Siyaset Bilimine Giriş 5. Hafta

1. Siyaset Bilimine Giriş5. Hafta SOSYAL TABAKALAŞMA VE SİYASAL İKTİDAR

2. Toplumu meydana getiren insanlar arasında hiyerarşik bir farklılaşmanın, “sosyal tabakalaşma” nın varlığı • Toplumdan topluma değişik adlarda [kast, zümre, sınıf] görülmesi • Toplumdaki bireyler arasında gelir, iş, yaşama düzeyi, etkinlik ve saygınlık açılarından bir eşitsizlik

3. Farklılaşmanın temeli, “sosyal sınıf” kavramı ve sınıflar arasındaki ayrılık • “Sosyal sınıflar” ve “sınıf çatışması”: Marksist sınıf anlayışı • Karl Marks: (1818 - 1883) • Sınıf çatışması siyasal çatışmanın ana ekseni

4. MARXİST SINIF ANLAYIŞI-1 • “Sınıf” kavramı Marksist doktrinin temel direği • Sosyal sınıfın tam bir tanımını vermiyor • Komünist Manifesto: “Bütün toplumların tarihi başlangıçtan günümüze kadar sadece iki sınıf arasındaki çatışmanı tarihinden ibaret: “sömüren” ve “sömürülenler” • Sanayi toplumlarında üç, dört, yedi, sekiz gruba ayırdığı çalışmaları var

5. MARXİST SINIF ANLAYIŞI-2 • Tarih boyunca değişik toplum tiplerini belirleyen değişik üretim biçimleri olmuştur • Sosyal sınıflar üretim araçları ile olan ilişkilerine ve durumlarına göre belirlenir • Sınıf ayrımının temeli üretim araçlarının “özel mülkiyetine” dayanır

6. MARXİST SINIF ANLAYIŞI-3 • Üretim araçlarının mülkiyetine sahip olanlar bir sınıf meydana getirir [köle, toprak, fabrika ve işletme sahipleri] • Üretim araçlarının mülkiyetine sahip olmayanlar da bir sınıf oluşturur • Proletarya: Kapitalist toplumda emeğini satmak zorunda olan sınıf

7. MARXİST SINIF ANLAYIŞI-4 • Sınıf ayrımı için ölçüt “ekonomi” [objektif kriter] • Sınıf kavramının oluşmasında “sınıf bilinci” kavramı [sübjektif kriter] • Üretim ilişkilerinde oynanan rol, yaşama şartları, ekonomik çıkarlar bakımından aynı durumda olanların bulundukları durumu fark etme bilinci • Sınıf bilinci ya ad “bilinçlenme” sınıf kavgasının şekillenmesinde en etkili faktör

8. MARXİST SINIF ANLAYIŞI-5 • Kapitalist toplumda mücadele içinde olan iki ana sınıf: “burjuvazi” ile “proletarya” • “Ara sınıflar” ve “sosyal tabakalar” da bulunur • Marksist Anlayış:”Sosyo-ekonomik gelişme zamanla toplumu iki ana sınıfın kutuplaşmasına götürecektir”. Diğer ara sınıflar bu iki sınıf arasında toplanacak; çatışma bu iki “blok” arasında olacaktır

9. MARXİST SINIF ANLAYIŞI-6 • “Hakim sınıf” (egemen sınıf): Toplumlarda mutlaka bir sınıf hakim (egemen) sınıftır [köle, toprak ve fabrika/işletme sahipleri] • Burjuvazi, sanayi toplumlarında hakim sınıftır; ekonomik bakımdan topluma hakimdir • “Ekonomik üstünlük” aynı zamanda “politik üstünlüğü” de sağlar • Siyasal iktidar daima hakim sınıfların elindedir • Lenin: “Devlet, hakim sınıfın ‘icra komitesi’”

10. MARXİST SINIF ANLAYIŞI-7 • Geleceğin hakim sınıfı “proletarya” olacaktır • Proletarya, tarihin normal akışını hızlandırarak bir devrimle devlet mekanizmasına (siyasal iktidar) el koyarak diktatörlüğünü kuracak • Proletarya diktatörlüğü ile burjuvazi tasfiye edilerek ve zamanla (süresi belirli değil) nihai hedef olan “tek sınıflı topluma” ya da “sınıfsız topluma” geçilecek

11. SOSYAL TABAKALAŞMANIN BOYUTLARI: SINIF VE STATÜ • Sosyal sınıfların nasıl belirleneceği sorusu • Max Weber: Marx’tan sonra en önemli yaklaşım • Weber: Toplumdaki hiyerarşik tabakalaşma “sınıf” ve “statü” (konum) olarak ikiye ayrılır • Weber de sınıf kriterinde ekonomik ölçüyü temel ölçü kabul eder • Üretim araçları mülkiyetine sahip olup olmama onun sınıfını belirleyen başlıca faktör

12. Weber: sosyal kademelenme sadece sınıf esasına dayanmaz. Sınıf farklılaşmasının yanında statü farklılaşması da vardır • Statü: bireyin toplumda saygı, itibar ve prestij bakımından sağladığı yeri ifade eder • Sosyal statünün belirlenmesinde meslek, eğitim, kültür, yaşam tarzı daha çok rol oynar, servet ve gelir gibi ekonomik faktörlerden çok • Sosyal sınıfların yanında “statü grupları” yer alır • Belli bir statü grubuna dahil olanlar genel olarak aynı sosyal sınıfta yer alır

13. Sosyal Sınıfların Kesin Belirlenişini Güçleştiren Faktörler • Sosyal sınıfların genel niteliklerini saptamanın zorluğu • Kesin çizgilerle insanları sınıflara ayırmak için tam objektif kriter yok • Hindistan’da dinsel temellere dayalı kast sistemi • Fransa’da ihtilal öncesi; aristokrasi, din adamları (ruhban sınıfı), avam (halk) sosyal durumları, hak ve ayrıcalıkları hukuk kuralları ile belirli idi

14. Günümüzde sosyal sınıflar, hukukun tanımadığı fiili gruplar • Örgütlü değil bütün olarak; siyasal partiler bir sınıfın temsilcisi olduğunu iddia edebilir; ancak bir sınıfın bütün olarak örgütlenmesinden farklı • Sosyal sınıflar tamamen kapalı gruplar değildir; geçişkenlik mümkün zor olsa da

15. Çağdaş toplumlarda sosyal sınıflar arasında hareketlilik vardır; sosyal akıcılık • Sosyal akıcılığın ölçüsü ve hızı değişik faktörlere bağlı olarak (fırsat eşitliği, eğitim olanakları, gelir dağılımında sosyal adalet ilkelerinin tanınması vb.) toplumdan topluma değişir

16. Sosyal sınıflar var toplum içinde; genel bir tanımının yapılması ve kesin çizgilerin belirlenmesi zor olsa da • Ekonomik faktör bu gerçeğin temelinde yatar • Ekonomik kriter yanında statü ve saygınlık da sosyal tabakalaşmada rol oynar

17. Sosyal sınıflar; aynı sosyo-ekonomik şartları paylaşan, aralarında eşitsizlik bulunan gruplar olarak nitelenebilir • Sosyal sınıfların yapıları, nitelikleri, ayrımları sosyoloji dersinin konusu • Siyaset bilimi, sosyal sınıfların iktidar ilişkileri bakımından oynadıkları politik rolle ilgilenir • Bu konuda Marksist doktrin üzerinden gitmek iyi bir örnek

18. Sınıf ve İktidar İlişkisi: Marksist Teorinin Değerlendirilmesi • 19. yüzyılın ortalarında kapitalist toplumlardaki şartlar bakımından Marksın yapmış olduğu tahliller ve teorisi gerçeklere uygun • Dönemin siyasi çatışması sınıf çatışması niteliği taşıyor • Ancak o döneme ait tahliller tarihin tüm dönemleri için geçerli olamaz

19. Öngörü; burjuvazi ile proletarya arasındaki uçurum gittikçe büyüyecek, orta sınıflar zamanla eriyecek, proleterleşecek, tam bir sınıf kutuplaşmasına doğru gidilecek • Bu gelişme modeli sanayi toplumlarında doğrulanmadı • Burjuvazi ile proletarya arasındaki uçurum öngörüldüğü gibi genişlemedi

20. Üretimin artması, genel yaşam düzeyinin yükselmesi, işçilerin milli gelirden daha çok pay alması sonucunda iki sınıf arasında mesafe önemli ölçüde daralmış durumda • Orta sınıflar erimek yerine daha çok büyümekte • Orta sınıfları meydana getiren bazı gruplar (küçük üretici, zanaatkar, küçük esnaf) azalmış, bu kesimlerin çoğu büyük işletmelerde ücretli işçi ve memur durumuna geçmiştir • “Yeni orta sınıflar” ortaya çıkmıştır (beyaz yakalı büro işçileri, teknisyenler, yöneticiler, çeşitli hizmet sektöründe çalışanlar); geniş bir sınıf meydana getirirler

21. Ana sınıflar (burjuvazi ile proletarya) içinde önemli değişiklikler meydana geldi • Burjuvazi, eski homojenliğini ve kapalılığını kaybetti, sosyal akıcılık ve büyük servetlerin bölünmesi ile • İşçi sınıfında da sınıf bilincinin zayıflaması, bazı işçilerin burjuvalaşması söz konusu; ekonomik ve teknolojik gelişmeye paralel olarak ve ihtisaslaşma sonucu

22. Siyasal değişmeler de önemli; • “Genel oy” ilkesi ile işçilerin siyasal haklara kavuşması • 19.yüzyılda proletarya oy hakkı mücadelesi vermekte idi • 20. yüzyılda özellikle sosyal refah devleti döneminde işçi sınıfı siyasal iktidar üzerinde etkili olma imkanını elde etti • İşçilerin kurdukları/destekledikleri partiler iktidara geldi

23. Burjuvazi günümüz toplumlarında “hakim sınıf” durumunda mı? • Devlet hayatında önemli ölçüde etkili olmaya devam ettiği açık • Çoğulcu toplum anlayışı ve kararların alındığı demokratik siyasal mekanizmalar “hakim sınıfın” öngörülen anlamını kaybettiğini gösterir • Bugün, siyasal iktidar sınıf yapısına şekil vermekte olduğu söylenebilir; sosyal devlet politikası güden rejimler için

24. Sınıflar arası farklılaşma büsbütün ortadan kalktığı söylenemez • Sınıf çatışması eski şiddetini kaybetmiş, yumuşamıştır • Sınıf mücadelesi demokratik nitelik almıştır; bunun yolu da sandıktan geçer • Sanayileşme yolunda bulunan toplumlarda çatışma daha keskindir • İşçi sınıfı örgütlenmiş, siyasal ağırlıklarını koymuş ve iktidar hakim sınıfın tekelinde olmaktan çıkmış

25. Politika sürecinde etkili olan milliyet,ırk, din, bölge, kültür ve ideoloji sınıflar ve iktidar ilişkilerinde etkili olan diğer faktörler ekonomik faktörün yanında • Siyaset ve iktidar mücadelesi tek boyutlu olmamıştır • İktidar mücadelesini katı kalıplara göre açıklamak gerçekçi olmaz