Een succesvol holebi en transgenderbeleid op school 31 mei 2013 Kaj Poelman

1. Een succesvol holebi en transgenderbeleid op school 31 mei 2013 Kaj Poelman

2. Programma Inleiding Terminologie Ontwikkelen van seksuele identiteit Leefwereld van holebi’s en transgenders, schoolcontext Een succesvol schoolbeleid

3. InleidingÇavaria? “Çavaria inspireert, stimuleert en ondersteunt verenigingen en individuen die opkomen voor een brede kijk op seksuele oriëntatie, genderexpressie en genderidentiteit. Ze streeft het welzijn na en komt op voor de rechten van homo's, lesbiennes, bi's en transgenders in alle aspecten van het dagelijkse leven.“

4. InleidingAkkoord / Niet Akkoord • Het kan als een mannelijke leerling met make up naar school komt. • Meisjes van mijn klas zijn, door hun cultuur , voorbestemd om kinderen te krijgen en voor hun man te zorgen. Hen motiveren om verder te studeren heeft toch geen zin. • Een leerlinge die zich stoerder gedraagt is meestal lesbisch. • Een vrouwelijke jongen die uitgelachen wordt, zou ik aanraden zich wat mannelijker te gedragen. • Als een leerling, Boris, liever als Barbara wil aangesproken worden, dan mag dat op mijn school

5. Waarom met het thema aan de slag? 3 redenen maatschappelijke realiteit holebi’s als kwetsbare (jongeren)groep houding van jongeren t.a.v. homoseksualiteit

6. Waarom met het thema aan de slag? Context 2: Mentale Gezondheid “de leerlingen kunnen zich uiten over en gaan respectvol om met vriendschap, verliefdheid, seksuele identiteit en geaardheid, seksuele gevoelens en gedrag”

7. Programma Inleiding Terminologie Ontwikkelen van seksuele identiteit Leefwereld van holebi’s en transgenders, schoolcontext Een succesvol schoolbeleid

8. Seksuele Identiteit: 4 componenten

9. Seksuele Identiteit: 4 componenten

10. Seksuele oriëntatie: de Kinsey schaal

11. Transgender • Travestie • Transgenderisme • Transseksualiteit • www.genderindeblender.be

12. Seksuele oriëntatie (Laumann) Definitie en invulling van seksuele oriëntatie heel erg cultureel bepaald en tijdsgebonden!

13. Seksuele oriëntatiebij meisjes minder categoriek

14. Programma Inleiding Terminologie Ontwikkelen van seksuele identiteit Leefwereld van holebi’s en transgenders, schoolcontext Een succesvol schoolbeleid

15. Ontwikkelen seksuele identiteit • Invloed van heteronormativiteit, gendernormen en homonegativiteit in de omgeving • traditioneel vs. modern • impact van religie en cultuur • Geïnternaliseerde homonegativiteit , zelfaanvaarding • Internalisering van attitudes / verwachtingen • 42,6 % ♀ is het eens of helemaal eens met de stelling dat hun holebi-zijn hen soms in verlegenheid brengt • 37,5 % ♀ maakt zich zorgen over het feit dat hun gedrag als 'typisch lesbisch of biseksueel' zou kunnen gezien worden

16. Invloed homofobie • Traditionele homonegativiteit • Ziekte • Zonde • Verbonden met geloof • Radicaal • Expliciet • Moderne homonegativiteit • Impliciet • Sociale wenselijkheid • “Waarom moeten homo’s dat altijd zo laten zien?” • “Ik heb er geen probleem mee, maar ze moeten van mijn lijf blijven” • Homo als scheldwoord / omgangswoord

17. Ontwikkelen seksuele identiteit • Zichtbaarheidsmanagement • “de strategie die men hanteert om al dan niet openlijk uiting te geven aan een seksuele voorkeur” • lage zichtbaarheid: meer interne stressoren • hoge zichtbaarheid: meer externe stressoren • Discriminatiemanagement • vermijdingsgedrag • ondergaan • over discriminatie-ervaring praten met bepaalde personen • de discriminatie aankaarten bij de daders en/of oversten.

18. Programma Inleiding Terminologie Ontwikkelen van seksuele identiteit Leefwereld van holebi’s en transgenders, schoolcontext Een succesvol schoolbeleid

19. Schoolomgeving: genderopvattingen • Onderzoek Dewaele (2009) naar het discours van jongeren (2009), Attitudes ten aanzien van genderrollen • ♀ progressiever dan ♂; holebi-jongeren progressiever dan hetero-jongeren • 40% van de ♂ (en 26% van de ♀) stoort zich aan jongens die zich ‘meisjesachtig’ gedragen. • 31 % van de ♂ (en 20 % van de ♀) stoort zich aan meisjes die zich ‘jongensachtig’ gedragen • 7% van de ♂ (en 2 % van de ♀) vindt dat het voor iedereen het beste is als de man de beslissingen neemt in het gezin.

