OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY

OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY Opracowanie: Ewa Rożek

„Mowa jest najwspanialszym z wynalazków ludzkich” Sofokles

Mowa • To akt porozumiewania się w słowie • Istotą jest nadawanie dźwiękowe i odbiór • słuchowy informacji – czyli • mówienie i rozumienie • Proces mówienia określamy mianem • mowy czynnej, a rozumienia mowy • biernej wg K. Błachnio

Składniki mowy Składniki mowy ludzkiej (opracowanie własne) Źródło: T. Gałkowski, G. Jastrzębowska: Logopedia – pytania i odpowiedzi

Przyjrzyjmy się teraz definicjom powyższych terminów • j ę z y k • rozumiany jako system znaków • służący do porozumiewania się • składający się z symboli tj. fonemów, morfemów, leksemów • układu zasad, na podstawie których budowana jest wypowiedź • n a d a w a n i e (mówienie) • przekaz informacji • to budowanie tekstu słownego w postaci fonicznej, zgodnie z zasadami danego języka • t e k s t s ł o w n y • to wytwór procesu mówienia • o d b i ó r (rozumienie) • odczytanie tekstu słownego

PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY I JĘZYKA

Zależności między rozwojem mowy a rozwoju fizycznym Źródło: A. Feliswww.przedszkolak.pl

Czynniki warunkujące prawidłowy rozwój mowy dziecka

Czynniki pozytywnie wpływające na rozwój mowy • Wewnętrzne: • Prawidłowy rozwój psychomotoryczny: • brak defektów sensor.– motorycznych • brak defektów narządów mowy • prawidłowo funkcjonujący słuch (fizyczny, fonematyczny, muzyczny) • Sprawnie działający O U N (mobilny mózg i wydolna pamięć) • Prawidłowo funkcjonujący narząd wzroku - czynnik wspomagający prawidłowy rozwój mowy

Zewnętrzne: • Prawidłowe warunki środowiskowe i wychowawcze • Klimat panujący w rodzinie: • zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych • ogranicza sytuacje stresowe i konfliktowe • stymuluje jego wszechstronny rozwój, w tym i mowę

Czynniki negatywnie wpływające na rozwój mowy • Wewnętrzne: • Obniżone tempo rozwoju psychoruchowego • Nieprawidłowe funkcjonowanie OUN: • zaburzenia analizy i syntezy słuchowej • zaburzenia słuchu mownego • zaburzenia kinestezji artykulacyjnej

Opóźnienie rozwoju umysłowego • Zakłócony proces lateralizacji • Upośledzenie umysłowe • Czynniki psychiczne: • brak zainteresowania mową innych • odczuwanie własnej artykulacji jako trudności • zaburzenia uczuciowe • Zmiany anatomiczne i nieprawidłowe funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego

Zewnętrzne: • Oddziaływania wychowawcze środowiska: • słabe zainteresowania dzieckiem – jego potrzebami • nieprawidłowe wzorce fonetyczne • nieprawidłowa atmosfera • styl wychowania i postawy rodziców • brak stymulacji rozwoju mowy • Pozbawienie dziecka kontaktu z matką • Nadmiar wzorców językowych, których dziecko nie jest w stanie opanować

Terminologia i istota opóźnionego rozwoju mowy • Opóźnienie Rozwoju Mowy • synonimy: a l a l i a p r o l o n g a ta, • n i e m o t a • występuje wówczas, gdy proces kształtowania i rozwoju mowy we wszystkich bądź w niektórych jej aspektach (fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym czy ekspresyjnym) ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej.

OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY JEST WYNIKIEM • zakłócenia rozwoju zaburzenia rozwoju SORM NORM Samoistne Opóźnienie Niesamoistnego Opóźnienia Rozwoju Mowy Rozwoju Mowy do których zalicza się: • Normalne odmiany rozwoju, takie jak: NORM będące objawem: • - wycinkowe opóźnienie rozwoju mowy - specyficznych zaburzeń rozwojowych - zespół opóźnienia mowy czynnej, - parcjalnych zaburzeń rozwojowych - opóźnienie rozwoju artykulacji - następstwem rozległych - rozwojową niepłynność mowy zaburzeń rozwojowych

Zdaniem G. Jastrzębowskiej • opóźnienie rozwoju - mowypojawia się wówczas, gdy kompetencje językowe u małego dziecka nie wykształcają się w stopniu wystarczającym do prawidłowej realizacji wypowiedzi • Samoistne Opóźnienie Rozwoju Mowy (SORM) - proste opóźnienie rozwoju mowy, którego przyczyną są związane z indywidualnym tempem i rytmem rozwoju dziecka wpływające na zakłócenie procesu rozwojowego • Niesamoistne Opóźnienie Rozwoju Mowy (NORM) – będące następstwem zaburzeń o określonej etiologii, towarzyszącym różnym zaburzeniom rozwoju • (głuchocie, niedosłuchom, upośledzeniu umysłowemu, zaburzeniom rozwoju motoryki), specyficznym zaburzeniom rozwoju mowy bądź wchodzących w skład całościowych zaburzeń rozwojowych (np. autyzmu).

Istota prostego opóźnienia rozwoju mowy • Mowa powstaje później i wolniej niż zwykle • Opóźnienie dotyczy: ekspresji i przyswajania pojęć słownych bardziej złożonych • Rozwój mowy odbywa się z opóźnieniem w stosunku do wieku, przy nie zaburzonej percepcji słownej

Objawy i dynamika opóźnionego rozwoju mowy • Proponowane przez H. Spionek wskaźniki opóźnienia rozwoju mowy : • późniejsze pojawienie się gaworzenia • ( norma: 6 – 7 miesiąc życia ) • późniejsze pojawienie się pierwszych słów • ( norma: koniec 1 roku życia ) • ubóstwo czynnego i biernego słownika, a także brak niektórych części mowy

późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych • pod koniec 2 roku życia dziecko powinno operować zdaniami prostymi, a pod koniec 3 roku życia – zdaniami złożonymi • zbyt długo utrzymująca się wadliwa wymowa różnych dźwięków mowy • zjawisko charakterystyczne dla wcześniejszych okresów rozwojowych czyli przedłużający się okres swoistej wymowy dziecięcej.

ORM należy mówić, gdy mowa dziecka: • rocznego jest na poziomie dziecka półtorarocznego - dziecko jedynie gaworzy • 2 – letniego jest na poziomie mowy dziecka rocznego ( wymawia kilka słów ) • 3 – letniego jest na poziomie mowy dziecka 1,5 rocznego • 4 – letniego jest na poziomie mowy dziecka 2 – letniego - formułuje tylko zdania proste

5 – letniego jest na poziomie mowy dziecka 2,5 letniego ( nadal zdania proste, słownictwo na poziomie dziecka w wieku 2,5 lat ) • 6 – letniego jest na poziomie mowy dziecka 3 – letniego ( pojawiają się zdania złożone, wymawia ono 1000 – 1500 słów ) • 7 – letniego jest na poziomie mowy dziecka 3,5 letniego

Przyczyny prostego opóźnienia mowy • Endogenne przyczyny prostego opóźnienia rozwoju mowy: • opóźnienie mielinizacji włókien nerwowych unerwiających mięśnie narządów artykulacyjnych, co powoduje trudności w wykonywaniu szybkich • i precyzyjnych ruchów • późniejszym dojrzewaniu układu nerwowego • uwarunkowań genetycznych ( dziedziczność ), o czym świadczy występowanie opóźnienia rozwoju mowy u członków rodziny (szczególnie u osobników płci męskiej)

Egzogenne przyczyny sprzyjające powstaniu samoistnego opóźnienia rozwoju mowy • czynniki środowiskowe i społeczne • zalicza się głównie: • czasową rozłąka z matką, dłuższa hospitalizacja, brak bliskiego kontaktu emocjonalnego matki z dzieckiem itd. • nieodpowiednią stymulację rozwoju językowego, do tej ostatniej grupy przyczyn I. Styczek zalicza:

brak podniet do mówienia lub nadmiar bodźców słownych • może wywołać niechęć do kontaktów werbalnych i do różnych zahamowań w tym zakresie • nieprawidłowe wzorce i postawy językowe dorosłych, błędna wymowa, stosowanie nieprawidłowych form gramatycznych, nieadekwatne, ubogie słownictwo, naleciałości gwarowe • niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka • np. brak zainteresowania, lekceważenie wypowiedzi dziecka lub z nadmierny entuzjazmem – może powodować tłumienie chęci do mówienia

Do prostego opóźnienia rozwoju mowy zalicza się • Wycinkowe opóźnienie rozwoju mowy • (syn. nierównomierny rozwój mowy) • wynika z indywidualnego tempa i rytmu • gdy wykluczy się działanie czynników środow. • ogólne opóźnienie rozwoju • inne zaburzenia takie jak zaburzenia słuchu, • OUN, emocjonalne itd. • jest przejawem dysharmonii rozwojowej

Zespół opóźnienia mowy czynnej • (syn. opóźnienie rozwoju mowy czynnej) • dzieci zaczynają mówić później • mówią mało lub wcale • słyszą dobrze i prawidłowo wykonują • polecenia słowne • opóźnione są etapy pojawiania się • poszczególnych głosek

