Van NME en LvDO naar “Duurzaam Door: ..” competenties voor een circulaire economie

1. Van NME en LvDOnaar“Duurzaam Door: ..”competenties voor een circulaire economie Roel van Raaij, Ministerie EZ Secretaris Regiegroep NME/LvDO  DuurzaamDoor

2. Inhoud presentatie • Internationale ontwikkelingen • Decade forEducationforSustainable Development (UNECE, UNESCO) • Expert group on indicators • Expert group on competences • andere internationale gremia : ENSI, OECD/ILO, EU • Vertaling hiervan in Nederland: Duurzaamheid in het onderwijs (PABO) • Parallel met beleid Top-sectoren en experimenten Govenance • Nieuw Nederlands programma : DuurzaamDoor: sociale innovatie • Recente Benelux conferentie : Competenties voor een Circulaire Economie ? Ministerie van Economische Zaken

3. Internationale Context: Decade for ESD Wereldwijd: UNESCO Decade for ESD 2004 – 2014 Pan Europees : UNECE Strategy for ESD (www.unece.org/env/esd) WAT – WAAROM - HOE – WIE – WANNEER: Inhouden, thema’s, vaardigheden, ‘educatie’ definiëren, actoren, .. Expert group on Indicators: ‘meten’ wat en hoe ? Hoe ordenen we inhouden en vaardigheden ? Ministerie van Economische Zaken

4. Internationale Context 2 Ordenen van thema’s / inhouden (key-indicator 2.1.1) vs. vaardigheden (key-indicator 2.1.2) The Treasure Within (Jacques Delors) Learning to DO Learning to BE Learning to LEARN Learning to Live and Work together Ministerie van Economische Zaken

5. Vervolg : Expert group on Competences Competences for Students Competences for EDUCATORS (+ recommendations for policy makers) ENSI (o.a. Willy Sleurs) : docenten competenties OECD/ ILO: Skills for Green Jobs EU : 21th Century Skills Ministerie van Economische Zaken

6. Vervolg : Expert group on Competences Niet zozeer nadruk op INHOUDEN en THEMA’s (bijv. water, biodiversiteit, klimaat, voeding, energie, …..) Maar veel meer op PROCESSEN en VAARDIGHEDEN: (bijv. reflexiviteit, kritische vragen, interdisciplinair (samen) werken, systeemdenken, waarden-vorming, ICT vaardigheid, communicatie, internationalisering, interculturele vaardigheden, leren-leren, levenlang leren, leiderschap, verantwoordelijkheid, ondernemendheid, ….. Dilemma: Hoe leg je dan de verbinding met de inhoud van Duurzame Ontwikkeling ? En waar blijft Natuur- en Milieu Educatie ? Ministerie van Economische Zaken

7. UNECE : competences in ESD Combinatie maken van kennis en inzichten; HOLISTIC APPROACH • Integrative thinking • System thinking, inclusivity • DealingwithCompexity ENVISIONING CHANGE • past, present, future • Inspiring engagement • Exploringalternativefutures ACHIEVING TRANSFORMATION • Transformation of pedagogy • Change of learning systems Ministerie van Economische Zaken

8. UNECE : competences in ESD Combinatie met ‘Learning to Do, Be, Learn, live and work together’ . Ministerie van Economische Zaken

9. Vertalen Competentie naar bijv. PABO De UNECE competenties zijn in NL ‘vertaald’ een aangepast naar de doelgroep Basis Onderwijs, en de opleiding voor hun ‘educatoren’ (PABO) “weten – doen – samenleven – zijn” Helicopter-view Weten dat het duurzaam kan Bijdragen aan een duurzame toekomst Ministerie van Economische Zaken

10. Vertalen Competenties Het werkt ook in de praktijk ! Guus Geisen : Autopoiesis http://issuu.com/studio_lieke_weenink/docs/dp_competenties_losse_paginas?e=0 http://hetkind.org/wp-content/uploads/2013/08/Samenvatting-Autopoiesis-6PM.pdf Ministerie van Economische Zaken

11. Vertalen Competenties Het werkt ook in de praktijk ! In het Hoger Onderwijs gaat het uiteraard veel verder. In NL is er ook Netwerk Duurzaam MBO http://www.duurzaammbo.nl/ En als opvolger van DHO ook ‘Het Groene Brein’ als partner van ‘De Groene Zaak” (200 meest innovatieve bedrijven) http://hetgroenebrein.nl/over-het-groene-brein/ Ministerie van Economische Zaken

12. Ondertussen !! Crisis, Crises en Kansen TOP SECTOREN De 9 vakgebieden waar NL denkt innovatief te zijn en economisch succesvol Duurzaamheid is een doorsnijdend thema (?!) 3-P en 3-O (neen, 5 O ) Overheid, Ondernemers, Onderzoek, de ‘gouden driehoek’ voor innovatie ZOEKTOCHT NIEUWE GOVERNANCE Planbureau voor de Leefomgeving: ‘De Energieke Samenleving’ . (Hajer) Kansen voor de Groene Economie Ministerie van EconomischeZaken

