BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI GELİŞTİRME

1. BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI GELİŞTİRME

2. Sorun Tanımı • Ayşe beş yaşındadır. Akranlarına göre; öz bakım, dil gelişimi, iletişim ve oyun becerilerinde gerilik göstermektedir. Örneğin , kendi başına lastikli pantolonunu giyememekte, eğer hatırlatılmazsa tuvaletini altına yapmakta, yalnızca tek sözcüklerle kendini ifade etmekte, akranları ile birlikteyken oyuna kısa süreli olarak katılmakta, fakat oyun başlatamamaktadır. Bu farklılıklar ailesini tedirgin etse de onu anasınıfına gönderdiklerinde bu sorunların çözümleneceğini düşünmektedirler.

3. Ayşe altı yaşına bastığında, mahalledeki ilköğretim okulunun anasınıfına kaydettirilir. Aile kayıt sırasında farkında oldukları sorunlardan okul yönetimine ve öğretmene söz etmez. Ayşe okula başladıktan kısa bir süre sonra, öğretmen, ailesini okula çağırır. Ayşe’nin akranlarına göre geri olduğunu, yirmi öğrencinin bulunduğu bir sınıfta Ayşe’nin eğitim programını izleyemeyeceğini ve okuldan yeterince yararlanamayacağını açıklar. Öğretmen Ayşe’yi Rehberlik Araştırma Merkezine götürmelerini, belki bir özel eğitim okuluna gönderilmesinin uygun olabileceğini söyler

4. Aile, Rehberlik Araştırma Merkezine başvurur. Ayşe’nin değerlendirilmesini ister ve öğretmeninin önerilerini anlatır. Rehberlik Araştırma Merkezi Ayşe’nin kaynaştırılmasını uygun bularak, kayıtlı olduğu anasınıfına devam etmesini, ancak eğitim programının uygun şekilde bireyselleştirilmesini öneren bir yazıyı okula gönderir. Asıl sorun da burada başlar. Bireyselleştirme ne demektir? Eğitim programı nasıl bireyselleştirilecektir? Bireyselleştirilmiş eğitim programını kim hazırlayacaktır?

5. BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMLARI(BEP)

6. Temel Kavramlar Bireyselleştirilmiş eğitim programları üç temel kavram içermektedir. Bunlar; • Bireyselleştirme • Eğitim Programı • Planlama

7. Bireyselleştirme; bir grubun değil, bireyin eğitim gereksinimlerini bugün yada gelecekte onun bağımsız yaşamını kolaylaştıracak şekilde dikkate almaktır. • Eğitim Programı; birey ya da grubun eğitim gereksinimlerine cevap verecek olan amaçlar, içerik, öğrenme-öğretme süreçleri ve değerlendirme olmak üzere dört önemli öğesi olan yazılı materyallerdir. • Planlama; programı geliştirme ve uygulama sürecidir.

8. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) Nedir? • Bireyselleştirilmiş eğitim programı; özel gereksinimli öğrencilerin eğitsel gereksinimlerinin en üst düzeyde karşılanmasını sağlayacak dokümandır. Bu doküman aile, öğretmen ve ilgili uzmanların işbirliği ile planlanır ve bireyin ailesinin onayı ile uygulanır.

9. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Hazırlama Aşamaları BEP süreci yedi temel aşamadan oluşur. • Bireyselleştirilmiş eğitim programını hazırlayacak ekibin oluşturulması • Çocuğun eğitsel performans (işlevde bulunma) düzeyinin belirlenmesi • Uygun eğitim ortamları ve bu ortamlarda sunulacak destek hizmetlerin belirlenmesi • Bireyselleştirilmiş eğitim programının hazırlanması

10. 5. Uzun ve kısa dönemli amaçların belirlenmesi 6. Uygun öğretim materyalleri ve öğretim yöntemlerinin belirlenmesi 7. BEP’in uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi için sorumluların belirlenerek, zaman çizelgesinin hazırlanması ve değerlendirme biçimine karar verilmesi.

11. BEP’in Temel Amacı Bireyselleştirilmiş eğitim programının temel amacı, özel gereksinimli öğrencilere en üst düzeyde yararlanabilecekleri eğitim fırsatları sunmaktır.

