„Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym - ich marzenia, postawy i zachowania

1. Prezentacja wyników badania „Nastolatki zagrożone wykluczeniem społecznym - ich marzenia, postawy i zachowania oraz środowisko, w którym dorastają” Badanie wykonane na zlecenie Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy przez PBS DGA Spółka z o.o.

2. Cele badania Cel badania: Poznanie i lepsze zrozumienie świata, w którym na co dzień funkcjonuje praska młodzież zagrożona wykluczeniem społecznym – jego norm, wartości, marzeń i wzajemnych relacji społecznych (w szczególności rówieśniczych). Diagnoza czynników środowiskowych zagrożenia wykluczeniem społecznym. Termin realizacji badania: marzec - czerwiec 2008 r. Osoby badane: 1) nastolatki w wieku 14-18 lat; 2) osoby dorosłe będące rodzicami nastolatków; 3) pracownicy instytucji publicznych działający w rejonach objętych badaniem.

3. Obszary badania Obszary badania: 1) ul. Środkowa 6, 6a – wewnętrzne podwórko, 11, 14, 16, 23, 25; 2) ul. Szwedzka; róg ul. Strzeleckiej i Szwedzkiej tzw. Pekin – wyjście przez podwórko na ul. Stalową 75; 3) ul. Brzeska (cała, w szczególności nr 5, 7, 9, 11, 13, 15/17, 19, 21, 14, 16, plac tzw. Piaski na przeciwko numeru 11 i stary młyn; 4) Szmulki– rejon ul. Łomżyńskiej (nr 28), ul. Łochowskiej (nr 53, 38a, 38b), ul. Siedleckiej (nr 20, 21, 23 i brama naprzeciwko).

4. Metodologia badania Metoda badawcza: 1/ Indywidualne wywiady pogłębione z młodzieżą; 2/ Indywidualne wywiady pogłębione z rodzicami; 3/ Indywidualne wywiady pogłębione z pracownikami instytucji publicznych; 4/ Obserwacja środowiskowa; 5/ Badanie focusowe z młodzieżą (focus grupa); 6/ Mini grupa; 7/ Studium przypadku (debata w „dzikim klubie”).

5. Wyniki badania. Analiza pogłębionych wywiadów z młodzieżą (IDI) Analizowano kilka obszarów funkcjonowania młodzieży: a/ czas wolny – sposoby spędzania i potrzeby w tym zakresie b/ grupa rówieśnicza – system norm i wartości c/ rodzina – relacje i postawy d/ co jest ważne w życiu? e/ szkoła – doświadczenia i relacje f/ uczucia i emocje g/ zdrowie i zachowania ryzykowne dla zdrowia h/ plany, aspiracje, marzenia i zainteresowania i/ postrzeganie działań profilaktycznych w środowisku lokalnym

6. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Spędzanie czasu wolnego. • Czas wolny zaczyna się „po szkole” lub po zakończeniu obowiązków związanych ze szkołą; • Tym co definiuje czas wolny jest możliwość samodzielnego i nieskrępowanego decydowania o tym, co będę robił i z kim; • W dni powszednie nie ma planowania czasu wolnego, wszystko dzieje się spontanicznie – nastolatki „bujają się” (nawet kilka godzin dziennie) – siedzą na podwórkach, chodzą po parkach, pobliskich ulicach lub centrach handlowych – rozmawiają, oglądają wystawy, rzadziej spotykają się w domach; • Często (prawie codziennie) piją piwo – na ogół robią to w plenerze - w parku, na podwórku, czasem w bramie lub w piwnicy, sami dokonują zakupu, choć w niektórych miejscach nie jest to łatwe (sprzedawcy żądają dowodu osobistego). Czas wolny zawsze w towarzystwie znajomych.

7. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Spędzanie czasu wolnego. • W dni powszednie obowiązki szkolne lub domowe uniemożliwiają urządzanie imprez – za to w weekendy imprezy są najważniejsze; • Imprezy są planowane – ustala się miejsce i porę rozpoczęcia imprezy, młodzież umawia się w stałym miejscu i całą grupę udają się do czyjegoś domu lub klubu; z reguły trwają całą noc („domówki”); • Imprezy są także okazją do wypicia większych ilości alkoholu; • Większość badanych nigdy nie zastanawiała się nad tym, czy mogliby w czasie wolnym robić coś innego - poddają się stylowi panującemu w grupie, pomysłom kolegów – nie mają własnych planów, czy oczekiwań. • Istotną barierą uniemożliwiającą im udział w zorganizowanych formach czasu wolnego np. zajęciach sportowych, tanecznych jest brak pieniędzy, ale wielu jednocześnie przyznaje, iż gdyby mieli więcej pieniędzy, przeznaczaliby je na zakup alkoholu na imprezy.

8. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Grupa rówieśnicza – normy i wartości • Wszyscy badani na co dzień funkcjonują w jakiejś grupie – ma ona stały charakter i obejmuje od kilku (4-5) do 15 a nawet 20 osób; z reguły są to rówieśnicy lub osoby w zbliżonym wieku (4-5 lat różnicy), wychowujące się na tym samym podwórku; • Najbardziej cenione przez badaną młodzieży cechy to - szczerość, otwartość, pomaganie sobie nawzajem, zaufanie, brak agresji, naturalność; dziewczęta zwracają także uwagę na „sposób prowadzenia się koleżanek” (nie zadają się z byle kim); • Jedną z kluczowych wartości, na której opierają się wzajemne wartości w grupie jest – lojalność oraz umiejętność dochowywania tajemnic. • Niewybaczalnym zachowaniem jest kłamstwo i zdrada, rozumiane jako ujawnienie powierzonych sekretów, a w przypadku dziewcząt „odbicie” chłopaka.

9. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Grupa rówieśnicza – normy i wartości • Chociaż w sferze deklaracji badana młodzież uważa się za otwartą na nowe znajomości (kontakty) to w rzeczywistości tworzy zamknięte struktury; • Kluczową kwestią jest gotowość dostosowania się do zasad panujących w grupie (nie wyróżnianie się ani zachowaniem, ani wyglądem), podobne zainteresowania oraz gotowość wspólnego spędzania czasu wolnego; • Zdecydowanie nie akceptowane są dziewczęta mieszkające na Pradze Pn., które są partnerkami tzw. „wyrokowców” (ludzi po „odsiadce” w ZK); • Z potępieniem dziewcząt spotykają się również ich rówieśniczki , które zawierają „bliskie kontakty” z chłopakami z innych ulic na Pradze. W wypowiedziach dziewcząt pojawia się wątek rywalizacji o chłopców z ich dzielnicy.

10. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Grupa rówieśnicza – normy i wartości • Związki uczuciowe badanej młodzieży wydają się krótkie i powierzchowne (z reguły trwają kilka tygodni do roku); znaczna część badanych szuka raczej partnera do zabawy podczas imprez towarzyskich, niż prawdziwej miłości; wiele dłuższych związków rozpadło się z powodu braku wzajemnego zaufania, zdrady, nadużywania alkoholu czy wielkiej zaborczości ograniczającej kontakty towarzyskie z innymi; • Chłopcy cenią sobie bezkonfliktowość, którą rozumieją często jako nie stawianie przez dziewczynę zbyt wysokich wymagań i zadowolenie z tego, co oferują im partnerzy; • Istotną wartością jest również tolerancja rozumiana, jako akceptacja wobec pewnych zachowań np. picia alkoholu, używania narkotyków, drobnych wykroczeń (oszustwa, kradzieży itp.) popełnianych przez kolegów;

11. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Rodzina – relacje i postawy • O swoich rodzinach młodzież mówi niewiele i bardzo powściągliwie; znaczna część badanych mieszka tylko z matką (także z ojczymem), ojcowie odeszli z domu z powodu alkoholizmu, zginęli w wypadkach albo przebywają w zakładzie karnym; relacje z rodzicami większość określa jako poprawne • Część badanych przyznaje, iż spędza z rodziną mało czasu, nie rozmawiają o swoich problemach, nie jedzą wspólnie posiłków – jednak nie wypowiadają się negatywnie nt. najbliższych (z wyjątkiem ojczyma), nawet jeśli w ich domach istnieją poważne problemy (przemoc, alkoholizm, narkomania); • Często młodzież idealizuje swoją rodzinę – początkowo przedstawia ją w pozytywnym świetle, a dopiero w dalszej części wywiadu wspomina o problemach, o braku wsparcia, poczuciu samotności i tęsknocie za głębszymi związkami emocjonalnymi; z rodzicami trudno jest porozmawiać o ważniejszych problemach, czasem jest to możliwe ze starszym rodzeństwem.

12. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Alkohol i przemoc w rodzinie, ucieczki z domu • Większość badanych wstydzi się opowiadać o problemach alkoholowych swoich najbliższych – matek, ojców. Przyznają, że rodzice piją ale nie upijają się. Jednak różne sytuacje, jakie zdarzyły się podczas badania wskazują, że jest inaczej; • Niechętnie odnoszą się również do kwestii przemocy w rodzinie i przemocy wobec dzieci – rzadko wspominają, iż zostali uderzeni przez któregoś z rodziców, natomiast opisują takie sytuacje w innych domach „po sąsiedzku” i są wobec nich bardzo krytyczni; • Niektórzy sugerują, że kary cielesne są dobrym i usprawiedliwionym środkiem wychowawczym, że bez nich trudno przyzwoicie wychować dziecko; • Większość badanych ma za sobą doświadczenie ucieczki z domu – znikają na noc lub kilka dni bez powiadomienia rodziców; najczęściej powodem ucieczek są konflikty w domu i przemoc (trudne relacje z ojcem lub ojczymem); należy podkreślić, iż rodzice / opiekunowie badanych takich „zniknięć” nigdy nie zgłaszali na policję, z reguły nie wyciągali też żadnych konsekwencji po powrocie;

13. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Relacje z rodzeństwem • Zdecydowana większość badanych posiada rodzeństwo (2-3 osoby), różnica wieku bywa b. duża. Młodsze rodzeństwo to kilkuletnie dzieci, starsze to zazwyczaj osoby dorosłe, pracujące, mające własne rodziny. • Młodsze rodzeństwo mające po kilka lat – jest często pod opieką badanej młodzieży. Zdecydowanie bardziej satysfakcjonujące są relacje ze starszym rodzeństwem – rozmawiają o ważnych sprawach, o problemach, wspólnie wychodzą na imprezy towarzyskie, pomagają sobie (w życiowych sprawach); • Młodzież pozytywnie ocenia działania prowadzone na Pradze Północ przez organizacje pozarządowe adresowane do dzieci (świetlice, wyjazdy, konkursy plenerowe), uważa je za wartościowe i godne kontynuowania. Pozytywnie ocenia także osoby zaangażowane w tę działalność. Niektórzy zwracali uwagę na niską jakość sprzętu i wyposażenia świetlic socjoterpaeutycznych.

14. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Co jest ważne w życiu • Większość badanych miała problem ze wskazaniem (nazwaniem) tego, co jest dla nich obecnie najważniejsze w życiu. Najczęściej pojawiały się takie wartości jak – rodzina, dom, hobby; • Dziewczęta wskazywały na znaczenie zdrowia, jednocześnie nie dostrzegały sprzeczności pomiędzy tą deklaracją a swoimi postawami i zachowaniami związanymi z używaniem substancji psychoaktywnych (regularne palenie, częste picie alkoholu); • Chłopcy wskazują raczej na wartości, które mogą zapewnić im bezpieczne funkcjonowanie w sferze materialnej – w tym kontekście mówią o dobrej pracy, uzyskaniu wykształcenia tj. zdobyciu zawodu, który daje szansę na zatrudnienie i dobrą pensję.

15. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Co jest ważne w życiu • Szczęśliwa rodzina – dobra atmosfera, wspólne spędzanie czasu, brak ciągłych kłótni, wspólne spotkania przy okazji świąt, wzajemna pomoc w trudnościach, zrozumienie (nikt się nie wyśmiewa); • W opiniach młodzieży nt. relacji rodzinnych dominuje perspektywa jednostronnego czerpania ze związków z innymi ludźmi, brak natomiast perspektywy wymiany, dawania wsparcia, zaspakajania potrzeb; • Badani bardzo dbają również o swój wygląd zewnętrzny, starają się modnie ubierać, używają dobrych kosmetyków, korzystają z solarium, manicure; • Niechętnie mówią o tym, co jest ważne dla ich kolegów – wielu przyznaje, że nic nie wie na ten temat; • Większość badanych deklaruje, iż wierzy w Boga, jednak znaczna część zdecydowanie odcina się od instytucji kościoła, wyrażając przy tym negatywne emocje; część badanych podkreśla, iż wiara daje im siłę i sprawia, że nie czują się samotni, jednak większość podkreśla iż chodzą do kościoła bo są wierni tradycji ale żyją według własnych zasad.

16. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Szkoła – doświadczenia i relacje • To miejsce, o którym większość badanych nie lubi rozmawiać. Chodzą do szkoły w poczuciu przymusu. Wielu powtarzało klasę, niemal wszyscy mają problemy z nauką. Narzekają na brak pomocy ze strony nauczycieli. Wg. badanych szkoła nie jest miejscem, gdzie mogą osiągnąć sukces ani potwierdzić swoją wartość. • Niemal wszyscy mają za sobą doświadczenie wagarowania. Dla jednych szkoła była nudna, dla innych to miejsce, gdzie spotykały ich wyłącznie porażki; • Część badanych przerwała naukę (teraz chodzą do „wieczorówki”) – niektórzy mają poczucie, że zawalili coś ważnego, że „się stoczyli”; • Większość podkreśla bardzo złe relacje z nauczycielami – nigdy nie rozmawiają z nimi o swoich problemach, choć gdyby była taka gotowość ze strony pedagogów – chętnie by to robili. Cenią nauczycieli stanowczych, stawiających jasne granice, mających autorytet i reagujących na trudne sytuacje w klasie; takich którzy się nie obrażają i nie odgrywają na młodzieży

17. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Szkoła – doświadczenia i relacje • Szkoła organizuje zajęcia pozalekcyjne, jednak badani rzadko są nimi zainteresowani, czasem biorą udział w zajęciach sportowych (SKS-y, treningi); • Po lekcjach wolą spędzać czas wolny poza szkołą; nie są zainteresowani udziałem w kółkach przedmiotowych - nie mają również żadnych pomysłów na zajęcia w szkole, które byłyby dla nich atrakcyjne; • Znajomości nawiązywane z kolegami w szkole nie są tak trwałe i ważne, jak te, które zawierane są na podwórku. Rzadko są zapraszani do domów swoich szkolnych kolegów, sami również ich nie zapraszają.

18. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Zdrowie i ryzykowne zachowania zdrowotne • Niemal wszyscy badani palą papierosy, palą regularnie – paczkę dziennie; pieniądze na papierosy mają z różnych źródeł, czasem pracują, czasem coś sobie „zorganizują” np. dzięki drobnym kradzieżom (kabli); niektórzy biorą papierosy od rodziców; • Wszyscy badani piją alkohol – głównie piwo; robią to kilka razy w tygodniu, w weekendy zdecydowanie więcej (5-6 piw), wielu pije codziennie; • Picie alkoholu przynosi im ulgę, pozwala się wyluzować – świadomie używają alkoholu aby zmienić swój nastrój; niektórzy piją szkodliwie, opuszczają z tego powodu szkołę, mają problemy w domu; niektórzy przyznają również, iż prawie codziennie piją wódkę – w piwnicach ze znajomymi; Nigdy nie piją samotnie, zawsze w towarzystwie – nigdy nie odmawiają alkoholu na imprezach; większość badanych – chłopcy i dziewczęta – zaczęli pić pod koniec „podstawówki” (11-12 lat) ale „rozkręcili się” w gimnazjum (I-II kl.);

19. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Zdrowie i ryzykowne zachowania zdrowotne • Większość badanych ma również za sobą inicjację narkotykową – z reguły zdarzyło się to w gimnazjum; • Najbardziej popularnym narkotykiem jest marihuana; część z nich pali ją kilka razy w miesiącu, niektórzy prawie codziennie - są oni przekonani, że „wszyscy jarają”; traktują marihuanę prawie tak samo, jak piwo - „zioło jest jak piwo”; daje podobne efekty, rozluźnia, „ludzie są rozbawieni, mogą zapomnieć o szarości”; osoby palące marihuanę nie są traktowane przez badanych jak narkomanii; • Z pogardą traktują osoby używające innych narkotyków (ćpuny z Pragi) ale nie są przeciwnikami amfetaminy; niektórzy mają za sobą doświadczenia z twardymi narkotykami i w tym kontekście palenie „zioła” traktują jako zachowanie zupełnie niewinne i nieszkodliwe; • Są przekonani, że nie mają problemu z uzależnieniem i w każdej chwili mogą przestać palić marihuanę – niektórzy twierdzą jednak, „że dzień bez jarania, to dzień stracony”;

