МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ

1. МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ Халдварт бус өвчний сэргийлэлт, эрүүл мэндийн дэмжих асуудалд, зарим туршлагууд /нэгдсэн лекц/

2. ХИЧЭЭЛИЙН АГУУЛГА • Сэргийлэлтийн талаарх ерөнхий ойлголтууд, ХБӨ-өөс урьдчилан сэргийлэх олон нийт, нийгэмд чиглэсэн зарчим • Эрүүл мэндийн дэмжих үндсэн ойлголт • Эрүүл мэндийг дэмжих зарчим • ХБАӨ-нөөс сэргийлэх Хойд Карелийн төсөл, Финляндын туршлага

3. СЭРГИЙЛЭЛТ • Шалтгаан, эрсдэлт хүчин зүйлийг урьдчилан тооцож үүсэх үр дагаварыг багасгах, үүсгэхгүй байх явц • Түвшин: - Суурь - Анхдагч - Хоёрдогч - Гуравдагч

4. АНХДАГЧ СЭРГИЙЛЭЛТ Өвчний шалтгаан, нөхцөлийг бүрдүүлэхгүй байх, багасгах, хянах үйл явц. Стратеги: • Нийт хүн амд чиглэсэн • Өртөмхий бүлэгт чиглэсэн

5. ЗҮРХ СУДАСНЫ ӨВЧНИЙ ЭРСДЛИЙГ НЭМЭГДҮҮЛЭГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС Өөх тос ихтэй хоол • Тамхи татах • Хөдөлгөөний дутагдал • Өдөрт жимс болон хүнсний ногоог 5-аас бага порцоор хэрэглэх • Цусны даралт ихдэлт • Цусны холестерол ихдэлт • Илүүдэл жин, таргалалт • Чихрийн шижин Цусны даралт ихсэх Цусан дах өндөр холестрол Зүрхний өвчин ба цус харвалт Хөдөлгөөнгүй байх Чихрийн шижин Тамхи

6. Өөрчлөх боломжгүй эрсдэлт хүчин зүйлс: Нас, хүйс, арьс өнгө эсвэл яс үндэс Өөрчлөх боломжтой эрсдэлт хүчин зүйлс: зан ааш, бодисын солилцоо, физиологийнбайдал

7. ХАЛДВАРТ БУС ӨВЧНӨӨС ҮЗҮҮЛЖ БУЙ ХОР ХОХИРОЛ • ХБӨ –ний улмаас: • Дэлхий дээр жил бүр 35 сая хүн нас бардаг • Нийт үхлийн 60% нь /дэлхийн/ • 80% нь хөгжил буурай болон хөгжиж буй улс орнуудад • Сэргийлэх боломж: • Тамхины хэрэглээ, эрүүл бус хооллолт, хөдөлгөөний дутагдал болон архины зохисгүй хэрэглээ зэрэг эрсдэлт хүчин зүйлсийг багасгаснаар зүрх судасны өвчин, цус харвалт, 2-р төрлийн чихрийн шижин өвчний 80% , • Хорт хавдарын 1/3 хүртэлх хувиас урьдчилан сэргийлж чадах

8. ХАЛДВАРТ БУС ӨВЧНИЙ ХЯНАЛТ БОЛОН УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭЛТИЙН ТАЛААРХ ДЭЛХИЙН СТРАТЕГИ /ДЭМБ 2008-2013 ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ / • Багаар хамтарч ажиллан дараах 4 халдварт бус өвчнийг хянах болон эдгээрээс урьдчилан сэргийлэх: - Зүрх судасны өвчнүүд, чихрийн шижин, хорт хавдар болон архаг амьсгалын замын өвчнүүд • 4 эрсдэлт хүчин зүйлс • Тамхины хэрэглээ, • Хөдөлгөөний дутагдал, • Эрүүл бус хооллолт, • Архины зохисгүй хэрэглээ http://whqlibdoc.who.int/publications/2009/9789241597418_eng.pdf

9. ДЭМБ-Н ГИШҮҮН ОРНУУДЫН ЗОРИЛТОТ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА /ТАМХИНЫ ХЯНАЛТЫН ТАЛААР/ ДЭМБ-ийн тамхины хяналтын талаар хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаанд : • Тамхины хэрэглээ болон тамхинаас урьдчилан сэргийлэлтийн бодлогыг хянах • Олон нийтийн газар болон ажлын газар тамхи татахыг хориглох • Тамхинаас гархаар шийдсэн хүмүүсийг тусалж дэмжих • Тамхины хор хөнөөлийн талаар хүмүүст анхааруулах • Тамхины талаарх зар сурталчилгаа болон ивээн тэтгэлэг зэрэгт хориг тавих • Тамхины үнэ болон татварыг нэмэх

10. ХӨДӨЛГӨӨНИЙ ИДЭВХИТЭЙ БАЙДЛЫГ ДЭМЖИХ Хөдөлгөөний идэвхитэй байдал болон эрүүл мэндийн талаар дэлхийн стратеги төлөвлөгөөнд хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаанд зааснаар: A. Хөдөлгөөний идэвхитэй байдлын талаар үндэсний удирдамж, чиглэл баримтлан хэрэгжүүлэх B. ДЭМБ-с сургуулийн насанд эрүүл мэндийг дэмжих талаар сургуульд суурилсан хөтөлбөр баримтлан хэрэгжүүлэх C. Нийгмийн хүрээнд хөдөлгөөний идэвхитэй байдлыг дэмжих орчин нөхцөл бүрдүүлэх ба энэхүү үйл ажиллагааг дэмжиж шинэ орон зай бий болгох • Бүгдэд хүртээмжтэй болон аюулгүй алхах болон дугуй унах, биеийн тамирын дасгал хөдөлгөөн хийх орчин бүрдүүлэх • Сургууль болон ажлын газрын хооронд алхах, дугуй унах зэрэг арга хэмжээ боловсруулан хэрэгжүүлэх талаар танилцуулах • Чөлөөт цагийг үр бүтээлтэй идэвхтэй өнгөрүүлэх, спортыг дэмжих • Хөдөлгөөн хийх боломжтой орчныг нэмэгдүүлэх

11. ДАСГАЛ ХӨДӨЛГӨӨН • 18–64 насны насанд хүрэгсдийн хувьд, идэвхитэй хөдөлгөөнд чөлөөт цагаа үр бүтээлтэй өнгөрөөх, аялах (Ж. алхах эсвэл дугуй унах), мэргэжлийн (Ж. ажиллах), гэрийн ажил, тоглоом тоглох, төлөвлөгөөт дасгал хөдөлгөөн, өдөр тутмын хөдөлгөөн • 18–64 насны хүмүүс дор хаяж долоо хоногт 150 мин орчим аэробик болон биеийн идэвхитэй хөдөлгөөн хийх эсвэл түүнтэй дүйцэхүйц хэмжээний хөдөлгөөн хийх • Булчин хөгжүүлэх дасгалыг биеийн томоохон булчинг оролцуулан долоо хоногт 2 болон түүнээс дээш удаа хийх нь чухал • Аэробикийн дасгалын дор хаяад 10 минутаас багагүй хугацаанд хийх хэрэгтэй. • Нэмэлтээр насанд хүрэгчид удаан эрчимтэй аэробикийн дасгалыг долоо хоногт 300 минут, хурдан эрчимтэй аэробикийн дасгалыг долоо хоногт 150 минут эсвэл түүнтэй дүйцэхүйц удаан болон хурдан эрчтэй дасгал хөдөлгөөнийг хийх

12. АРХИНЫ ЗОХИСГҮЙ ХЭРЭГЛЭЭГ БАГАСГАХ ДЭМБ-аас архины зохисгүй хэрэглээг багасгах талаар хэрэгжүүлж буй бүсийн хэсгийн стратеги төлөвлөгөөг гишүүн орнуудад хэрэгжүүлж буйгаар A. Дараах зүйлст анхаарал хандуулах: • Насанд хүрээгүйчүүдийн архидалт • Төрөх насны эмэгтэйчүүдийн архины зохисгүй хэрэглээ • Архидан согтуурсан үедээ жолоо барих (ихэнх авто ослууд архины шалтгаантай байдаг) • Согтотлоо уух • Архины буруу хэрэглээ • Хууль бусаар үйлдвэрлэсэн архи согтуулах ундаа хэрэглэх • Хорт хавдар, элэг, зүрх судасны өвчин, гэмтэл зэрэг эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудалтай үед архи хэрэглэх нь маш хор хөнөөлтэй • Архины хор хөнөөлтэй хэрэглээний хяналтын тогтолцоо боловсруулж дэмжих бодлого баримтлах

13. ЖИН ХАСАХ • Илүүдэл жинтэй өвчтөнүүдийн хувьд 6 сараас дээш хугацаагаар, биеийн жингийхээ 5% буюу долоо хоногт 0.5 - 0.9 kг-г хасах, мөн бага порцоор хооллож өдөрт 500 - 1000 ккал-р хэрэгцээгээ хязгаарлах хэрэгтэй. Үүний тулд амттан, чихэр агуулсан ундаа зэргийг багасгаж, жимс, хүнсний ногооны хэрэглээг ихэсгэн, өөх тосыг хязгаарлан, бие махбодын хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. • Жингээ хасахдаа эмэгтэйчүүд 1000 -1200 ккал/өдөрт, эрэгтэйчүүд 1200 -1600 ккал/өдөртхэрэглэвэл тохиромжтой • Жингээ хянахад хөдөлгөөн хамгийн чухал. • Эхний зорилго бол долоо хоногт 3-5 удаа 30-45 минут зөөлөн эрчимтэй хөдөлгөөнтэй дасгал хөдөлгөөн хийх хэрэгтэй. • Мөн өдөрт дор хаяад 1 цаг хөдөлгөөнтэй байх нь жингээ хянахад их чухал

14. АМЬДАРЛЫН ИДЭВХИТЭЙ ХЭВ МАЯГ • Идэвхитэй амьдарлын хэв маягийг өвчтөний амьдралд хэвшүүлэн урамшуулан зоригжуулах, өдөр тутмын амьдралд нь хөдөлгөөн нэмэх (Жишээ, үдийн цайны цагаараа алхах, цэцэрлэгтээ ажиллах, цахилгаан шатны оронд ердийн шат хэрэглэх г.м.) • Пэдометер хэрэглэх эсвэл дасгал сургуулилтын өдрийн тэмдэглэл хөтөлсөнөөр өдөр бүрийхээ идэвхитэй хөдөлгөөнийг хянах боломжтой. • 26 судалгааны мэта-анализ мэдээлэлд оролцогчидын 85% нь эмэгтэйчүүд, пэдометер хэрэглэснээр хөдөлгөөнийг 27%-р нэмэгдүүлдэг ба БЖИ болон цусны даралтыг бууруулж байна.

15. МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ “Эрүүл мэндийг дэмжих”

16. Эрүүл мэндийн тодорхойлолт ДЭМБ,1946: “ Эрүүл мэнд гэж дан ганц өвчин эмгэггүй байгаад зогсохгүй бие бялдар, сэтгэл санаа болон нийгмийн сайн сайхан байдлыг хэлнэ.”

17. Эрүүл мэндийн хэмжүүрүүд Орчны эрүүл мэнд Нийгмийн эрүүл мэнд Сэтгэцийн Бие бялдарын Сэтгэл хөдлөлийн Хүний нийгмийн Оюун санааны Бэлгийн Эрүүл мэндийн хэмжүүрүүд. Агглетон ба Хоман (1987) болон Эвлес ба Симнетт нарын (1999) номоос авав

18. Эрүүл мэндийг үнэлэх хэмжүүр (1) • Эрүүл мэндийг үнэлэх хэмжүүрийг олох нь эрүүл мэндийг дэмжигчдэд чухал ач холбогдолтой • Тэргүүлэх чиглэлээ тогтоох • Төлөвлөлтөд туслах • Эрүүл мэндийг дэмжигчдэд хөтөлбөрөө төлөвлөх, үнэлэх • Нөөц бололцоогоо зохицуулах • Мэргэжлийн хөгжилд туслалцаа үзүүлэх

19. Эрүүл мэндийг дэмжих (2) Эрүүл мэндийг дэмжих гэдэг нь хүмүүс өөрсдийнхөө эрүүл мэндийг хянах, эрүүл мэндээ сайжруулахын төлөө гэр бүл, хамт олон, улс үндсээрээ хамтран ажиллах, өөрсдийнх нь чадварыг нэмэгдүүлэх, эрүүл аж төрөх зан үйлийг дэмжих боломж олгоход чиглэгдсэн үйл ажиллагаа юм

20. Эрүүл мэндийг дэмжих(3) Эрүүл мэндийг дэмжих =эрүүл мэндийн боловсрол олгох+дэмжих орчин бүрдүүлэх Хүн эрүүл сонголт хийхэд туслах, эрүүл амьдрах бололцоогоор хангадаг эрүүл мэндийг дэмжих орчин бүрдүүлэх (Tones and Tilford,1994)

21. Эрүүл мэндийг дэмжих нь нэм-ийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх арга зам мөн үү • ДЭМБ-аас 21-р зуунд эрүүл мэндийн салбарын тэргүүлэх чиглэлийг эрүүл мэндийг дэмжих эрүүл мэндийг хамгаалах гэж тодорхойлсон байна • Эрүүл мэндийг дэмжих нь хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах хамгийн үр дүнтэй, хямд төсөр арга төдийгүй улс орны тогтвортой хөгжлийн цөм асуудал болохыг засгийн газрууд хүлээн зөвшөөрч эрүүл мэндийг дэмжих шинэ тунхаглалыг дэвшүүлсэн байна Дэлхийн чуулган, Бангкок, 2005

22. 1974 Лалондын тайлан: Канадын эрүүл мэндийн шинэ хэтийн төлөв (a new perspective on the health of Canadians) • 1977 Алма Атагийн тунхаглал ДЭМБ-ийн 30-р чуулганаас санаачилсан 2000 онд эрүүл мэнд бүх нийтийн төлөө (Health for all by the year 2000) • 1986 Эрүүл мэндийг дэмжихийн төлөө Оттавагийн гэрээ (Ottawa Charter for Health Promotion, WHO) • 1988 Эрүүл нийгмийн бодлогын Аделейдагийн хурал (Adelaide Conference on Healhy Public Policy)

23. Дэмжигч орчны Сандсволын хурал Sundsvall Conference on supportive environment • 1997 Эрүүл мэндийг дэмжихийн Жакартагийн тунхаглал Jakarta Declaration on Health Promotion • 2005 онд Тайландын Бангкок хот: Эрүүл Мэндийг дэмжих дэлхийн 6-р бага хурлаас Эрүүл Мэндийг дэмжих Бангкокийн шинэ тунхаг бичгийг батлан гаргасан

24. Эрүүл хүн/2000 – тэргүүлэх чиглэл

25. Оттавагийн тунхаг (1) Үндсэн гурван стратеги: Эрүүл мэндийг хамгаалж, эрүүл мэндэд шаардлагатай үндсэн нөхцөлүүдийг хангах, өөрсдийн эрүүл мэндийн боломжийг бүрэн дүүрэн ашиглах, боломж олгох, эрүүл мэндийн тусын тулд нийгмийн доторх янз бүрийн ашиг сонирхлуудын хооронд холбоо тогтоох

26. Оттавагийн гэрээ (2) ЭМД-д чиглэгдсэн 5 үндсэн үйл ажиллагаа Үүнд: • Эрүүл нийгмийн бодлогыг хэрэгжүүлэх • Дэмжих орчин бүрдүүлэх • Олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх • Хувь хүний эрүүл мэндээ хамгаалах чадварыг хөгжүүлэх • Эрүүл мэндийн үйлчилгээг шинээр баримжаалах

27. Жакартагийн тунхаглал(3) • Эрүүл мэндийн төлөө нийгмийн үүрэг хариуцлагыг дэмжих • Эрүүл мэндийн хөгжилд оруулах хөрөнгө оруулалтыг ихэсгэх • Эрүүл мэндийн төлөө хамтын ажиллагааг бэхжүүлж, өргөжүүлэх • Олон нийтийн чадвар болон хувь хүний эрх мэдлийг дээшлүүлэх • ЭМД-ийн тулд дэд бүтцийг баталгаажуулах

28. Бангкокийн тунхаглал(1) • ДЭМБ-аас 21-р зуунд эрүүл мэндийн салбарын тэргүүлэх чиглэлийг эрүүл мэндийг дэмжих эрүүл мэндийг хамгаалах гэж тодорхойлсон байна • Эрүүл мэндийг дэмжих нь хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах хамгийн үр дүнтэй, хямд төсөр арга төдийгүй улс орны тогтвортой хөгжлийн цөм асуудал болохыг засгийн газрууд хүлээн зөвшөөрч эрүүл мэндийг дэмжих шинэ тунхаглалыг дэвшүүлсэн байна

29. Бангкокийн тунхаглал (2) • Дэлхийн нийтийн хөгжлийн асуудлын төвд ЭМД-ыг авч үзэх • Бүх ЗГ-ын үүрэг хариуцлагын цөм ЭМД • Хамт олон иргэний нийгмийн бүх анхаарлыг ЭМД-д хандуулах • ЭМД-д сайн түншлэл хамтын ажиллагаа шаардлагатай

30. ХБАӨ-НӨӨС СЭРГИЙЛЭХ, ХОЙД КАРЕЛИА ТӨСӨЛ, ФИНЛЯНД МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ

31. 5

32. УМАРД КАРЕЛИТӨСӨЛДУНД ХУГАЦААНЫ ЗОРИЛТЫН ЗАРЧМУУД • Зүрх судасны архаг өвчнийг үр дүнтэй хянахаданхдагч урьдчилан сэргийлэлт чухал ачхолбогдолтой • Олонулсынсудалгаанууд • Олон улсын байгууллагуудын саналзөвлөмжүүд • North Karelia-ны тархвар зүйн судалгаандтулгуурлан ХБАӨ-ний эрсдэлт хүчин зүйлсийгтодорхойлсон • ХБАӨ-ний эрсдэлт хүчин зүйлс: • Тамхи таталт • Сийвэнгийн холестролын түвшин өндөр байх (хоол) • Цусны даралт ихсэлт

33. ГОЛ БА ДУНД ХУГАЦААНЫ ЗОРИЛТ • Гол зорилт • Зүрх судасны эмгэгийн шалтгаант өвчлөл нас баралтыг бууруулах • Бусад халдварын бус архаг өвчнийг бууруулах • Дунд хугацааны зорилт • Хүн амын дунд нийтлэг тохиолдох гурван эрсдэлт хүчин зүйлсийг бууруулах: тамхи, цусны холестеролын өндөр түвшин, даралт ихсэлт • Идэвхитэй хөдөлгөөн нэмэгдэж, таргалалт буурах • Асуулт: • Эрсдэлт хүчин зүйллсийг өөрчилж чадсан уу? • Нас баралт, өвчлөл буурсан эсэх • Эрсдэлт хүчин зүйлсийг өөрчилснөөр өвчлөл, нас баралтын байдалд өөрчлөлт орсон уу

34. УМАРД КАРЕЛИТӨСЛИЙН ТУЛГУУР ЗАРЧМУУД • Урьдчилан сэргийлэлт бол нийгмийн эрүүл мэндийн тогтовортой, үр дүнтэй арга юм • Хүн амд сууриласан зан үйл, эрсдэлт хүчин зүйлсийн судалгааг проспектив аргаар судлаж тогтоосон. • Хүн амд сууриласан урьдчилан сэргийлэлтийн хөтөлбөр 1 Хөтөлбөрт оршин суугчдыг хамруулсан (хувь хүн биш) 2 Хөтөлбөрийг орон нутгийн бүтэц зохион байгуулалтанд түшиглэж хийсэн • Оршин суучдын дунд нийтлэг гарсан эерэг өөрчлөлтийг үр дүн болгосон

35. Умард КарелиТөсөл Үйл ажиллагааны туршлага • Нийгэм орчны дэмжлэгтэйгээр өөрчлөлтийг хийх, практик ур чадвар эзэмшүүлэхэд анхаарсан • Судалгааны баг болон орон нутгийн төслийн багийнхан ард иргэдийн оролцоог дэмжих замаар төслийг хэрэгжүүлсэн • Үндсэн үйл ажиллагаа: • Хэвлэл мэдээлэл (сурталчилгааны материал, компанит ажил, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл) • Урьдчилан сэргийлэх үйлчилгээ (анханшатны тусламж үйличлгээ) • Мэргэжилтнүүдийн сургалт • Эрүүлорчин (тамхигүй байгууллага, супермаркет, үйлдвэр) • Хяналт үнэлгээ

36. Эрсдэлт хүн амд сууриласан стратеги 5 % 70 % 25 % Эрсдэл багатай хүн ам Эрсдлийн түвшин дунд зэрэг хүн ам Өндөр эрсдэлтэй хүн ам Зүрх судасны өвчинд өртөмтгий бүлэг Эрсдэлт хүчин зүйлийн түвшингийн тархалт

37. Тамхи таталт эрэгтэйчүүдийн дунд (30–59 нас) % North Karelia project evaluation and FINMONICA and the National FINRISK Studies 1972 - 2007

38. Тамхины эсрэг хууль 1995, 2000, 2007: Ажлын байранд баримтлах тамхины бодлого 18-с доош насны хүмүүст тамхи худалдаалахыг хориглосон Бар, ресторанд баримтлах тамхины бодлого

40. % Хоолондоо хэрэглэх цөцгийн тосны хэрэглээ

41. Өөх тосны хэрэглээ Зөвлөмж EN% Он • The FINDIET Study

42. Систолын даралт (30–59 насны эрэгтэйчүүд) мм.муб North Karelia project evaluation and FINMONICA and the National FINRISK Studies 1972 - 2007

43. 69 72 75 78 81 84 87 90 93 96 99 2002 Зүрхний шигдээсээр нас баралт Умард Карели 35-64 насны эрэгтэйчүүдийн дундах нас баралт 1969-2002 700 Умард Карели төслийн эхлэл 600 Төслийн үндэсний хэмжээний өргөтгөл 500 Умард Карели 400 300 - 82 % Финланд даяар 100000 хүнд тохиолдох нас баралт 200 - 75% 100 Он

44. Тооцоолсон болон ажиглагдсан зүрх судасны эмгэгийн нас баралт 35-64 насны эрэгтэйчүүд

45. Нийтлэг эрсдэлт хүчин зүйлс • Тамхи • Зохисгүй хооллолт • Хөдөлгөөний хомсдол • Архи - Зүрх судасны эмгэг - Чихрийн шижин - Хавдар - Уушгины архаг бөглөрөлт өвчин - Яс булчингийн эмгэг - Амны хөндийн эмгэг

46. 35-64 насны эрэгтэйчүүдийн дундах уушгины хавдраар нас баралтыг насны бүлэгт харьцуулсан нь Умард Карели, Финланд,1969-1995

47. Эрүүл мэндийн үнэлгээний өөрчлөлт (өөрийн үнэлгээ сайн/маш сайн)

48. Дундаж наслалт, Финланд 1941–2004 Source: Statistics Finland. Koskinen S, Aromaa A, Huttunen J, Teperi J. Health in Finland. Helsinki 2006. www.ktl.fi/hif

49. Финландын жишээ • Архаг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх нь үр дүнтэй, ашигтай арга болохыг нотолсон • Хүн амд сууриласан урьдчилан сэргийлэлт нь тогтвортой, үр ашигтай, нийгмийн эрүүл мэндийн арга хэмжээ • Урьдчилан сэргийлэлт нь амьдралын хэв маягийн энгийн өөрчлөлтөөс эхэлнэ. (хувь хүн, гэр бүл, хамт олон, улс, үндэстэн, дэлхий нийтээр) • Амьдралын хэв маягийг өөрчлөх нь гол түлхүүр • Урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллгааны үр дүн олон чиглэлээр маш богино хугацаанд илэрсэн (Зүрх судасны эмгэг, чихрийн шижин) • Цогц үйл ажиллагаа, засгийн газрын хүчтэй бодлого, дэмжлэг

50. Анхаарал тавьсанд баярлалаа