DEMENTIE: diagnostische en therapeutische ontwikkelingen

1. DEMENTIE: diagnostische en therapeutische ontwikkelingen Ph. Scheltens, Neuroloog Alzheimercentrum VUMC

2. Na dit praatje weet U: • “Tsunami” dementie is reëel • Dementie op jonge leeftijd is in opkomst • Vroege detectie centraal voor behandeling • Vroeg diagnostiek is mogelijk • Nieuwe vormen van therapie in aantocht

3. CBO Richtlijn: Diagnostiek en Medicamenteuze behandeling van dementie 2005 • Dementie = syndroom (dementieel beeld) • Van syndroomdiagnose naar nosologische diagnose • Gebruik makend van klinisch-diagnostische criteria • Ziektediagnostiek en zorgdiagnostiek

4. Belangrijkste oorzaken van dementie • Ziekte van Alzheimer NINCDS-ADRDA criteria (1984) • Vasculaire dementie NINDS- AIREN criteria (1993) • Dementie met Lewy lichaampjes McKeith criteria (2005) • Frontotemporale dementie Neary & Snowden criteria (1998)

5. Dementie in getallen Dementie > 65 jaar

6. Dementie op jonge leeftijd (< 65 jaar)

7. Dementie op jonge leeftijd (< 65 jaar) • Aantal jong dementerenden in Nederland naar schatting >12.000 • Toekomstverwachting? • Diagnose-verdeling verschilt van die op oudere leeftijd ≥65 jaar <65 jaar

8. Rol van biologische markers in (vroeg)diagnostiek • MRI • Liquor • PET

9. Hippocampusatrofie (MTA) graad 0-4

10. Multidetector CT in dementia • 64 slices, 0.6 mm slice collimation, 5 sec acquisition time • Wattjes et al.Radiology 2009

11. Diagnostische waarde MTA • Onderscheid AD - gezonde leeftijdgenoten: sensitiviteit en specificiteit > 85% • Onderscheid AD - andere vormen van dementie, in combinatie met MMSE: sensitiviteit en specificiteit > 85% • prodromale ziekte van Alzheimer in MCI: sensitiviteit 51-70%, specificiteit 68-69%; wanneer leeftijd en geheugenfunctie in beschouwing worden genomen, sensitiviteit resp 74 en 81%, specificiteit resp 88 en 96%

12. Biologische markers in liquor Blennow 2003

13. Assays of CSF AD Biomarkers Amyloid, Tau and pTau

14. Six Years Biochemical Diagnosis of AD: Overall Results Tau vs Ab42 C. Mulder et al; 2010

15. CSF Diagnosis of AD: Cut-off levels and Specificity at 85% sensitivity; Entire group; six year period Combination of Aß42 and Tau: sensitivity of 93.5% specificity of 82.7% C. Mulder et al; 2010

16. Diagnostische waarde liquor biomarkers Ziekte van Alzheimer: • Amyloid beta(1-42) (Aβ42) ↓ • Tau ↑ • P-tau ↑ • Aβ42 ↓ in combinatie met tau ↑: sensitiviteit en specificiteit voor (prodromale) ziekte van Alzheimer > 85% • Voor andere vormen van dementie geen specifiek biomarkerprofiel

17. Nieuwe PET liganden Pittsburgh compound B (PIB): Specifieke binding aan amyloid Hoge sensitiviteit en specificiteit voor (prodromale) ziekte van Alzheimer

18. Waarschijnlijke ziekte van Alzheimer: A plus één of meer ondersteunende criteria B,C,D of E • A vroege aanwezigheid van significante geheugenstoornis, zich uitend als • Geleidelijk progressieve geheugenstoornis > 6 mnd • Geobjectiveerde stoornis episodisch geheugen bij testen • Geheugenstoornis kan geïsoleerd voorkomen of in combinatie met andere cognitieve stoornissen

19. Research criteria (vervolg) • Ondersteunende kenmerken • B aanwezigheid MTA • C afwijkend liquor biomarker profiel • Aβ42 ↓, tau ↑, P-tau ↑ of combinatie • andere toekomstige goed gevalideerde markers • D specifiek patroon PET • bilateraal pariëtotemporaal hypometabolisme • andere toekomstige goed gevalideerde markers, zoals PIB-PET • E bewezen verantwoordelijke mutatie

20. Therapeutische perspectieven

21. Immunotherapie 1. Remming vorming van Aβ 2. Remmen/Blokkeren Aβ aggregatie. 3. Aβ wegvangen met antilichamen.

22. Actieve immunisatie Janus et al., Morgan et al.,Schenk et al.

23. Passieve immunisatie Dodart et. al.

25. uitloper cellichaam Verbinding: synaps Alternatieve mogelijkheden voor therapie?

27. Conclusies • Medicamenteuze therapie alleen zinnig in vroeg stadium • Causale therapie alleen mogelijk wanneer onderligend proces aangetoond kan worden • Vroegdiagnostiek anno 2009 heel goed mogelijk • Opent mogelijkheden voor nieuwe therapeutische wegen, waarbij vele wegen wellicht naar Rome leiden

28. www.alzheimercentrum.nl