Hava trafik kontrolörleri

1. Hava trafik kontrolörleri Stres… ve Yönetimi.. Prof. Dr. Nesrin Hisli Şahin

2. Hava trafik kontrolörlerinde mesleki stres ve yönetimi.. * • Mesleki stres • Kişisel boyutu • Kişiye maliyeti • Global boyutu • Endüstriye maliyeti • Topluma maliyeti • Mesleki stresin önlenmesi • Etkilerine yönelik müdahaleler • Nedenlerine ve kökenlerine yönelik müdahaleler • Devrede olması gereken gruplar • Yöneticiler • Süpervizörler • Çalışanlar • Çalışanların temsilcileri • Endüstri mühendisleri • Kanun yapıcılar * Giovanni Costa, 1995

3. Stres Nedir?..

4. Varlıklar için stres.. Var olan dengenin bozulmasına bir tepki

5. Sistemler için stres... Sistemin, kendi varlığını tehdit edene verdiği tepki …

6. Canlılar için stres.. Var oluşun tehdit edilmesine verilen tepki

7. İnsanlar için stres… Var oluşun tehdit edildiğinin algılanmasına verilen tepki

8. Canlılar için stres tepkisi… • Bedenin en üst düzeyde çalışarak • Zihnin en üst düzeyde çalışarak • “Tehlike” den kaçmak ya da savaşmak • Tekrar dengeye dönmek

9. İnsan için “var olmak”... • Fiziksel/Bedensel varoluş.. • Sosyal/Toplumsal varoluş.. • Psikolojik/Anlamlı biçimde varoluş..

10. İnsanda Stres Tepkisi... • Bedenin en üst düzeyde çalışarak • Zihnin en üst düzeyde çalışarak • “Tehlike” olarak algılanandankaçmak ya da savaşmak

11. Zebralar neden ülser olmaz da insanlar olur??

12. Fareler….. ve İnsanlar…

13. Stres Yönetimi... Beden-Zihin Birlikteliği Olgusu..

14. Stres... Bir “tehlike” algılamasında bedeni ve zihni harekete geçirecek enerji..

16. Amacı nedir?

17. Stres tepkisinin amacı… Programlanmış dengeye geri dönmek… Var oluşu korumak…

18. Stres… Gerçek ya da “sanılan” hayati tehlike algısında ortaya çıkan bir tepki…

19. Değişik/Alışılmışın dışında olan Bilinmeyen “Tehlike” olanla Savaşmak Ya da Kaçmak İhtiyaçları doyurmak /Gelişmek Tekrar dengeye dönmek Yeni bir denge oluşturmak

21. Stres Tepkisi... • Bedenin en üst düzeyde çalışarak • Zihnin en üst düzeyde çalışarak • “Tehlike” olarak algılanandan kaçmak ya da savaşmak • Durumu değiştirmek ya da • Duruma verilen tepkiyi değiştirmek için • Hazır duruma getirilmesi

22. Anlık stres sırasında devrede olan sistemler Sinir Sistemi Hormon Sistemi Bağışıklık Sistemi

32. Damarlarımız ve stres Damar sertliği ve stres

38. Stres Yönetimi • Kanımızdaki kortizol miktarını en kısa zamanda azaltmanın yollarını aramak, biriktirmemek... • Öfkelenmemek, üzülmemek, korkmamak değil, • Öfke, üzüntü, korku sonucunda kanın içine yollanan kortizol, kortizon, tiroid, vb. hormonların birikmemesine çalışmak.. • Öfke, üzüntü, korku duygularımıza “kulak vermek”..

39. Hava trafik kontrolörlüğü ve stres • Mesleğin doğasından kaynaklanan stres faktörleri • Örgütsel işleyişe bağlı stres faktörleri • Örgütsel koşullara bağlı stres faktörleri • Bireyin kendinden ve kişiliğinden kaynaklanan stres faktörleri • Yaş, yaşam tarzı, tecrübe, işte karşılaştığı yaşam olayları • Sosyoekonomik koşulları, sosyal destek ağları • Kişilik özellikleri • Kullandığı stres yönetimi yöntemleri

40. Hava trafik kontrolörlüğü mesleği ve stres • Yüksek düzeyde sorumluluk gerektiren bir meslek • Çok sayıda insan hayatının sorumluluğu • Maddi sorumluluklar • İşleyiş özelliklerinin zorlayıcılığı • Trafik yükünün çok arttığı, çok azaldığı dönemler • Zaman baskıları • Kuralları esnetmek zorunda kalmak • Araç gerecin sınırlılıkları ve güvenirlik sorunları • “Kritik kazalar”, anlık ve uzun dönemli duygusal ve fiziksel etkileri • Örgütsel yapıdaki zorlayıcılıklar • Vardiyalı çalışma, gece çalışması • Rol çatışmaları • Uygun olmayan çalışma koşulları • İş üzerindeki kontrolün yetersizliği • Yaşanan stresin etkileri • Bilişsel işleyişteki bozulmalar, özellikle “acil” durumlarda • İş doyumu • Bedensel ve ruhsal sağlığı • Hava trafik güvenliği • Can ve mal kaybı

41. Sonuç.. • Strese dayanıklılık pek çok meslekten daha önemli • Strese dayanıklılık için • Stres yönetiminin bilinmesi/uygulanması • Kişisel düzeyde • Kendi stresini yönetmek • Diğerlerinin stresine katkıda bulunmamak • Kurumsal düzeyde • Yaşanan stresin aralıklı olarak ölçülmesi • Bilgilerin ve uygulamaların yenilenmesi

42. Hava trafik kontrolörlüğünde stres kaynakları • Zihinsel (psikolojik) ve fizyolojik kapasiteyi zorlayıcı bir meslek • Alan algısı • Bilgi işleme • Mantık yürütme • Karar verme • İletişim ve insan ilişkileri becerileri • Yüksek düzeyde bilgi, uzmanlık ve beceri uygulaması gerektiren bir meslek • Temel etkinlikler • Durumsal yönetim • Uçaklar arası çatışmaların çözümlenmesi • Hava trafik sıralamasının yönetilmesi • Uçuşların planlanması ve yönlendirilmesi • Hava etkilerinin değerlendirilmesi • Sektör/pozisyon kaynaklarının yönetilmesi • Alt etkinlikler • 46 adet • Belirgin görevler • 348 adet

43. Örnek: Radar istasyonlarındaki görevler için gerekli bilişsel ve duyumsal özellikler • Denetim altındaki uçak sayısı ve çözülmesi gereken sorunların sayısı ve karmaşıklığına göre sürekli değişir • Alansal tarama • Hareketi yakalama • İmaj ve örüntü tanıma • Öncelikleri belirleme • Görsel ve sözel filtreleme • Kodlama ve çözme • Tüme varımcı ve tümden gelimci akıl yürütme • Kısa-süreli ve uzun-süreli bellek • Matematiksel ve olasılık hesaplamalarıyla akıl yürütme • İletişim kurma, asistanlarla işbirliği, düzgün, net, kısa ve verimli konuşma becerileri • Kuralları takip etme ve gerektiğinde kısa süre içinde uyarlama yapma

44. Temel mesleki stres kaynakları • İşin zorlayıcılığı/talepleri • Yönetilecek uçak sayısı • Yoğun trafik saatleri • Dış trafik • Öngörülmeyen olaylar • Çalışma tarzı • Zaman baskısı • Kuralları uyarlamak zorunda kalmak • Kontrol kaybı duygusu yaşamak • Hataların yol açacağı sonuçların korkusu • Çalışma zamanları • Aralıksız görev süreleri • Vardiya usulü çalışma, gece nöbetleri • Çalışma araçları • Araçların sınırlılıkları ve güvenirlikleri • VDT, R/T ve telefon kalitesi • Teçhizatın planlaması • Çalışma çevresi • Işıklandırma ve optik yansıtmalar • Gürültü/dikkat çeliciler • İçteki iklim • Kötü oturuş • Dinlenme ve kantin olanakları • Çalışma örgütü • Rol belirsizlikleri • Süpervizörler ve meslektaşlarla ilişkiler • İş süreçleri üzerinde kontrol eksikliği • Ücret • Kamu oyu algısı

45. Sağlık üzerinde kısa süreli etkiler Beyin ve kalp işleyişi Hormon salgısı Performans yeterliliği Zihinsel süreçler İşlemsel davranış Ara Değişkenler Kişilik özellikleri Beceriler (Mesleki, kişisel) Yetenekler Motivasyon Deneyim İşleyiş davranışları Başetme yöntemleri Sosyal destek Stres Kaynakları İşin talepleri İşleyiş tarzı Çalışma zamanları Çalışma araçları Çalışma çevresi Örgütsel yapı ve işleyiş Sağlık üzerinde uzun süreli etkiler Başağrıları Hipertansiyon İskemik kalp hastalığı Şeker hastalığı Mide ülserleri Psikonevrotik bozukluklar

46. Anlık stresin etkileri: Normal, anlık, beklenmedik olaylar, talepler ve kaynaklar arasındaki dengesizlikler • Hormon salınımındaki değişiklikler • Adrenalin • Nor-adrenalin • Kortizol • Kalp-damar sistemi değişiklikleri • Kas sistemi değişimleri • Beyin dalgalarında değişimler • İş performansında değişimler • Hatalar • Davranışlarda değişimler • Uyku düzeni • Sigara tüketimi • Yeme ve içme alışkanlıkları

47. Anlık stresin ilişkili olduğu değişkenler • İş yükü • Kontrol altındaki uçak sayısı • Kontrol altına alınması beklenen uçak sayısı • Trafik yoğunluğunun arttığı saatler • İletişimin süresi ve tipi • Sıkışık çalışma programları • Çözülmesi gereken sorun sayısı ve karmaşıklığı • Kişilik özellikleri • İlgiler • Yetenekler • Beceriler • Motivasyon • Deneyim • İşleyiş davranışları

48. Uzun süreli, kronik stresin etkileri • Bireysel düzeyde • Baş ağrıları • Kronik yorgunluk • Mide yanması • Hazımsızlık • Göğüs ağrısı • Hipertansiyon • Koroner kalp hastalığı • Diyabet • Peptik ülserler • Psikonevrotik bozukluklar • Örgütsel düzeyde • Örgüt güvenirliği • Verimlilik sorunları • Toplumsal düzeyde • Uçuş güvenliği • Can kaybı • Ekonomik kayıplar

49. Yapılması gerekenler • Nedenlere yönelik önleyici çalışmalar • Sonuçlara yönelik düzeltici çalışmalar • Bireysel düzeyde yapılması gerekenler • Teknik/Bilimsel düzeyde yapılması gerekenler • Kurumsal düzeyde yapılması gerekenler • Sosyal düzeyde yapılması gerekenler • Yasal düzeyde yapılması gerekenler

50. Dışsal ekonomik ve sosyal çevre Stres, duygusal ve davranışsal tepkiler İşin düzenlenmesi ve teknoloji İş durumu ve iletişim tarzı Hastalıklar Üretim süreci İş yapısı İletişim tarzı Kişisel başetme Rehabilitasyon Çalışma örgütü R. Karasek: Stres gelişimi ve önlenmesi süreci modeli, 1992