20. Schoolomgeving: genderopvattingen “Lesbiennes zijn manwjiven” “Homo’s zijn giechelende janetten met een slap handje” “Bij homo of lesbische koppels neemt de ene partner de rol van ‘de vrouw’ en de andere partner de rol van ‘de man’ op.” “Travestieten zijn allemaal homo” “Jongens die met poppen spelen zijn allemaal homo” “Een meisje opgevoed door 2 vaders, dat kan toch niet!” “Homo’s, lesbiennes, travestieten, dat is iets Westers. Dat kennen wij niet bij ons.”

21. Schoolomgeving: openheidholebi- en transgender jongeren • Coming-out • laag op school • tav vrienden: holebi-jongeren: 85% open, transgenderjongeren: 32% open • lesbische en bi meisjes < bi-jongens < homojongens • voor sommige jongeren geen optie! • “Coming In” • 65 % van de holebi-jongeren • vindt het moeilijk om een band te vormen • met andere holebi’s • Belangrijk voor allochtone holebi’s en trans

22. Schoolomgeving: holebi-jongeren • Onderzoek Dewaele (2008) naar schoolloopbaan bij 4300 jongeren (12-21) • 11% van de holebi-jongeren wordt vaak tot heel vaak uitgescholden of belachelijk gemaakt; tegenover 5% van de heterojongeren • Deviant gedrag • homojongens < bi-jongens en hetero jongens • lesbische meisjes > heteromeisjes • Schoolprestaties • heterojongens < heteromeisjes, bij holebi’s net omgekeerd

23. Schoolomgeving: holebi-jongeren • Holebi-jongeren meer kwetsbaar voor depressie • Specifieke klachten meisjes: depressie, automutilatie, suïcide • “56,6 % geeft aan minstens één keer ernstig te hebben gedacht om een einde aan hun leven te maken. 14,5 % heeft minstens 1 suïcidepoging achter de rug” Welebi, 2009 • CFR Gezondheidsenquête: respectievelijk 17,1 % en 1,0 % • “Hmm, hoh ja… puur uit u slecht voelen en allez, als ik daar nu op terugkijk vond ik dat heel stom van mezelf hé, • maar dat moment zelf voelt ge u zo slecht en wilt ge, ja… dat gevoel laten weggaan en zoiets stoms doen helpt en • dat was echt wel … op dat moment was dat echt wel omdat ik niet tevreden was met mezelf en het feit dat ik • anders was, dus dat was echt wel puur uit holebi zijn.” (Lies)

24. Schoolomgeving: transgenderjongeren Druk van peers → genderconform gedrag Gendernonconform gedrag is minder acceptabel dan homoseksualiteit Transjongeren: 64% jongens en 44% meisjes ondervond pesterijen: Verbaal en fysiek geweld, kritiek op uiterlijk, gedrag, of ideeën, belachelijk gemaakt of genegeerd worden,… vnl. door medeleerlingen! Zichtbaarheid!

25. Welzijn: risicofactoren Meemaken van discriminatie 43 % van de meisjes werd minstens één keer geconfronteerd met verbaal of psychisch geweld Toen was ik nog maar net samen met mijn vriendin en dan liepen wij echt gewoon hand in hand over de Meir en dan kwam er iemand aan ons vragen ‘euh, wilt ge dat thuis doen, ik heb mijn kinderen bij’. Ik wist echt niet wat er gebeurde…. (Margot) Eenzaamheid!! (geen rolmodel in ouders vgl allochtone jongeren)

26. Welzijn: succesfactoren • Positieve reactie van de ouders • Een positieve schoolomgeving • Verbondenheid met holebivrienden en holebi- en transgemeenschap • Hoger Onderwijs • Invloed van bewustwording en coming-out proces • mentaal sterker en weerbaarder • meer zelfvertrouwen • meer mensenkennis

27. Programma Inleiding Terminologie Ontwikkelen van seksuele identiteit Leefwereld van holebi’s en transgenders, schoolcontext Een succesvol schoolbeleid. (schoolcultuur, en praktijktips)

28. Casus: Houding van de leerkracht Anja is leerkracht biologie. Anja is zelf lesbisch, dus kan best meepraten over het holebithema. Op school is ze er open over, ook ten aanzien van de leerlingen. Ze probeert het stereotype beeld van homo’s en lesbiennes te doorbreken. Zelf is ze heel vrouwelijk en in haar lessen vertelt ze dat homomannen helemaal niet ‘vrouwelijker’ zijn dan hetero-mannen. Ze geeft ook aan dat de Belgian Lesbian and Gay Pride (jaarlijkse optocht in Brussel) een verkeerd beeld geeft van holebi’s. Ben is leerkracht Nederlands en Engels. Ben is openlijk homo. Meestal hoeft hij het zelfs niet te vertellen. Het is het eerste wat de leerlingen hem altijd vragen. Ze gaan er van uit dat hij homo is door zijn vrouwelijke expressie. Hij is het aanspreekpunt voor holebileerlingen en grijpt elke kans om het thema in zijn les te betrekken. Elk jaar roept hij de leerlingen op om naar de Belgian Lesbian and Gay Pride te komen, om holebi’s te steunen. Wie is het beste op weg naar een holebivriendelijke school?

29. Schoolculturen (bron: "Het doet hier alles" Frits Prior)

30. Schoolculturen Schoolcultuur 1. Geen probleem op jouw school? Hoeveel leerlingen zijn openlijk holebi? En hoeveel leerkrachten? Het is niet omdat je de problemen niet opmerkt, dat ze er niet zijn. Deze aanpak biedt weinig garanties voor echte veiligheid op school. Misschien zijn er talrijke leerlingen die hulp nodig hebben, zonder dat iemand dat opmerkt.

31. Schoolculturen Schoolcultuur 2. Consequentie als oplossing? Consequent omgaan met regels en maatregelen, heeft een positieve invloed. In een antidiscriminatiecode kan je ook holebi’s en transgenders opnemen. Wel bestaat het gevaar dat seksuele identiteit als een minder belangrijk thema beschouwd wordt.

32. Schoolculturen Schoolcultuur 3. Inspraak en betrokkenheid Een holebi- en transgenderbeleid opstellen is de eerste stap, maar is onvoldoende als niemand dat beleid kent. Leerlingen moeten weten waar ze terecht kunnen met vragen over dit thema. Ouders moeten weten dat discriminatie op school niet getolereerd wordt. Sommige scholen richtten een werkgroep op met afgevaardigden uit het lerarenkorps, de directie, ouderraad en de leerlingen zelf.

33. Schoolculturen Schoolcultuur 3. Inspraak en betrokkenheid

34. Schoolculturen Schoolcultuur 4. Samenhorigheid als bescherming In grotere scholen is dit minder evident.

35. Praktijktip 1 Ken jezelf Hoe kijk ik zelf naar seksuele identiteit Wat zijn mijn persoonlijke opvattingen? Heb ik voldoende kennis over het onderwerp? Voel ik me comfortabel bij het onderwerp? “Ik vond het erg moeilijk om een les te geven over het holebi- en transgenderthema. Ik had altijd het gevoel dat ik er te weinig van wist en probeerde het thema daarom wat te vermijden. Door een vorming te volgen durf ik het thema wel te behandelen, en als ik niet kan antwoorden op vragen van mijn leerlingen weet ik waar ik het samen met de klas kan opzoeken.”

36. Praktijktip 2 Zichtbaarheid creëren Laat zien dat je als school open staat voor het thema. “Toen we als school voor het eerst de regenboogvlag ophingen tijdens IDAHO kregen we veel vragen van leerlingen, voor ons was dit een uitstekend moment om het thema in de klassen bespreekbaar te maken.”

37. Praktijktip 3 Schoolregelement Neem seksuele oriëntatie en genderexpressie op in het schoolreglement “Onze school neemt aan de start van elk schooljaar het schoolreglement door met de leerlingen. Doordat holebi’s en transgenders opgenomen zijn in dit regelement weet elke leerling dat wij pestgedrag op basis van seksuele geaardheid of gender expressie niet tolereren.”

38. Praktijktip 4 Vakoverschrijdend Behandel het holebi- en (trans)gender thema in alle lessen door een indirecte benadering “Als leerkracht wiskunde probeer ik bij mijn vraagstellingen kritisch te kijken naar de voorbeelden die ik gebruik. Twee vrouwen kunnen ook een hypotheek aanvragen en de vrouw kan ook een belastingbrief invullen voor haar man.”

39. Praktijktip 5 De lerarenkamer Als je een veilig holebi en transgender klimaat op school wil creëren voor de leerlingen dan moet dit voor het personeel ook het geval zijn. Kunnen leerkrachten hun coming-out doen indien ze dit zelf willen? Zou een leerkracht ondersteuning krijgen tijdens een eventuele transitie? Stuur nooit aan naar een coming out!

40. Praktijktip 6Ouders/Verzorgers Wees consequent bij reacties van ouders/verzorgers Het beleid van de onderwijskoepel kan steun bieden Praten over holebiseksualiteit en transgender op school kan bij sommige ouders/verzorgers reacties losmaken Directie en Team moeten elkaar vertrouwen en steunen in consequente en eenduidige reacties. Zorg er voor dat iemand binnen het team of directie tijd vrij maken voor een gesprek.. Beroep je op het schoolregelement en achter het pedagogisch project van de school

41. Doorverwijzing Verenigingen: reguliere verenigingen + verenigingen LGBT en etnisch culturele minderheden. www.cavaria.be/verenigingen

42. Doorverwijzing • Bellen – mailen – chatten • 1000 oproepen/jaar • Thema’s (opvang) • Verliefdheid – Seksuele Identiteit -- Aanvaarding -- Coming-out – Relaties • Bereikbaarheid • maandag en donderdag van 18.30u tot • 21.30u • woensdag van 15.30u tot 21.30u • chatten op maandag en woensdag van 18.30u tot 21.30u • mailen via vragen@holebifoon.be

43. Brochures en educatief materiaal www.cavaria.be/onderwijs www.genderindeblender.be www.genderindeklas.be www.seksuelevorming.be www.allesovergay.nl www.iedereenisanders.nl

44. Boeken en links: kruispunt Ella vzw: www.ellavzw.be Merhaba: www.merhaba.be

46. Vragen? kaj.poelman@cavaria.be