12. BEP’ in İşlevleri • BEP Toplantıları, aile ve okul personeli arasındaki iletişim aracıdır. Öğrencinin gereksinimleri, nelerin sağlanabileceği ve karşılaşılabilecek durumların neler olabileceği konusunda her iki tarafa da eşit söz hakkı sağlar. • BEP, öğrencinin gereksinimi olan özel eğitim hizmetleri ve ilişkili destek hizmetlerin öğrenciye sunulacağına ilişkin yazılı bir taahhüttür. • BEP ailenin, okulun ve ilişkili tüm birimlerin çalışmalarını ve bunların öğrenciye katkılarını izleme ve değerlendirme aracıdır.

13. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının Öğeleri Nitelikli bir BEP aşağıda belirtilen öğeleri içermelidir. • Öğrencinin o andaki eğitsel işlevde bulunma veya performans düzeyi. • Bir yılın sonunda gerçekleşecek uzun dönemli amaçlar ve uzun dönemli amaçlara ulaşmayı sağlayacak kısa dönemli amaçlar. • Öğrenciye sağlanabilecek özel eğitim ve destek hizmetler.

14. Öğrenciye sunulacak olan hizmetlerin ne zaman başlayacağını, devam edeceği ve biteceği süreyi, değerlendirme zamanlarını belirten bir zaman çizelgesi. • Öğrenciye sunulacak olan hizmetlerden sorumlu olan kişiler. • BEP’ nın objektif ölçütlere dayalı olarak hangi araçlarla ve nasıl değerlendirileceği.

15. BEP Nasıl ve Kimler Tarafından Geliştirilir BEP’ nın geliştirilmesi için öğrenciyi farklı alanlarda değerlendirecek, onun normal, özel ve destek hizmetlerden en üst düzeyde yararlanmasını sağlayacak kararları alacak bir ekip oluşturulur. Bu ekipte • Okul Yöneticisi • Özel Eğitim Öğretmeni • Sınıf Öğretmeni • Okul Psikologu veya Rehber Öğretmeni • İhtiyaca göre Dil ve Konuşma Terapisti, Fizyoterapist, Sosyal Çalışmacı, Tıp ve Sağlık Personeli gibi farklı uzmanlar bulunur.

16. BEP Geliştirme Evreleri • Değerlendirme öncesi evresi • Değerlendirme evresi • Yerleştirme evresi • Program geliştirme evresi • İzleme ve değerlendirme evresi

17. 1-Değerlendirme Öncesi Çalışmalar • Ailenin haberdar edilmesi ve onayını alınması. • Ekipteki kişilerin bilgilendirilmesi • Çocuğun değerlendirileceği alanların belirlenmesi • Değerlendirme için gerekli ölçümlerin zaman çizelgesine bağlanması • Toplantı zamanlarının belirlenmesi

18. 2-Değerlendirme • Değerlendirmenin yapılması için standart testler, ölçüt bağımlı testler, doğal gözlemler, anne-baba, öğretmenle görüşme gibi teknikler izlenir. Gerekli ölçmeler yapıldıktan sonra elde edilen veriler yorumlanır.

19. 3-Yerleştirme • Bu evrede değerlendirme evresinde oluşan sonuçlara bağlı olarak çocuğun yerleştirileceği eğitim ortamına, gereksinim duyulan destek hizmetlere ve bunların sürelerine, zamanına ve kim tarafından yürütüleceğine karar verilir.

20. 4-Program Geliştirme Bu evre iki temel aşamadan oluşur • Birincisi programın hazırlanmasıdır. Değerlendirme aşamasında elde edilen verilere dayalı olarak öğrencinin bir yıl sonunda kazanacağı uzun dönemli amaçlara, kısa dönemli amaçlara, kullanılacak öğretim yöntemlerine ve materyallere karar verilir.Bunlar öğrencinin programına yazılır. • İkinci aşama ise hazırlanan programın uygulanmasıdır.

21. 5-BEP’ in İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Bu evrede, öğrencinin bireyselleştirilmiş eğitim programında yer alan amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığını ve alınan kararların doğru olup olmadığını belirlemek, gerekirse değişiklikler yapmak için program izlenir ve değerlendirilir.

22. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları Gereksinimi Özel gereksinimli öğrencilerin, son derece yoğun ve katı biçimde hazırlanmış, normal eğitim programlarına uymaları çok zor hatta bazen olanaksızdır. Bu nedenle bu bireyler için eğitsel işlevde bulunma düzeyleri dikkate alınarak BEP hazırlamak gerekmektedir.