20. Wnioski z wywiadów z młodzieżą (IDI) Zbiorowy portret praskich nastolatków – samoocena badanych. • Zdrowie i ryzykowne zachowania zdrowotne • Prawie wszyscy badani są zdecydowanie przeciwni sprzedaży papierosów i alkoholu dzieciom tj. osobom w wieku 9-10 lat; • Siebie uważają za osoby właściwie dorosłe – ich zdaniem prawo powinno zezwalać na zakup papierosów i alkoholu osobom w wieku 15-16 lat (podobnie myślą chłopcy i dziewczęta); • Rodzice zazwyczaj wiedzą o paleniu papierosów i piciu alkoholu; rozmawiają czasem na ten temat mówiąc coś o szkodliwości ale to tylko „zabieg formalny”; zdarza się, że rodzice czasem częstują ich piwem, a gdy zabraknie im papierosów, biorą je od swoich nastoletnich dzieci; • Nie ma w tych kwestiach jasnych reguł ani żadnych konsekwencji; czasem „prawią kazanie” o narkotykach i mówią, że piwo jest bezpieczniejsze. • Bardziej liberalne są matki niż ojcowie - czasem próbują zatuszować przed ojcem fakt upicia się przez córkę; wielu badanych ma poczucie przyzwolenia na palnie i picie ze strony rodziców; • Większość badanych wie jak zdobyć marihuanę i inne substancje psychoaktywne, znają dilerów, wiedza kto handluje narkotykami; czasem łatwiej jest kupić „zioło” niż piwo, bo w niektórych sklepach sprawdzają dok.

21. Najważniejsze potrzeby młodzieży Na podstawie samooceny badanych. Dominującą potrzebą badanej młodzieży jest POTRZEBA BEZPIECZEŃSTWA. Potrzeba ta przejawia się na różnych płaszczyznach: a/ badani wolą podejmować zadania, co do których mają dużą pewność, że się powiodą; zdecydowanie unikają porażek; b/ mają zwyczaj spędzać czas w gronie osób, które dobrze znają, otaczają się stałą grupą; c/ nie lubią nowych, nieznanych sytuacji, nowych miejsc – dlatego samotnie nie odwiedzają innych dzielnic; d/ boją się niepewnej przyszłości, nagłej śmierci lub odejścia najbliższych, e/ wolą wykonywać zadania dla osób, które mają jasne zasady wynagradzania, cenią nauczycieli i dorosłych, po których wiedzą, czego mogą się spodziewać; f/ lubią czynności i zadania powtarzalne, o stałym przebiegu, rutynowe; g/ obawiają się zmian w życiu, nie chcą zmieniać istniejącego status quo nawet jeśli nie satysfakcjonuje ich stan obecny; nie zastanawiają, czy ich życie mogłoby wyglądać inaczej, h/ preferują swoją dzielnicę, jako miejsce może niezbyt atrakcyjne ale dobrze im znane, gdzie czują się pewniej, u siebie.

22. Najważniejsze potrzeby młodzieży Na podstawie samooceny badanych. POTRZEBA BEZPIECZEŃSTWA – w sferze relacji z ludźmi: a/ pragną aby relacje z rodzicami były wolne od konfliktów, aby nie ingerowali oni w ich styl życia; b/ niepewnie czują się w szkole, potrzebują osoby, która by ich wspierała, której mogliby się zwierzać z kłopotów, otrzymywać pomoc; c/ omijają koleżanki/kolegów, którzy są zmienni, fałszywi, niepewni; d/ boją się niepewnej przyszłości, nagłej śmierci lub odejścia najbliższych, e/ dobrze czują się w grupie, gdzie panują jasne zasady – kiedy wiadomo, co jest a co nie jest dopuszczalne; f/ od przyjaciół, znajomych oczekują, że będą lojalni, nie będą okłamywać, zdradzać, donosić – potrzebują czasu, by komuś zaufać; g/ w relacjach z partnerem koncentrują się raczej na swoich oczekiwaniach względem niego, oraz na tym, jak powinien wyglądać ich partner aby czuli się z nim dobrze.

23. Podsumowanie wywiadów z rodzicami Obraz młodzieży z perspektywy praskich rodziców. Większość rodziców swoje relacje z dziećmi przedstawia jako dobre: a/ brakuje im jednak „głębszych kontaktów” ze swoimi dziećmi; b/ są pełni obaw o przyszłość swoich dzieci; c/ wielu ma poczucie bezradności i braku wpływu na zachowania i decyzje podejmowane przez dzieci; d/ krytycznie oceniają towarzystwo swoich dzieci – wielu uważa, że ma ono negatywny wpływ na zachowania dzieci (wagary i konflikty z prawem) – jednocześnie znaczna część rodziców nie zna dobrze grupy rówieśniczej, w której funkcjonuje ich dziecko; e/ większość rodziców nie zna planów życiowych ani marzeń swoich nastoletnich dzieci – nie wspiera ich w tym zakresie; f/ rodzice bardzo negatywnie oceniają ofertę dotyczącą spędzania przez młodzież wolnego czasu – na Pradze nie ma nic interesującego dla dorastającej młodzieży, istniejące obiekty sportowe są zaniedbane, nikt ich nie nadzoruje; g/ wśród propozycji formułowanych przez rodziców często pojawia się pomysł otwartych klubów młodzieżowych, dających dość znaczną swobodę spędzania czasu wolnego i szeroką ofertę zajęć;