13. Trends in NME/LvDO  Duurzaam Door • Omslag van natuur  natuur+milieu  Duurzame Ontwikkeling  Circulaire economie • Economische context meer centraal, naast bewustwording, kennis, gedrag • EE  ESD, formal, informal, non-formal, education permanente • Bewustwording, beleving, voorlichting, kennisbasis, participatie, CEPA, sociaal leren, sociaal instrumentarium  sociale innovatie • Initieel leren, (mondiaal)burgerschap, competentieontwikkeling (economisch, sociaal), beroepscompetenties, burger(schap) competenties, LLL • Doelgroep-denken naar stakeholder-denken • “arrangementen aanpak”, Coalitie, Co-creatie, Cofinanciering Ministerie van Economische Zaken

14. Trends in NME/LvDO  Duurzaam Door • Aanbod <-> vraag ? Neen, meer: agendaontwikkeling, articulatie, …. • Spelen met schaalniveaus : internationaal – regionalisatie – lokale uitrol • Verdieping / verbreding van inhouden/concepten • Verdieping / verbreding van leren  sociaal instrumentarium • Verdieping / verbreding van partners / stakeholders • Verdieping / verbreding van rollen en functies (Of juist specialiseren) Ministerie van Economische Zaken

15. Enkele karakteristieken 1: “Duurzaam Door: sociale innovatie voor een Groene Economie” Meerjarenprogramma 2013 – 2016 “sociale innovatie”, Competenties  beroeps- én burgerschapscompetenties ‘leren’ is een breder concept geworden, van kennisoverdracht  multi-actor processen, Instrumenteel én emancipatoir, participatie “Groene Economie” Beleidscontext: Topsectoren/HCA, Agenda Duurzaamheid, Agenda Burgerschap, Energieke samenleving, RIO + 20, (en onderliggende beleidstrajecten) PROGRAMMATISCH ! (Er is al zoveel, maar hoe verbinden we alles) Ministerie van Economische Zaken

16. Enkele karakteristieken 2: “Duurzaam Door: sociale innovatie voor een Groene Economie” 1)Organiseren van ‘agenderen, programmeren, regisseren, …. 2)Organiseren van INHOUDEN – STAKEHOLDERS – PROCESSEN” 3)Duurzaamheidsnetwerken (lokaal/regionaal) en knooppunten 4)(kennis)infrastructuur, ICT, kwaliteit, professionaliseren Conseqenties: onderwijs is geen doelgroep maar partner Verschuivingen PO/VO naar ook beroepsonderwijs Relatie onderwijs-arbeidsmarkt Sociaal leren ipv. kennisoverdracht Ministerie van Economische Zaken 16 20 september 2014

17. Agenderen, programmeren, ….. Welke Agenda Wiens Agenda ‘Top Down’ : landelijke agenda’s ,Topsector/HCA,Agenda Duurzaamheid, Provinciale agenda’s, EU, .. ‘Bottom Up’ : bedrijven, NGO’s lokale overheid, Burgerinitiatieven En het mooie: het gebeurt tegelijkertijd ! Energieke Samenleving New Governance Ministerie van Economische Zaken 17 20 september 2014

18. Agenderen, programmeren, ….. Beter weergave van de realiteit ? Maar de vraag is : WIE is in staat die verbindingen te leggen EEN NIEUW ROL VOOR NME ?? ??? Ministerie van Economische Zaken 18 20 september 2014

19. Verbinden, uitwerken, uitvoeren, reflecteren Een soort ‘Lemniscaat’ Agenderen Programmeren Verbinden uitwerken Activeren Uitvoeren Reflecteren Leren Good-Practices opschalen systeem verandering, transitie Ministerie van Economische Zaken 19 20 september 2014

20. En ook:

21. Ordenen en kiezen van inhouden 5 inhoudelijke thema's en 4 doorsnijdende processen Water/ klimaat Energie/ klimaat BIODIV. Materiaal/ grondstof/afval Voedsel/ voeding onderwijsprocessen Maatschappelijk verantwoord ondernemen Integrale gebiedsontwikkeling Duurzaam Produceren en Consumeren Ministerie van Economische Zaken

22. Wie en hoe Stakeholders : • Jeugd, binnen school, buiten school • Burgers : consument, participant, co-creator • Bedrijven (ook in relatie tot beroepsonderwijs en Leven Lang Leren) (en hiermee impliciet ook overheden en NGO’s) • Arrangementen : inhoud en stakeholders georganiseerd • Op basis van coalitie, co-creatie en cofinanciering (!) • Decentraal en (soms) centraal • Ontwikkelen, verbinden, opschalen • Decentrale programmering door provincies, gemeenten en waterschappen – in dialoog met stakeholders - op basis van gezamenlijke agendavorming Ministerie van Economische Zaken

23. Sociale Innovatie (filmpje)voor een groene economie

24. Eemshaven Regionale netwerken Assen Veen Koloniën ?? Overijssel Almere Zee- Wolde Twente H’meer Steden driehoek Utrecht Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant

25. Account provincie Ad/Theo Ad/Theo Ad/Theo Provincies Lidwien+ Irma Tarsy Tarsy Irma Irma + Lidwien René Cees Cees René

26. Account provincie Eemshaven Ad/Theo Regionale netwerken Assen Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Tarsy Almere Zee- Wolde Twente Tarsy H’meer Steden driehoek Utrecht Irma Rene Irma + Lidwien Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Cees Cees Rene Kennis- en Expertise Netwerk

27. Eemshaven Ad/Theo Energie Assen Voedsel Thema’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Water Tarsy Almere Zee- Wolde Twente Tarsy H’meer Steden driehoek Utrecht Irma Rene Biodiversiteit Irma + Lidwien Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Cees Cees Grondstoffen Rene Kennis- en Expertise Netwerk

28. Eemshaven Ad/Theo KED Energie Assen Nationale Beleidsagenda’s KED Voedsel Internationale Beleidsagenda’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Lokale Beleidsagenda’s KED Water Tarsy Almere Zee- Wolde Twente Tarsy H’meer Steden driehoek Utrecht Irma Rene KED Biodiversiteit Irma + Lidwien Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Cees Cees KED Grondstoffen Rene Kennis- en Expertise Netwerk

29. Eemshaven Ad/Theo KED Energie Assen Nationale Beleidsagenda’s KED Voedsel Internationale Beleidsagenda’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Lokale Beleidsagenda’s KED Water Tarsy Almere Zee- Wolde Twente Tarsy H’meer Steden driehoek Utrecht Irma Rene KED Biodiversiteit Irma + Lidwien Rivieren land Nijmegen Drecht- steden West Brabant Instrumentarium Cees Cees KED Grondstoffen Rene Kennis- en Expertise Netwerk

30. Contacten Eemshaven Ad/Theo KED Energie De Groene Zaak Onder nemers MVO NL Assen Assen etc. Nationale Beleidsagenda’s Onder zoek Het Groene Brein KED Voedsel Internationale Beleidsagenda’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Netwerken Onder wijs GKC Lokale Beleidsagenda’s KED Water Tarsy Kennisnet Almere etc. Zee- Wolde Twente Tarsy H’meer Zie excel Steden driehoek Over Heden GDO RUD’s Utrecht UvW IPO Irma Rene KED Biodiversiteit Irma + Lidwien Klimaatverbond Rivieren land Nijmegen van Onderop Drecht- steden Urgenda Groene Coalitie West Brabant Greenwish Instrumentarium Cees Cees KED Grondstoffen Rene Kennis- en Expertise Netwerk

31. Contacten Eemshaven Ad/Theo KED Energie De Groene Zaak Onder nemers MVO NL Assen Assen etc. Nationale Beleidsagenda’s Onder zoek Het Groene Brein KED Voedsel Internationale Beleidsagenda’s Ad/Theo Overijssel Lidwien+ Irma Netwerken Onder wijs GKC Lokale Beleidsagenda’s KED Water Tarsy Kennisnet Almere etc. Zee- Wolde Twente Tarsy H’meer Zie excel Steden driehoek Over Heden GDO RUD’s Utrecht UvW IPO Irma Rene KED Biodiversiteit Irma + Lidwien Klimaatverbond Rivieren land Nijmegen van Onderop Drecht- steden Urgenda Groene Coalitie West Brabant Greenwish Instrumentarium Cees Cees KED Grondstoffen Rene Internationale samenwerking Kennis- en Expertise Netwerk

32. Beleidsontwikkeling op korte en langere termijn • Per thema de context scherper krijgen, nader agenderen, bijv. n.a.v. HCA/Topsectoren, maar ook in de Regio. Bijv. Plan van het Noorden • Partnerschappen zoeken en bevestigen • Concretisering samenwerking en financiering • Politiek: document en werkwijze ‘DuurzaamDoor’ 3 juli j.l. Tweede Kamer • Afgestemd met vele stakeholders, bestuurlijke Regiegroep (Incl. IPO, VNG) • Afgestemd met beleidsontwikkelingen (continue proces  ) • Omvang van financiering, interdepartementaal, interbestuurlijk • Inzet begin 2013 voorzichtig met EZ middelen in nieuwe structuur • Verdere afspraken interdepartementaal en met de provincies In ieder geval: aansluiten bij de enorme ‘energie’ in de samenleving voor een meer duurzame ontwikkeling. Ministerie van Economische Zaken

33. Recente inhoudelijke ontwikkeling:Competenties voor Circulaire Economie Benelux conferentie oktober 2013: Systeemdenken, complexiteit, onzekerheid, pluriformiteit, (sociale) biomimcry, van bezit naar gebruik, TurnToo, CradletoCradle, eco-design, sluiten van de kringlopen, waarde(n) perspectief, nieuwe economische modellen, Business cases op basis van ‘waarde’ ipv. geld, interdisciplinair samenwerken, leiderschap, energieke samenleving, nieuwe Governance, creatief vermogen, Samen, coalities en cocreatie, Crowdfunding, afval is grondstof, Urban Mining, ‘lease-broek’ , …. Ministerie van Economische Zaken

34. Competenties voor eenCirculaire Economie ? Kansen voor NME ? Niets is zeker, dan de verandering ! Ministerie van Economische Zaken