sinfi, Erysiphales sırası • Plasmodiophoromycetes sinfi, Plasmodiophorales sırası

23. 2. Yalançı unlu şeh xəstəliyi ilk dəfə kim tərəfindən və neçəci ildə təsvir edilmişdir ? • S.Rostovsev tərəfindən 1903-cü ildə • A.Bari tərəfindən 1861-ci ildə • A.İbrahimov tərəfindən 1980-ci ildə • A.Levenhuk tərəfindən 1798-ci ildə • A.Yaçevski tərəfindən 1909-cu ildə

24. 3. Yalançı unlu şeh xəstəliyinin törədicisi hansı şəraitdə optimal inkişaf edir? • yüksək rütubət və yüksək temperatur şəraitində • 15-22ºC optimal temperatur və 80-100% nisbi rütubət • aşağı temperatur və istənilən nisbi rütubət • 0-5ºC temperatur və istənilən nisbi rütubət • 30-35ºC temperatur və 50%-ə yaxın nisbi rütubət

25. 4. Yalançı unlu şehlə mübarizədə hansı tədbirlər • həyata keçirilməlidir? • aqrotexniki, toxumların dərmanlanması, kimyəvi tədbirlər • yalnız aqrotexniki tədbirlər • yalnız toxumların dərmanlanması • bioloji üsul • fiziki-mexaniki üsul

26. 5. Unlu şeh xəstəliyi ilə bitkilərin hansı • orqanları yoluxur ? • meyvələr istisna olmaqla bütün yerüstü orqanları • meyvələr • yalnız yarpaqlar • yalnız gövdələr • yalnız çiçək qrupu

27. 6. Unlu şeh xəstəliyinin törədiciləri vegetasiya dövrü hansı vasitə ilə yayılır ? • yarpaqüzərindəformalaşanmitselilə • yoluxmuşorqanlarüzərindəformalaşankonididaşıyanlarlakonidilərvasitəsiilə • kisələrdəformalaşankisəsporlarla • mitselvəkisəsporlarilə • konidilərvəkisəsporlarilə

28. 7. Tağlı bitkilərdə unlu şeh xəstəliyini törədən xəstəlik törədiciləri bir- birindən nə ilə fərqlənirlər? • a) kleystotesilərdəformalaşançıxıntılarınsayı, quruluşuvəkisə, kisəsporlarınsayıilə • b) kleystotesilərinrənginəgörə • c) mitselinalivəya ibtidaiolmasınagörə • d) yalnızkleystotesilərinçıxıntılarınınsayıvə • formasınagörə • e) yalnızkisələrdəyerləşənkisəsporlarınsayınagörə

29. 8. Antraknoz xəstəliyinin törədicisi • Colletotrichum orticulare hansı tağlı • bitkiləri sirayətləndirir? • a) yalnızqarpızı • b) qarpız, yemişvəqabaqmeyvələrini • c) bütüntağlıbitkilərivegetasiyadövrüyoluxur • d) yalnızpatissionbitkisiningenerativvəvegetativorqanlarınıyoluxur • c) yalnızistixanadabecərilənxiyarbitkisiniyoluxur

30. 9. Antraknoz xəstəliyinin inkişafı üçün • optimal şəraiti göstərin? • a) 25-27ºC temperaturvə 85-90% nisbirütubət • b) yalnızyüksəkrütubət • c)yalnızmülayimtemperatur • d)0ºC-dən yuxarıtemperaturvəistənilənnisbirütubət • e) 35-38ºC temperaturvə 40-45% nisbirütubət

31. 10. Tağlı bitkilərin cücərtilərində fuzarioz özünü hansı formada göstərir? • a) nekrozformasında • b) soluxma • c) soluxmavə kökboğazınınçürüməsi • d) yalnız kökboğazınınçürüməsi • e) cücərtilərümumiyyətləyoluxmur

32. 11. Tağlı bitkilərin askoxitozla yoluxmasına • səbəb olan törədicini göstərin? • a) Ascochytapisi • b) Ascochytapisicola • c) Ascochytafabae • d) Ascochytacucumis • e) Ascochytacucumerinum

33. 12. Quru ləkəlik və ya yarpaqların alternariozu xəstəliyinin törədicisi hansı • mərhələdə qışlayır? • a) mitselbitkiqalıqlarında • b) mitseltoxumlarınsəthində • c) mitselvəkonidibitkiqalıqlarında, eləcədətoxumlarda • d) konidilərkökboğazında • e) makrokonidilərvəxlamidosporlartağlılarınmeyvələrində

34. 13. Ağ çürümə xəstəliyinin inkişaf tsiklində sklerosiyaların rolunu göstərin? • a) xəstəliktörədicininqışlamasınıtəminedin • b) qışlamanıtəminedir, erkənyazda I infeksiyanıntörənməsindəiştirakedir • c) inkişaftsiklindəsklerosiyalarınrolumüəyyənedilməmişdir • d) inkişaftsiklindəəhəmiyyətliroluyoxdur • e) meyvələriyoluxaraqvəzifəsiniyerinəyetirir

35. 14. Tağlı bitkilərdə hansı bakteriozlara • rast gəlinir? • a) yaşçürümə • b) kələ-kötürləkəlik, yaşçürümə, damarbakteriozu, bakterialləkəlik • c) yalnızləkəlik • d) yalnızdamarbakteriozu • e) yalnızmüxtəlifkələ-kötürləkəliklər

36. 15. Pseudomonas syringae pv. lachrymans bakteriyası üçün inkişafın temperatur • həddini göstərin? • a) 1-35ºC • b) 35ºC-dən yuxarıtemperatur • c) -1-0ºC temperatur • d) yalnız 10-12ºC temperatur • e) inkişaf 50ºC-yə qədərtemperaturda normal gedir

37. 16. Xiyarın viruslu nekrozunu törədən • Tobacco nekrosis virus hansı temperaturda inaktivasiya uğrayır? • a) 85-90ºC • b) 100ºC-dən yuxarıtemperaturda • c) 0ºC-dən yuxarıtemperaturda • d) 30-35ºC • e) 65-70ºC

38. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm !