Təsnifatda yeri :

1. Səkərçuğundurununperonosporozvəyayalançıunluşehxəstəliyi -Peronosporaschachtii Fuck. Təsnifatdayeri: Chromistaaləmi, Oomycotaşöbəsi, Oomycetessinfi, Peronosporalessırası, Peronosporaceaefəsiləsi, Peronosporacinsi. Biolojiqrupu: Biotrof

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikləbirinciilbitkilərivətoxumluqlaryoluxurlar. Birinciilbitkilərindərozetincavanmərkəziyarpaqlarısaralır, onlarınətraflarıaşağıyadoğruəyilir, qalınlaşırvəkövrəkolurlar. İkinciilbitkilərindəvegeta-siyanınəvvəlindəmərkəzivəyaperiferiktumurcuqlarınəncavanyarpaqlarışirayətlənir, ardıncaxəstələnməprosesiçiçəkdaşıyanzoğlarıntəpəsində, çiçəkyanlığı, çiçəklərvəhəttatoxumyumaqla-rındadadavamedir. Yoluxmuşçiçəkdaşıyanzoğlarəyilir, böyü-mədənqalırvəölüşgəyir. Rütubətlihavadayarpaqların alt tərəfində və başqa şirayətlənən orqanlarda göbələyin mitselindən ibarət boztəhər bənövşəyi örtük əmələ gəlir. Konididaşıyanlar 2-3 ədəd olmaqla ağızcıqlardan çıxır, onlar 6-8 dəfəlik dixotamik budaqla-nandır. Konidilər yumurtayaoxşar, 21-27x16-20 mkm ölçülü, zərif boztəhər-bənövşəyi örtüklüdür.

6. XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

8. Çuğundurun zonal ləkəliyi və ya fomozu – Phoma betae A.B.Frank. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Coelomycetes sinfi, Sphaeropsidales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Phoma cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

9. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikvegetasiyadöv-rününikinciyarısındaəmələgəlir. Çuğundurunaltyarpaqlarındahəlqəvi (3-5 mmdiametrdə) sarı-şəffafqonurnekrotikləkələrformalaşır. Onlartədricənböyüyür, adətənbirləşirvədahairiləkələrəmələgətirir. Buzamannekrotiktoxumaləkəninortasındandüşür. Yarpaqlarquruyur. Dahasonraləkələrdəkicikqaranöqtələr- piknid-lərmeydanaçıxır. Yarpaqsaplaqlarında, toxumluqlarıngövdəsində, çiçəkdaşıyanzoğlarda qonur, uzunsov ləkələr nekroz formasında zühur edir, eyni zamanda onların da səthində piknidlər əmələ gəlir. Göbələk habelə çiçəkyanlığını ləçəkləri və toxum yumaqlarını infeksiyaya uğradır. Mitsel rəngsiz, boz və ya tünd-boz, güclü budaqlanan, eni 3-5 mkm-dir. Piknidlər əvvəlcə epidermisə yüklən-miş, sonra səthə çıxır. Şarşəkilli, basıq, şəffafdan tünd qəhvəviyədək rəngli, 100-400 mkm diametrli, təpə hissədə 20-30 mkm-li deşiyi vardır.

15. XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

17. Şəkər çuğundurunun kökyeyəni -Pythium • debarianum R.Hesse.,Fuzarium spp. Li: Fr., • PhomabetaeA.B.Frank. Təsnifatdayeri: Chromistaaləmi, Oomycotaşöbəsi, Oomycetessinfi, Pythialessırası, Pythiaceaefəsiləsi, Pythiumcinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof, saprotrof

18. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Çuğundurunkökyeyəni- kompleksxəstəlikolub, cücərtilərininkişafıüçünəlverişsizşəraitlə, vəsonralarbitkilərinmüxtəlifmikro-orqanizmlərləyoluxmasınınqarşılıqlıəlaqəsininməntiqiyekunudur. Xəstəliyinformalaş-masındavəəmələgəlməsindəənçoxuFusarium, Phoma, Pythiumvəbaşqacinslərədaxilolannümayəndələriştirakedirlər. LakinkökyeyənxəstəliyininənfəalxəstəliktörədiciləriarasındaPythiumdebarianumfəallığıiləseçilir. O, cücərtilərinyeraltıhissəsiniyoluxur, xəstəliyinilkinsimptomlarıonlarıninkişafınınilkinfazalarındaəmələgəlir. Buzamangövdəninaşağıhissəsiölüşgəyirvəqaralır. Kökbazasınazilirvəhəminyerçürüməyəbaşlayır. Bitkininyerüstühissəsiböyümədənqalır, saralır, soluxurvəadətənölür. Xəstəlikxüsusiləsoyuqvərütubətlidövrintensivinkişafedir, çünkibuzamanköksistemiyavaşformalaşır, kökünayrı-ayrıhissələrihavaçatışmazlığıvatorpağınhəddindənartıqrütubətliolmasınəticəsindəölürvəinfeksiyamənbəyiolur.

20. XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

21. XƏSTƏLİYİN EKOLOGİYASI

22. XƏSTƏLİYİN TƏSƏRRÜFAT ƏHƏMİYYƏTİ

23. MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ

24. Şəkərçuğundurununpası –Uromycesbetae (Pers.) Lev. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycotaşöbəsi, Urediniomycetessinfi, Uredinalessırası, Pucciniaceaefəsiləsi, Uromycescinsi Biolojiqrupu: Biotrof

25. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikləbirincivəikinciilbitkiləri (toxumluqlar) sirayətlənirlər. Parazitgöbələkolanxəstəliktörədicitəksahiblidirvəbütünspormərhələləri (etsi, uredo, teleyto) yalnızçuğundurbitkisininüzərindəinkişafedir. Qeydetməklazımdırki, digərgöbələknövlərindənfərqliolaraqpasxəstəliklərinitörədənpatogenlərinkişaftsiklinibaşaçatdırmaqüçün 3 mərhələ, 5 sportipiəmələgətirirlər. Pasadətənmayayınınsonuiyunayınınəvvəllərindəcavançuğunduryarpaqlarında meydana çıxır. Bu zaman xəstəliyə əsasən rozetin alt yarpaqları tutulur. Yarpaqların səthində əvvəlcə narıncı dəyirmi, bəzən düzgün olmayan formalı, 2-6 və daha iri millimetrli qabarıq ləkələr meydana çıxır. Nəticədə yarpağın üst səthində ləkələrdə adi gözlə çətin görünən şəffaf-qəhvəyi nöqtələr- spermaqonilər görünür. Ləkənin alt tərəfində etsi spor formalaşır. Etsilər yetişən zaman yarpağın epidermisi partlayır və oradan küllü miqdarda narıncı tozlar tökülür.

30. XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

31. Ekologiyası. Xəstəlik törədici ekoloji amillərə qarşı yüksək tələb-karlığı ilə seçilir. 16-220C temperaturda çuğundurun uredinosporlarla sirayətlənməsi intensivləşir və bu şəraitdə inkubasiya müddəti 10-17 gün davam edir. İsti və rütubətli hava xəstəliyin güclü inkişafına təkan verir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Çuğundur pas xəstəliyini törədən gö-bələklə yoluxan zaman bitkilərin normal maddələr mübadiləsi pozulur. Çoxlu miqdarda yastıcıqların əmələ gəlməsi fotosintez prosesinin pozulmasına səbəb olur, yoluxma yerində epidermisin partlaması yarpaqların tənəffüsünü və transpirasiyanı gücləndirir. Mübarizətədbirləri. Xəstəliklə mübarizədə aqrotexniki tədbirlər kompleksinə əməl edilməsi bitkilərin pasa qarşı davamlığını yük-səldən başlıca amillərdəndir. Növbəli əkin sisteminə əməl edilməsi, çuğundurun əvvəlki əkin yerinə 4-5 ildən sonra qaytarılması vacibdir. Toxumluq və əmtəə əhəmiyyətli plantasiyalar ən azı bir-birindən 1000 m məsafədə yerləşdirilməlidir. Fosfor-kalium gübrə-lərinin tələb olunan dozada verilməsi də adətən davamlılığı yüksəldir.

32. Şəkərçuğundurununalternariozu – Alternaria • alternata (Fr.) Keissi. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetalessırası, Dematiaceaefəsiləsi, Alternariacinsi Biolojiqrupu: Hemibitrof

33. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Sonillərşəkərçuğun-duruplantasiyalarındayarpaqlarınalternariozxəstəliyidahatez-tezqeydəalınır. Xəstəlikuzunsürən yağışlardansonrayayınIIyarısındadiaqnostikaedilir. Patogenbitkirozetininyaşlıvəkənaryarpaqlarınıqaralmaşəklindəyoluxur. Alternariozlasirayətlənməyarpağınkənarındanbaşlayırvəortayadoğruyayılır. Bəzənxəstəlikiyulunsonuavqustunəvvəllərindəqonurləkələrformasındameydanaçıxır. Bu haladətənIIyarusyarpaqlarındaqeydəalınır. Güclüyoluxmazamanıləkələrbirləşirvəyarpaqsəthindəgenişnekrozluzonalarəmələgəlir. XəstəliyintörədicisiA.alternatagöbələyitündrənglənmiş (tünd-boz, tünd-zeytuni, qara) çoxbudaqlananmitselverir. Qısakonididaşıyanlardaəkssancaqformalıçoxhüceyrəlikonidiləruzunzəncirşəklindəformalaşırlar. Patogen – fakültətivparazitolmaqlatorpaqdayaşayırvəsaprotrofxüsusiyyətlərəmalikdir. İnfeksiyamitselvəkonidişəklindəxəstələnmişbitkiqalıqlarındavətoxumlardasaxlanılır.

38. XƏSTƏLİYİN • YAYILMA AREALI