Təsnifatda yeri :

1. 6.2 Tağlı bitkilərin bakteriya mənşəli xəstəlikləri • Tağlı bitkilərin kələ-kötür ləkəliyi- Pseudomonas syringae pv.lachrymans Yonq et al. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Xanthomonascinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikləbitkininbütünyerüstüorqanlarıyoluxur. Filqə yarpaqların ətrafı boyunca kiçik şəffaf-qəhvəyi yağlıtəhər ləkələr əmələ gəlir, yayılır və bütün yarpaq səthini tutur. Filqə yarpaqların sirayətlənmişyerlərindən adətən ekssudat ayrılır. Yoluxmuş filqə yarpaqlar quruyur və cücər-tilər tələf olur. Yarpaqlarındamarlarıarasındatünd-yaşılvəyaqəhvəyiləkələrmeydanaçıxır. Rütubətlihavadavəşeholduqdaonlaryağlıtəhərgörkəmalır, alttərəfdənisəsarıseliklimayeiləörtülür. Sonraləkəquruyur, yoluxmuştoxumakövrəkləşərəktökülür, yarpaqlardeşiklişəkilalır. Yarpaqlarınsaplağındavəgövdələrdəuzunsovləkələrzühuredirki, budayarpaqlarıntökülməsinəvəyabitkininböyüməsinindayanmasınasəbəbolur. Yoluxmuşmeyvələrdədərinolmayantünd-yaşılvəyarəngsizdəyirmiyaralarmeydanaçıxır, rütubətlihavaşəraitindəbeləyaralardabulanıqmayedamcılarıgörünür. Cavanmeyvələrinyoluxmuştoxumasıartmır, onlarcırtdanformaalır.

9. Ekologiyası. Bakteriyanıninkişafıüçünoptimaltemperatur 25-270Chesabedilir. Lakinogenişbirtemperaturdiapazonunda 1-350Cinkişafedəbilir. Xəstəliktörədicinininkişafıüçünəlverişlişəraityarandıqdainkubasiyadövrü 4-5 günətamamlanır. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəlikdəndəyənzərərçoxböyükdür. Yoluxmuşcücərtiləryatır, dahayaşlıbitkilərböyümədənqalır, yarpaqlarınassimilyasiyafəaliyyətipisləşir, meyvələrinəmələgəlməintensivliyiaşağıdüşür. Sirayətlənmişmeyvələrəmtəəlikkeyfiyyətləriniitirir, xəstəlikgüclüinkişafetdiyiillərdəməhsulitkisi 50-60 %-əçatır. Mübarizətədbirləri. Toxummaterialıyalnızsağlamolanbitkilərdəntoplanır, ciddisurətdətəmizlənirvədərmanlanır. Bununüçün 80%-liTMTD-nin (0,3 qr/1 kq) suspensiyasındanistifadəedilir. Növbəliəkinəəməledilir, tağlıbitkilərəvvəlkiəkinyerinə 4 ildəntezolmayaraqqaytarılır. Xəstəliyinilkinəlamətlərigöründükdəmistərkiblifungisidlərlə (1%-libordoməhluluvəonunəvəzediciləri) dərmanlamaaparılır, ehtiyacduyulduqdaçiləmətəkrarlanır.

10. Tağlıbitkilərinyaşçürüməsi – Pseudomonas • burgeri Pot. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Pseudomonas cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

11. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikbitkilərinbütünvegetasiyadövrüəmələgəlirvəinkişafedir. Yarpaqlardatündyaşıl-ləkələrmeydanaçıxırvəsonraonlarqonurlaşır. Adətənyarpaqla-rınaltsəthindəmərkəzidamarboyuncayerləşənyağlıləkələrgörünür, onlarqovuşurvədiametri 20-30 mmolannekrozlarəmələgətirir. Gününənqızmarvaxtlarında 2-6 həqiqi yarpaqları olan cavan xəstə bitkilərdə turqorun itməsi müşahidə edilir. Səhərə yaxın o bərpa olunur. Belə hal bir neçə gün davam edir, bunun nəticəsində bitkilər tamamilə soluxur və quruyur. Gövdətoxu-malarınınmatserasiyasıbaşverir, ekssudatayrılır. Gövdənineninəkəsiyindəborularınvəonayaxıntoxumalarınqonurlaşmasıgörünür. Bəzənxəstəbitkilərtələfolmur, lakinonlargüclüsurətdəböyü-mədənqalır, altyarpaqlarquruyur, qısabuğumaralarındaçoxluçiçəklərəmələgəlir, lakinhəminçiçəklərdənalınanmeyvələrinkişafdanqalır, cırtdangörkəmalır. Əvvəlcəmeyvələrdədiametri 1-2 mmolansuluqluyağlıləkələrüzəçıxır, sonraonlarınmərkəzihissəsitündləşir.