24. Podsumowanie wywiadów z pracownikami instytucji. • Znaczna część pracowników instytucji jest zniechęcona i sfrustrowana słabymi efektami swojej pracy na rzecz młodzieży; • Charakteryzując młodzież badani pracownicy podkreślali dużą nieufność i agresywną postawę młodzieży wobec dorosłych – będącą efektem życia w dużym napięciu, braku poczucia stabilności i znacznych deficytów w zaspakajaniu potrzeby bezpieczeństwa; • Młodzież niechętnie rozmawia o swoich problemach w rodzinie, wstydzi się swoich rodziców, ich zachowań a jednocześnie ma silne poczucie lojalności wobec nich; • Wielu badanych zwraca uwagę na wrogi stosunek młodzieży wobec osób zajmujących się egzekwowaniem prawa – policjantów, strażników miejskich – ta wrogość może pochodzić od rodziców, mających często problemy z prawem; • Większość badanych ma przekonanie, że młodzież nie ma żadnych planów ani aspiracji, ponieważ nie wierzy w swoje powodzenie życiowe, nie czuje się na siłach by osiągnąć coś samodzielnie – czasem pojawia się ironiczny stosunek do opisywanej młodzieży i oceniający (negatywnie) charakter jej opisu.

25. REKOMENDACJE – CO WARTO ZROBIĆ NA PRADZE PN. • Wszelkie podejmowane działania powinny mieć charakter oddziaływań stałych, systemowych i rozległych. Uruchamiając jakiś projekt nie można oczekiwać, iż młodzież od razu go zaakceptuje, trzeba poczekać aż się z nim trochę „oswoi”; • Jednym z celów takich systemowych i systematycznych oddziaływań powinna być integracja młodzieży z szerszymi kręgami społecznymi – podejmowane działania powinny „wychodzić poza własne podwórko”; • Koniecznym wydaje się stworzenie bezpiecznych miejsc dla młodzieży, posiadających warunki dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych – w szczególności potrzeby akceptacji i sukcesu (to jest coś, czego tym ludziom szczególnie brakuje) oraz poczucia bezpieczeństwa. • Inwestycja w ludzi – postaw i zachowań praskiej młodzieży nie zmienią nowe boiska, stoły ping-pongowe lub skate parki itp. – one są potrzebne ale wszędzie tam powinni również znaleźć się dobrze przygotowani, młodzi ludzie, którzy mają w sobie dobrą energię, cierpliwość i tolerancję. Warto również połączyć siły różnych instytucji publicznych funkcjonujących na danym terenie („Okrągły Stół – wokół przyszłości praskich nastolatków”).

26. REKOMENDACJE – CO WARTO ZROBIĆ NA PRADZE PN. • Otwarte kluby młodzieżowe – dla wszystkich chętnych, którzy chcieliby tam przychodzić; miejsca do których nie trzeba się zapisywać, bezpłatne i bez zobowiązań. Miejsca, gdzie można porozmawiać, posłuchać muzyki, napić się herbaty, wyżalić starszemu koledze … pooglądać kodowany kanał sportowy itp. Utrzymaniem klubów, sprzątaniem, organizowaniem w nich różnych projektów powinna zajmować się sama młodzież. Takich klubów powinno powstać kilka. • Darmowa siłownia z profesjonalnym sprzętem do ćwiczeń – pod opieką charyzmatycznego, młodego trenera – mogłaby codziennie gromadzić setki nastolatków; • Studio tańca i muzyki czyli „Praski Brodway”, prowadzone przez dobrych specjalistów (może któryś z finalistów programu „You can dance”. Darmowa szkoła hip-hopu, break-dancea mogłaby także organizować konkursy i specjalne pokazy tańców. • Ciekawą propozycją dla dziewcząt, wychodzącą naprzeciw deklarowanym przez nie zainteresowaniom jest „Młodzieżowe studio makijażu i stylizacji”, gdzie mogłyby się uczyć, jak zrobić profesjonalny makijaż, jak się nowocześnie uczesać, jak zrobić dobrą pizzę, lasanię lub tiramisu.

27. Dziękuję Państwu za uwagę Bogusław Prajsner