23. -A-VAR OLAN PERFORMANS DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ VE YAZILMASI

24. Sorun Tanımı Ayşe öğretmen bir okul öncesi eğitim kurumunda çalışmaktadır.Ayşe öğretmenin sınıfında dönem ortasında başka bir okuldan nakil yoluyla gelen altı yaşında bir kız öğrenci bulunmaktadır.Öğretmen, sınıfına yeni katılan öğrenci için, önceki okulundan gelen bilgilere göre öğretim amaçlarını belirlemiştir. Ancak günler geçip günlük planlar uygulandıkça; öğretmen, öğrencinin planlarda yer alan bazı amaçları kolaylıkla yerine getirdiğini, bazı becerilere de sahip olmadığını fark etmiştir. Bu nedenle, Ayşe öğretmen, öncelikle öğrencinin yapabildiği ve yapamadığı becerilerin neler olduğunu belirlemesi gerektiğinin farkına varmıştır.

25. Performans Düzeyi Tanımı Var olan performans düzeyi, ayrıntılı değerlendirme sonuçlarına dayalı olarak hazırlanan, öğrencinin yapabildikleri ve yapamadıklarını tanımlayan özet ifadelerdir. Ayrıca, performans düzeyi ifadesi, öğrencinin belirli ihtiyaçlarını tanımlamayı ve öncelik sırasına dizmeyi sağlamaktadır.

26. Performans Düzeyi İfadelerinde Yer Alması Gereken Bilgiler Performans düzeyinde yer alması gereken bilgiler üç ana başlık altında toplanmaktadır. 1- Belirli bir alandaki öğrenci performansını akran grubuna göre karşılaştıran bilgiler: Aile ve öğretmen, çocuğun başarısının akran gurubuna göre ne düzeyde olduğunu öğrenmek ister. Ayrıca, bu bilgi, öğrencinin akranlarına göre yapabildikleri ve yapamadıklarını açıklamayı kolaylaştırması açısından da önemli olmaktadır.

27. 2- Öğrencinin yapabildikleri ve yapamadıklarını belirten bilgiler: Bu bilgi, aileye ve öğretmenlere belirli beceri alanlarında, öğrencinin var olan durumuna ilişkin fikir vermektedir. ÖRNEK: Öğrencinin matematik testinden birinci sınıf öğrencilerin düzeyinde puan aldığını söylemek yerine, birer birer ona kadar sayamamaktadır gibi bir ifadeyi kullanmak, öğrencinin matematik becerilerinde var olan performans düzeyine ilişkin fikir verebilir.

28. 3- Öğrencinin belirli bir müfredat programına katılım düzeyini gösteren ifadeler yer almalıdır: Öğrencinin devam edeceği okulun eğitim programına dayalı olarak yapılan değerlendirme sonuçları, öğrencinin gerçek performansının yansıtmakta oldukça yararlı olacaktır. ÖRNEK: Ayşe, 10 cm çapındaki topu, iki metre uzağa, iki elini kullanarak atabilir. Suyun yüzünde durabilir. Kollarını ve bacaklarını kullanarak beş metre yüzebilir.

29. Öğrencinin Performans Düzeyinde Yer Alan Bilgilerin Elde Edilmesi Öğrencinin performans düzeyinde yer alan bilgiler; • Aile görüşmelerinden • Ölçüt bağımlı değerlendirme sonuçlarından • Doktor raporlarından • Standart test sonuçlarından ( zeka testleri, başarı testleri vb.) elde edilebilir.

30. Performans Düzeyi İfadesi Yazılırken İzlenmesi Gereken Kurallar • Performans düzeyi ifadeleri, bireyselleştirilmiş eğitim programının diğer öğeleriyle doğrudan ilişkili ve ilgili olmalıdır ÖRNEK: Eğitim gereksinimi olarak az, çok kavramı belirlenmişse öğrencinin performans düzeyi de az, çok kavramını yansıtmalı ve amaçlarda bu beceriye ilişkin amaçlar yer almalıdır

31. Performans düzeyi ifadelerinde, öğrencinin yapabildikleri ve yapamadıklarına ilişkin ifadeler yer almalıdır: Öğrencilerin belirli alanlarda yapabildiklerini bilmek, yapamadığı becerilerin öğretiminde yararlanılması açısından önemlidir. ÖRNEK: Öğrenci toplumsal uyum becerileri dersinde paylaşma becerisini gerçekleştirememektedir. Ancak öğrenci verilen yönergeleri izlemekte ve verilen görevleri yerine getirmektedir.

32. Performans düzeyi ifadelerinde, öğrencinin özrünün eğitsel performansına olan etkisinin doğru tanımlanması gereklidir: Öğrencinin özrünün ne olduğunun ve derecesinin bilinmesi, bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlamada önemlidir.

33. Performans düzeyi, öğrenciye ilişkin güncel bilgileri içermelidir: Bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlanırken yapılan en büyük hatalardan biri, performans düzeyi ifadesinde yer alan bilgilerin güncel olmamasıdır. Genellikle öğretmenler, öğrencinin önceki bireyselleştirilmiş eğitim programlarında yer alan bilgileri yada öğrenciye ilişkin hazırlanan eski raporlara dayalı bilgileri kullanarak, performans düzeyi ifadeleri oluşturmaktadırlar. Böylece öğrencinin, geçen zaman içinde performansının değişebileceği göz ardı edilmiş olmaktadır. Performans düzeyinde yer alan bilgilerin güncel olabilmesi için bu bilgilerin son 6 ay içinde toplanmış olması gerekir.

34. Performans düzeyi ifadeleri, açık ve anlaşılır bir dille yazılmalıdır: Performans düzeyi ifadeleri gözlenebilir ve ölçülebilir terimler kullanılarak yazılmalıdır. ÖRNEK: “Öğrenci toplama işlemini bilir” gibi bir performans düzeyi ifadesi yerine, Öğrenci iki nesne kümesinin elemanlarını sayar ve sonucunu söyler ifadesi gözlenebilir ve ölçülebilir terimleri içerdiği için daha uygun olabilir.

35. Öncelikli Becerilerin Seçimi Ayrıntılı değerlendirme sonucunda, öğretmen bir öğretim yılında öğretilmesi gereken pek çok beceri ve kavram olduğunu fark edebilir. Ancak bu becerilerin öğretimi için bir öğretim yılı olduğu unutulmamalıdır.

36. Öğretim için seçilecek öncelikli becerileri belirlerken göz önünde bulundurulması gereken özellikler şunlardır. 1. Öğrenci için işlevsel olan ve daha sık kullanılacak beceriler daha az işlevsel olan ve daha az kullanılacak olan becerilere göre tercih edilmelidir. Öğrencilerin toplum içinde bağımsız olarak yaşamalarını sağlayacak ve sıklıkla kullanacakları beceriler diğer becerilere göre öncelikli olarak seçilmelidir. Bir becerinin işlevsel olup olmadığı; o becerinin, öğrencinin içinde bulunduğu ve gelecekte bulunacağı ortamlarda kullanılıp kullanılmayacağına göre belirlenir.

37. ÖRNEK: Çiçek isimlerini öğretmek gibi bir amaç seçmek yerine, boş zaman etkinliği olarak öğrenciye çiçek bakımı öğretilmesi bir becerinin nasıl işlevsel olabileceğine ilişkin bir örnek oluşturabilir.

38. 2. Pek çok ortamda gerçekleştirilebilecek beceriler sadece bir ortamda gerçekleştirilecek becerilere tercih edilmelidir. Bazı beceriler doğal olarak farklı ortamlarda gerçekleştirildikleri için, öğrencilerin bu becerileri tekrar etme olasılıkları artmaktadır; böylece öğrenciler bu becerileri farklı ortamlarda kullanabilirler. ÖRNEK: Selamlaşma, diğer bireylerle sohbet etme gibi sosyal beceriler, farklı ortamlarda farklı kişiler tarafından gerçekleştirilmektedir. Tuvaleti kullanma, kişinin görünüşünü düzeltmesi,diğer bireylere karşı kibar ve nazik olma gibi beceriler gün boyunca farklı ortamlarda gerçekleştirilmektedir.

39. 3. Öğrencinin diğer bireyleri gözleyerek öğrenebileceği beceriler öncelikli olarak seçilmelidir. Okulöncesi düzeydeki öğrencilere, gözleyerek öğrenebilecekleri becerileri öğretmek, onların grup etkinliklerine katılımlarını kolaylaştıracak ve gruptaki bireyleri gözleyip onları taklit etmelerini sağlayabilecektir. ÖRNEK: Özel gereksinimi olan öğrenciler akranlarının yaptığı, musluğu açma-kapama, elini sabunla yıkama, saç tarama, diş fırçalama, çizgi çizme gibi becerileri gözleyerek ve taklit ederek öğrenebilirler.