14. Tağlı bitkilərin damarlı bakteriozu - Erwinia toxica Korobko. Təsnifatda yeri: Qrammənfi fakültətiv aerob çubuqlar qrupu, Enterobacteriaeae fəsiləsi, Erwinia cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

15. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyəəsasənörtülüqruntdabecəriləntağlıbitkiləryoluxur. Patogenbitkiningövdəvəyarpaqlarındaçiçəkləməvəmeyvəverməfazasındasoluxmailəmeydanaçıxır. Eninəvəuzununakəsiklərdəaydın, qonurtəhər, qırmızı-qonurvəyapasvari-qonurdamarlargörünür, gövdənin yoluxmayerlərindəisədamarlaryağlıtəhər, sarıçalarlızolaqlıdır. Dahasonraonlarqonurlaşırvəpartlayır. Yoluxmuşbitkizəifinkişafedirvətezliklətələfolur. Yarpaqlarınsəthindənöqtəşəkilliyağlı-xlorotikləkələrtədricənirilənir (8- 10 mmdiametrəqədər) qonurvəyaqırmızı-qonurrəngalır. Ləkəninnekrozlaşmışhissəsiheçvaxttökülmür. Xəstəbitkilərdəəmələgələnmeyvələrxlorotik, ağaclaşmışdır, onlarınsəthindəbəzənkiçikunluağsuluqlarinkişafedir. Beləağsuluqlarınölçüsü 3-5 mmdiametrlidir. Suluqlarmeyvəninsəthinəçıxır, onlarınortasışəffaf– qonurrəngalır, basıqlaşır. İnfeksiyameyvənindamarlarınayayılır.

18. Bakterialləkəlik - Xanthomonascompestrispv. • cucurbitae (Dowson) Dyl. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Xanthomonascinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

19. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyətağlıbitkilərinəksəriyyətindərastgəlinir. Yarpaqlarınsəthindədəyirmi, uzunsov, bəzənkələ-kötür, sonradannekrozlaşanxlorotikləkələrəmələgəlir. Onlarşəffafqonurrəngli, sarıhaşiyəliolaraq, heçvaxttökülmür. Xəstəliyitörədənbakteriya 0,4-0,6 x 0,5-1,5 mkmölçülü, polyarqamçılı, Qrammənfiçubuqlardır. Qidamühitlərində dəyirmi, selikli, sarıtəhər- yaşılkoloniyalarəmələgətirir. Onunböyüməsiüçünoptimaltemperatura 25-300C-dir. Bakteriyatoxumlardavəyoluxmuşyarpaqlardaqışlayır. Bakterialləkəlik xəstəliliyinin yayılması, ekologiyası, təsərrüfat əhəmiyyəti və ona qarşı mübarizə tədbirləri xiyarın damarlı bakteriozunda olduğu kimidir.

24. 6.3 Tağlı bitkilərin virus mənşəli xəstəlikləri • Xiyarınmozaikası – Cucumber mosaic virus Xəstəlikxiyarıncavanyarpaqlarındavəmeyvələrindəəmələgələntipikmozaikailəsəciyyələnir. Xəstəbitkilərinbuğumlarıqısalır, bəzənonlarsoluxurlar. Tağlıbitkilər, eləcədəxiyardanəlavəçoxlusayda 700-əqədərmüxtəliffəsilələrə (Liliaceae, Alliaceae, Solanaceae, Chenopodiaceae, Brassicaceaevəs.) daxilolanbitkiləriyoluxur. Virusunhissəcikləriniizometrik, diametri 30 nm-dir. Çoxlusaydamənənənövləriiləyayılır. Buradaşaftalıvəpambıqmənənələriüstünlüktəşkiledir. Toxumlardavəqışlayançoxillikalaqotlarındasaxlanılır. Xiyarınmozaikaxəstəliyinitörədənvirusobliqatparazitolmaqlayoluxduğubitkilərincanlıtoxumasıhesabınaqidalanır. Mübarizətədbirləri. İstixanayayoluxmuştoxumlarınvəyaalaqlarıngətirilməsininqarşısınıalmaqüçünyalnızkompostlaşmışvəyasterilizəolunmuşsubstratlardanistifadəolunmalıdır. Alaqotlarıməhvedilməli, istixanaətrafıərazidədaimiprofilaktiktədbirlərhəyatakeçirilməlidir. ToxumlarsəpindənəvvəlinfeksiyanıləğvetməküçünKMnO4məhluluilədərmanlanır. Virusundaşıyıcılarıolanmənənələrəqarşımüntəzəmmübarizəaparılır. BuxəstəliyəqarşıF1,, TayqavəQerkuleshibridləridavamlıdır.

26. Xiyarınviruslunekrozu -Tobacco nekrosis virus Xiyarınviruslunekrozu -Tobacco nekrosis virus Xəstəliyinsimptomlarıəvvəlcəyarpağınsəthindəkiçikqonur-qəhvəyinekrotikləkələrvəzolaqlarşəklindəmeydanaçıxır. Adətənbuləkələryarpağındamarlarıboyuncayerləşir. Bəzənnekrozluləkəyarpağıtamtuturvənəticədətamtələfolur. Meyvələrdəçoxlusaydaşəffafbasıqtünd-yaşılhaşiyəliləkələrformalaşır. Meyvələrxırdalanır, deformasiyayauğrayır. İstixanakifayətqədər işıqlandırıl-mayandabuxəstəliyinənyaxşısimptomlarımeydanaçıxır. Patogen 40-danartıqfəsiləninnümayəndələrindəviruslunekrosxəstəliyinitörədir. Tərəvəzvətexnikibitkilər, meyvəvəgiləmeyvələr, dekorativbitkilərvəçiçəklərbuviruslasirayətlənirlər. Xəstəliyinzərəriolduqcaböyükdür. Xiyarbitkisininvaxtındanəvvəltələfolmasınəticəsindəməhsulitkisi 25-50%-əqədəryüksəlir. VirustorpaqdaOlpidiumbrassicaegöbələyininzoosporlarıiləötürülür. Xəstəliktörədicitoxumlardasaxlanmır, lakintorpaqsubstratındabir-neçəiltoplanabilir, sirayətlənmişinventar, istixanaləvazimatlarındavəqurumuşbitkiqalıqlarındainfeksiyalılığınısaxlayır. Mübarizətədbirləri. Xiyarmozaikasındaolduğukimidir.

30. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm