Rechten van kinderen in de CGG: (goede?) praktijk en knelpunten

1. Rechten van kinderen in de CGG: (goede?) praktijk en knelpunten Dirk Kaethoven, CGG Andante Open Forum kinderrechtencoalitie Schaarbeek, 15 juni 2011

2. Inhoud • Korte voorstelling CGG (jeugdteams) • Welke rechten hebben ki&jo in de CGG en GGZ? • Recht op toegang tot de GGZ • Rechten van ki&jo in de CGG • Knelpunten

3. 1) Voorstelling CGG (jeugdteams) • CGG = onderdeel van de (Vlaamse) gezondheidszorg • organisatie op basis van decreet 18/05/1999 betreffende de GGZ (met fusie van 84 naar 20 CGG) • max. 2 CGG/werkingsgebied, heel Vlaanderen + Brussel afgedekt -> begin van recht op hulp

4. 1) Voorstelling CGG (jeugdteams) • doelgroep: personen met ernstige psychische, psychiatrische problemen (voor ki&jo: of ontwikkeling). Vb: ADHD, autisme, depressie, angst, trauma’s, hechting, gedragsstoornissen, … • opdracht: verantwoorde zorg aanbieden met het oog op het herstel van het psychisch evenwicht of het draaglijk maken van psychische stoornissen voor patiënten en hun leefomgeving, opdat aldus patiënten competenties verwerven of ontwikkelen die de basis vormen voor hun emancipatie en hun maatschappelijk geïntegreerd functioneren (art. 7 §1)

5. 1) Voorstelling CGG (jeugdteams) • aparte multidisciplinaire teams voor ki&jo, voor volwassenen, voor ouderen • ambulante zorg (max. 1à2u/week) -> zeer beperkte impact op de leefsituatie van kinderen (in vgl. met residentiële hulp, gedwongen hulpverlening) • diagnostiek en behandeling • ook ondersteuning en dienstverlening aan derden (BJZ, CAW, VAPH, …)

6. 2) Welke rechten? Vanuit GGZ-decreet 1999 • IVRK (art. 5) !!! • rechten van de mens (art. 6) • respect voor de persoonlijke levenssfeer van de patiënt (art. 8) • maximaal een beroep doen op de medeverantwoordelijkheid en de zelfredzaamheid (art. 8) • beroepsgeheim respecteren (art. 9 §1, 8°)

7. 2) Welke rechten? Eveneens van toepassing in CGG: • wet patiëntenrechten (WPR) • decreet rechtspositie minderjarige in IJH (DRM) • privacywetgeving

8. 2) Welke rechten? Knelpunten: • rechten van ouders en de verhouding tussen rechten ouders/MJ niet vermeld in GGZ-decreet en niet duidelijk gearticuleerd in WPR en DRM!!! • GGZ-actoren met verschillende regelgevende overheden (Vlaams, federaal) -> verschillende rechten aan ki&jo

9. 2) Welke rechten? Hoe omgaan met deze rechten? -> rechten dienen zich vooral te vertalen in: • houding/attitude van zorgverleners • soms ook in procedures (vb. klachten) • uitgangspunten van de zorg

10. 2) Welke rechten? Uitgangspunten ggz ki&jo: (ontwerpadvies aan permanente werkgroep psychiatrie NRZV) • zorg zoveel mogelijk aanbieden in de gewone leefsituatie • subsidiariteit: minst ingrijpende zorgvorm die doeltreffend is verdient de voorkeur • inspelen op aanwezige kwaliteiten met als doel maximale deelname aan de samenleving (ook als herstel/normalisatie niet volledig mogelijk is)

11. 3) Recht op toegang tot GGZ? = recht op zorg van elk kind met ggz-problemen = recht op autonome hulpvraag van ki&jo -> is NIET gewaarborgd !!!

12. 3) Recht op toegang tot GGZ? (ontwerpadvies aan permanente werkgroep psychiatrie NRZV) • prevalentie van psychische stoornissen bij ki&jo wereldwijd rond 20% (WHO, 2005) • 4 à 6% heeft nood aan klinische interventie • slechts 60 à 70% van het benodigde zorgaanbod is gerealiseerd • 22% van de bevolking is -18jaar: budget GGZ ki&jo zou ook minstens 22% moeten bedragen!

13. 3) Recht op toegang tot GGZ? Knelpunten: • ongelijke verdeling per regio (niet overal volwaardige ki&jo-teams in CGG, niet overal K-diensten) • vooral nood aan ambulante zorg en partiële dag- of nachtopname

14. 3) Recht op toegang tot GGZ? Gevolgen: • hoge drempel, strenge selectie aan de voordeur, wachtlijsten i.p.v. ‘uitnodigend en toegankelijk, actief tegemoetkomend waar aangewezen’ • ondervertegenwoordiging 0-6jarigen • ¼ van de opnames van MJ in A-diensten (volwassenen) i.p.v. K-diensten

15. 4) Rechten van MJ in de CGG Rechten volgens het DRM (en WPR): • recht om geïnformeerd in te stemmen met de jeugdhulp (of deze te weigeren) (art. 8) • recht om jeugdhulpaanbieder vrij te kiezen (art. 9) • recht om een interventie te weigeren (art. 10) • recht op informatie (art. 11, 12) • recht op inspraak, evaluatie en participatie (art. 16, 17 en 19,1°) • recht op bijstand (art. 24, maar WPR geeft ruimere rechten) • recht op dossier (art. 20, maar vooral volgens WPR) • recht op privacy (art. 25,1° en 2°) • klachtrecht (art. 29,1° en 3°; maar volgens WPR)

16. 4) Rechten van MJ in de CGG Rechten m.b.t. (semi-)residentiële hulp niet relevant: • recht op respect voor het gezinsleven (art. 13-15) • recht op collectieve inspraak (art. 18 en 19, behalve 1°) • specifieke rechten i.v.m. privacy in (semi-)residentiële voorzieningen (art. 25,3° en 4°) • recht op een vrij besteedbaar bedrag (art. 26) • regelingen m.b.t. sancties (art. 27 en 28) • klachtrecht over leefomstandigheden (art. 29,2°)

17. 4) Rechten van MJ in de CGG Audit DRM in CGG (zomer 2009): Werk aan de winkel voor: • geven van informatie over rechten in de jeugdhulp • idem voor informatie over de eigen hulpverleningsvorm • invulling van recht op inspraak in werking (inspraak in eigen hulpverleningstraject OK via behandelplan) • ‘vertaling’ van klachtenprocedure naar minderjarigen? • visie/praktijk omtrent bepalen van de (on)bekwaamheid van de minderjarige • aandacht voor vorming en duidelijke richtlijnen (te integreren in deontologische code?)

18. 4) Rechten van MJ in de CGG Conclusies: • fundamenteel eigenlijk geen probleem in termen van ‘schending’ van de rechten van ki&jo • beter articuleren van een aantal afspraken en richtlijnen (werden sectoraal uitgewerkt op de studiedag van 14/01/2011) • onderbenutting van bepaalde rechten (bijstands/vertrouwenspersoon, inzagerecht) -> ook zo bij volwassenen

19. 4) Rechten van MJ in de CGG Rechten sluiten aan bij uitgangspunten van de zorg en de houding van professionals: • emancipatorische visie (ontwikkelingsperspectief, groei naar autonomie) • zelfbeschikkingsrecht (hulpverlening in dialoog met de cliënt, geen hulp tegen de wil in) • belang van het kind staat voorop (bescherming waar nodig: mishandeling, suïcidedreiging) • verantwoorde zorg: wat is nodig/wenselijk, hulp op maat • meestal hulp op vraag en in overleg • met de mening van MJ wordt altijd rekening gehouden

20. 4) Rechten van MJ in de CGG Toepassing: instemming en bekwaamheid van MJ Relativiteit t.a.v. ‘onbekwame’/jonge kinderen • moeilijk om therapie te geven aan kinderen onder 12jaar die zich hiertegen verzetten • jonge kinderen hebben vaak ook een goed beeld van hun noden als ze goed geïnformeerd worden • dialoog met de MJ is steeds van belang (WPR) Relativiteit t.a.v. ‘bekwame’ MJ • te formele opstelling omtrent instemming bij +12jarigen kan noodzakelijke/wenselijke hulp onmogelijk maken

21. 4) Rechten van MJ in de CGG Toepassing: instemming en bekwaamheid van MJ (Good?) practice • visie van MJ en ouders op probleem, mogelijke oplossingen en gewenste hulp verkennen • visie van HV/team over gepaste zorg ontwikkelen • zolang MJ, ouders en HV akkoord zijn = geen probleem • indien geen overeenstemming: de ouders/MJ trachten te verleiden om met de hulp in te stemmen • bekwame MJ in zorg nemen (criteria aftoetsen), ook als ouders niet (helemaal) akkoord zijn • afwegingen bespreken met ouders en MJ en opnemen in het dossier)

22. 5) Knelpunten: • Onvoldoende toegang tot de zorg wegens ontoereikende capaciteit (zie hoger) • Kinderen zijn voor zorg afhankelijk van hun ouders • Grenzen aan de vrijwillige instemming: bemoeizorg om bestwil?

23. 5) Knelpunten Kinderen zijn voor zorg afhankelijk van hun ouders: • geen probleem bij ‘good enough’ zorgende, responsieve ouders: zij nemen de zorg van het kind op en staan open voor advies van professionals • onderzoek: 60% van de ouders is veilig gehecht, in klinische populatie slechts 14%! • wat als ouders over onvoldoende draagkracht en (pedagogische) mogelijkheden beschikken? • wat als ouders zelf (een deel van) het probleem zijn (KOPP, kindermishandeling, kinderen slachtoffer van partnergeweld, vechtscheidingen, …)? • wat als ouders de wenselijke hulp weigeren?

24. 5) Knelpunten Grenzen aan de vrijwillige instemming: bemoeizorg om bestwil? • eigen aan sommige ziektebeelden en problematieken is dat probleeminzicht en motivatie ontbreekt of minimaal is (vb. bij oppositionele stoornissen, eetstoornissen, …), het goed bedoelde autonome recht van MJ op instemming schiet dan tekort • schiet vrijwillige hulpverlening die (enkel) uitgaat van hulpvraag en motivatie vanuit de cliënt niet tekort? • kunnen/moeten we andere vormen van bemoeizorg ontwikkelen in de GGZ naast of in de plaats van gedwongen opname en verplichting door jeugdrechters? Hoe waarborgen we dan de rechten/belang van MJ?

25. Dank voor uw aandacht! dirk.kaethoven@andante.be