40. 4. Öğrencinin kendine güvenini artırmasını sağlayacak beceriler öncelikli olarak seçilmelidir. Öğrencilerin ilgilerine uygun ve kişisel hedeflerine ulaşmayı sağlayan beceriler, diğer becerilere göre öğrencilerin öğrenmeye karşı motivasyonlarını artırır.

41. 5.Bir becerinin gerçekleşmesi için ön koşul olan beceriler, ön koşul olmayan becerilere göre öncelikli olarak tercih edilmelidir. Seçilen becerilerin, toplum içinde öğrencinin bağımsız olarak yaşamını sağlayacak karmaşık becerilerin önkoşulu olma özelliğini taşıması gereklidir. Özellikle okulöncesi çocuklarının ilköğretime hazırlayacak önkoşul becerilerini öğrenmeleri gerekmektedir.

42. Program Alanları Bireyselleştirilmiş eğitim programları geliştirmenin amacı, öğrencinin özründen kaynaklanan sorunları en aza indirgemek ve eğitsel performansını olumsuz etkileyen sorunları azaltmaktır. Dolayısıyla bu amaca ulaşmak için, • İletişim ve sosyal beceriler • Öz bakım becerileri • İşlevsel yaşam becerileri • Motor beceriler • Bilişsel beceriler olmak üzere farklı program alanlarına ilişkin becerilerin bireyselleştirilmiş eğitim programında yer alması gerekmektedir.

43. İletişim ve Sosyal Beceriler • Dikkat çekme, ilgi arama, selamlama, vedalaşma , istek bildirme, ret etme, hoşnutluk ve hoşnutsuzluk belirtme, yanıtlama, adlandırma, bilgi verme... gibi

44. İşlevsel Akademik Beceriler Bu beceriler toplum içinde bağımsız olarak yaşamalarını sağlamada ön koşul olma özelliği taşımaktadır. ÖRNEK: Para kullanımı, saat kullanma, tanıtıcı levhaları okuma, alışveriş, iş yapma gibi beceriler işlevsel akademik beceriler arasında yer almaktadır.

45. Mesleki Beceriler • Mesleki beceriler diğer bireylerle birlikte çalışma becerileri, meslek arama becerileri, seçilen mesleğin gereğini yerine getirmeyle ilişkili beceriler, ve iş yerine koruma becerileri olarak sınıflandırılabilir (Snell ve Brown, 2000). Mesleki beceriler ile ilişkili becerilerin pek çoğu ilköğretim düzeyinde öğretilmeye başlanabilir.

46. Motor Beceriler Motor becerileri büyük kas ve küçük kas becerileri olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Büyük kas becerileri, hareket etme ve pozisyon alma için gerekli becerilerden biridir. ÖRNEK:Öğrencinin oturması, yürümesi, koşması, merdiven çıkması, zıplaması, bisiklete binmesi gibi beceriler büyük kas becerileri arasında sıralanmaktadır.

47. Küçük kas becerileri: El göz koordinasyonu, hareketlilik, sabit durma, simetri ve denge için oldukça gerekli olan motor etkinlikler küçük kas becerileri olarak tanımlanmaktadır. ÖRNEK: Boncuk dizme, çivi takma, makas kullanma, Legolarla şekil yapma, oyun hamuruyla oynama vb.

48. Özbakım Becerileri ÖRNEK: Saç tarama, diş fırçalama, krem sürme, el yüz temizliği, tırnak kesme, yemek yeme becerileri, giyinme becerileri gibi beceriler özbakım becerileri arasında yer almaktadır.

49. Bilişsel Beceriler Dikkat, algılama, hatırlama, problem çözme gibi bilişsel süreçleri gerektiren beceriler, bilişsel beceriler olarak tanımlanmaktadır. Genellikle bu beceriler, okuma, yazma ve matematik gibi akademik beceriler için gerekli olan temel becerilerdir.

50. Tüm gelişim alanlarının değerlendirilmesi • Özbakım becerileri • Bilişsel gelişim becerileri • Kişisel bakım becerileri • İletişim becerileri • Günlük yaşam becerileri Dil edinimi becerileri