Yaşlı Hastalarda Akılcı İlaç Kullanımı

1. Yaşlı Hastalarda Akılcı İlaç Kullanımı Prof. Dr. H. Zafer Güney Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

2. Durum • Polifarmasi • İlaç Etkileşimleri • Tedavi maliyetinde artış • Yan etki görülme sıklığında artış

3. İyi Anlaşılmalı • Farmakokinetik • Farmakodinami • Advers ilaç reaksiyonları • İlaç etkileşimleri • Birlikte kullanılan ilaçlar • Hastadaki diğer hastalıklar • Bitkisel ürünler

4. Uzuyor • Ortalama yaşam süresi (ABD’de 2000’li yılların başında 49.5 yıl, 2003’te 77.5 yıl)

5. Yaşlılarda FK Değişiklikler • GIS motilitesinde azalma • GIS kan akımında azalma • GastrikpH da değişim (Bu değişimi aşırı PPI ve antasid kullanımı da körüklüyor) • Nitrat ve lipofilik beta blokör (örn: propranolol) emiliminde artma

6. Yaşlılarda Sık Görülen ve İlaç Emilimini Etkileyen Değişiklikler • GIS kan akımında azalma • GIS motilitesinin azalması • Diare veya kabızlık vb. değişiklikler • İnsülin ve beta agonistlere karşı duyarlılık artışı

7. Hipertansiyon Örneği (2001-Bahreyn) • Monoterapi alan hastalarda : • Beta blokör (%44.4) • Kalsiyum kanal blokörü (%20.1) • Alfa metil dopa (%12.3) • Diüretik (%10.9) • ACE inhibitörleri (%10.6)

8. Karar vermek • Hızlı salıverilen preparatlar? • Yavaş salıverilen preparatlar?

9. Yaşın İlaç Dağılımına Etkisi • Yaşlı hastalarda vücuttaki yağ oranı kas kitlesine göre daha fazladır. • Lipofilik ilaçların sanal dağılım hacmi (Vd) artabilir ve eliminasyon yarı ömürleri uzar. • Hidrofilik ilaçların dağılım hacmi düşebilir ve plazma konsantrasyonları beklenenden yüksek olabilir. • Plazma proteinleri ? (Etkilenenler yüksek oranda bağlanan ilaçlar – Örn: Varfarin)

10. Karaciğer? • Yaşlılarda karaciğer metabolizmasında yavaşlama görülebilir. • Karaciğer metabolizması strese ve hastalıklara bağlı olarak değişebilir • Karaciğer kan akımı, kitlesi ve enzimatik kapasitede azalma metabolizmanın yavaşlamasının temel nedenleridir. • Trisiklikantidepresanlar, antiaritmikler, hipnotik ilaçlar, narkotik anlajezikler yaşlı hastalarda dikkatli kullanılmalıdır.

11. BÖBREK • Böbreklerin ilaç atma hızı 30 yaşından itibaren kademeli olarak azalır. • Yasşlılarda ACE inihibitörleri ve beta blokör gibi ilaçların dozu ayarlanmalı.

12. Yaşlı Hastalarda Duyarlılık Artışı Olan İlaçlar • Varfarin • Benzodiazepinler • Nöroleptikler (delirium, EPS, hipotansiyon, aritmi)

13. DİKKAT !!! • Yaşlılar çok sayıda ilacı birlikte kullanır ve kullandıkları ilacın sayısı gittikleri hekim sayısı ile doğru orantılıdır !!  • 1 hekim – 0.5 ilaç • İlaç tedavisi kalitesi de düşer ve gereksiz ilaç kullanımı artar.

14. İlaç Tedavisi Kalitesi Nasıl Azalır ? • Uzun etkili benzodizepinler • Antikolinerjik ilaçlar • İlaç duplikasyonu • Yan etki görülme sıklığında artış

15. Yaşlı Hastalarda Sıklıkla Yan Etkilere Neden Olan İlaçlar • Opioid analjezikler • Varfarin • Aspirin ve COX-2 inihbitörleri dışındaki NSAID’ler • Antikolinerjikler • Benzodiazepinler

16. Advers ilaç reaksiyonları • Hastaneye başvuruların %5’i (Bu oran geriatrik hastalarda %35’e çıkıyor) • Çok gerekmedikçe bir advers reaksiyon bir başka ilaçla tedavi edilmemeli • Geriatrik hastalarda görülen AİR’lerin çoğu önlenebilir • Hastanın başka ilaçları ve hastalıkları mutlak kaydedilmelidir.

17. HESAP BASİT !! • Amerikan bakım evlerinde ilaca harcanan her 1 dolara karşılık, ilaç kullanımına bağlı meydana gelebilecek problemlerin önlenmesi için 1.33 dolar harcamak gerekiyor.

18. ÖNEMLİ • Yaşlı hasta popülasyonu İsveç nüfusunun %10’unu oluştururken, tüm ilaçların %25’ten fazlasını bu grup oluşturmaktadır. • Bakım evlerindeki yaşlı hastaların kullandığı ilaç sayısı 9-12 arasındadır. • Bu hastalarda advers olay görülme riski fazladır.

19. FK ve FD değişiklikler erişkinliğin erken dönemlerinde başlamak ile beraber 60 yaştan itibaren klinik açıdan anlamlı hale gelmektedir.

20. İlaç İtrahı • Böbrek yoluyla ilaç itrahındaki yavaşlama 30 yaşında başlamakta ve giderek artmaktadır.

21. Dikkat • Antikolinerjik ilaçlar – sedasyon, konfüzyon • Narkotik analjezikler – sedasyon • Nöroleptikler– EPS, aritmi, delirium

22. Uygunsuz İlaç Kullanımı (Beers Kriterleri – Yaşlı Ayaktan Hasta) • Portekiz - %18 • İtalya - % 25 • ABD – Hasta başına 1 adet uygunsuz ilaç reçetelenmiş

23. Uygunsuz İlaç Kullanımı – Örnek • ABD’de yapılan bir çalışmada yaşlı hastaların %43’ünde en az bir ilacın geçerli bir endikasyon olmadan reçetelendiği, %47’sinde ise uygun olmayan süre ile ilacın reçetelendirildiği saptanmıştır.

24. Kullanılan İlacın Uygunluğu İçin • Beers kriterleri • MedicationAppropiateness Index (MAI)

25. MAI’deki Kriterler • Endikasyon • Etkililik • Dozaj • Doğru öneriler • Pratik öneriler • İlaç –ilaç etkileşmeleri • İlaç – hastalık etkileşmeleri • Duplikasyon • Tedavi süresi • Maliyet • Her kriter 0-18 puan arası değer alır

26. SONUÇ • Spesifik bir hastada ilacın farmakokinetik ve farmakodinamik profili çıkarılmalıdır. • Spesifik bir hasta için ilaç etkileşimleri potansiyeli dikkate alınmalıdır. • Spesifik hastada adrves ilaç reaksiyonu potansiyeli dikkate alınmalıdır. • Farmakoterapi planına hastanın uyumu dikkate alınmalıdır.

27. TEŞEKKÜRLER • zguney@gazi.edu.tr