Opóźnienie mowy uwarunkowane środowiskowo • Do społecznych – środowiskowych czynników sprzyjających powstaniu prostego opóźnienia mowy zalicza się głównie • nieodpowiednią stymulację rozwoju językowego • nieprawidłowe wzorce i postawy językowe • niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka

Zalecenia terapeutyczne dla rodziców dzieci z ORM Terapia opóźnionego rozwoju mowy - polega na stymulacji rozwoju mowy Zachowania językowe dorosłych opiekunów dziecka, powinny zatem sprzyjać kształtowaniu jego mowy oraz zachęcać je do mówienia

Do zachowań tych należą: • kształtowanie i utrzymywanie przez rodziców prawidłowej więzi emocjonalnej z dzieckiem • inspirowanie dziecka do mówienia poprzez częste z nim rozmowy • (tzn. otaczanie dziecka mową, mówienie powoli, wyraźnie, prostymi zdaniami) • rozbudzanie w dziecku motywacji mówienia

zwracanie uwagi na własną mowę • rytm, melodia akcent, mowa staranna, precyzyjna, niezbyt przesadna ani zbyt głośna, ani zbyt cicha • nie zalewanie dziecka potokiem słów • aby "nie utopić dziecka w kąpieli słownej" • budowanie komunikatów ze znanego dziecku słownictwa • umiejętne budowanie prostych konstrukcji gramatycznych • (zdań krótkich, logicznie powiązanych ze sobą)

umiejętne przekształcanie komunikatów dziecka w sensowny tekst • objaśnianie i rozmawianie podczas wykonywania różnych czynności w obecności dziecka • (np. a teraz biorę chleb i będę go kroiła) • umiejętne wysłuchiwanie dzieckapodtrzymywanie rozmowy i pozwolenie mu na dokończenie wypowiedzi • podawanie prawidłowego wzorca • w przypadku niewłaściwej wymowy dziecka,

danie dziecku możności odczucia, że mowa dorosłych nie jest doskonała (możliwe są przerwy w wymowie, przejęzyczenia, poprawianie się, objawy niepłynności, wtrącanie słów) • zapewnienie dziecku kontaktu z rówieśnikami • nawiązywanie podczas rozmowy z dzieckiem kontaktu wzrokowego

Wskazówki i sposoby postępowania z dzieckiem w celu stymulacji rozwoju mowy • Zachęcajmy dziecko do naśladowania odgłosów otoczenia • Łączmy nazywanie z konkretnym obiektem, a więc z obrazkami czy widzianym przez dziecko przedmiotem, osobą, zjawiskiem • Komentujmy aktualne wydarzenia z najbliższego otoczenia w czasie ich trwania

Organizujmy wspólne "zabawy buzią” dmuchanie baniek mydlanych, nadmuchiwanie gumowych zabawek, gwizdanie, nadymanie policzków, parskanie czy syczenie • Starajmy się łączyć wydawanie różnych dźwięków i naśladowanie odgłosów z ruchami rąk i całego ciała, tzw. mowa ciała • Zwróćmy uwagę na ćwiczenia dłoni • Zręczność rąk ma związek ze sprawnym artykułowaniem i mówieniem. Pomagajmy dziecku nawlekać koraliki, budować wieżę z klocków, domek z kart lub twórzmy z nim świat z modeliny lub plasteliny

Starajmy się nie wyręczać dziecka w wypowiadaniu życzeń i opowiadaniu wrażeń • Gdy dziecko mówi po swojemu, powtarzajmy po nim tę samą treść w poprawionej gramatycznie formie • Opowiadając dziecku bajkę czy interpretując scenkę przedstawioną na obrazku starajmy się mówić zdaniami złożonymi • Nie upraszczajmy mowy, gdyż to nie wpływa stymulująco na jej rozwój

Nie zasypujmy dziecka lawiną słów zbytecznych, których znaczenia nie rozumie i nie będzie potrafiło ich wykorzystać • W taki sam sposób odpowiadajmy dziecku na jego pytania. • Sprawdzajmy, czy śledzi tok naszych myśli, rozumie wszystkie wyrazy, zadając mu pytania i ewentualnie podpowiadając odpowiedzi

Nigdy nie krytykujmy mowy dziecka w jego obecności ani w obecności innych dzieci, nie porównujmy go z rówieśnikami • Zawsze chwalmy dziecko, nie tylko za widoczne osiągnięcia, ale za każde próby • i starania, udane ćwiczenie, nowy wyraz, powtórzenie, opowiadanie

Dziękuję za uwagę

OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY