Gonca ÇİFFİLİZ Alp Giray KAYA Hayal YAVUZ Yasemin ABAYHAN Savaş CEYLAN Orhan AYDIN Deniz ŞAHİN

1. PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE PSİKOLOJİK AŞIRI KABULÜN DUYGUDURUM VE TEHDİT EDİLEN GEREKSİNİMLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ TÜBİTAK DESTEKLİ PROJE 109K094 Gonca ÇİFFİLİZ Alp Giray KAYA Hayal YAVUZ Yasemin ABAYHAN Savaş CEYLAN Orhan AYDIN Deniz ŞAHİN

2. GİRİŞ Psikolojik dışlanma (ostracism) bireyin, çoğu kez herhangi bir açıklama yapılmaksızın, başkaları tarafından yok sayılması ve grup dışında tutulması olarak tanımlanmaktadır. (Williams, 2007)

3. GİRİŞ Psikolojik dışlanmaya maruz kalmak; • Bu davranışların hedefi olan kişinin kişisel özelliklerine, • Olayın gerçekleştiği sosyal ortamın özelliklerine, • Kaynağın kim olduğuna bağlı olmaksızın acı ve olumsuz duygudurum yaşanmasına neden olmaktadır. (Spoor & Williams, 2006; Boyes, French, 2009; Williams, Shore & Grahe, 1998; Williams, Cheung & Choi, 2000; Zadro, Williams & Richardson, 2004)

4. GİRİŞ Psikolojik dışlanma insanoğlunun sahip olduğu ait olma, benlik değeri, kontrol, anlamlı varoluş gibi temel güdüler için bir tehdit oluşturmaktadır; • Ait olma güdüsü • Olumlu bir benlik değerine sahip olma güdüsü • Kontrol güdüsü • Anlamlı varoluş güdüsü (Williams, Forgas, & von Hippel, 2005; Williams, 1997; 2007)

5. GİRİŞ PSİKOLOJİK DIŞLANMA KARŞISINDA GÖSTERİLEN TEPKİLER: 1- Otomatik Tepkiler Fizyolojik uyarılmışlık durumu, olumsuz duygudurum, stres, üzüntü, ve öfke (Lieberman, 2007; Stroud, Tanofsky-Kraff, Wifley, & Salovey, 2000; Zadro, Williams, & Richardson, 2004).

6. GİRİŞ PSİKOLOJİK DIŞLANMA KARŞISINDA GÖSTERİLEN TEPKİLER: 2- Kısa Vadede Gösterilen Tepkiler Saldırganlık gibi olumsuz, işbirliği gibi olumlu sosyal davranışlar ya da bilişsel ve duygusal algılarını kapatmak gibi nötr tepkiler (Catanese & Tice, 2005; DeWall, Twenge, Gitter, & Baumeister, 2009; Twenge, 2005; Twenge ve ark., 2001; Williams, 2007; Williams & Sommer, 1997) (Ouwerkerk, Kerr, Galucci & van Lange, 2005) (Twenge, Baumeister, DeWall, Ciarocco, & Bartles, 2007; Twenge, Catanese, & Baumeister, 2003)

7. GİRİŞ PSİKOLOJİK DIŞLANMA KARŞISINDA GÖSTERİLEN TEPKİLER: 3- Uzun Vadede Gösterilen Tepkiler Dışlanmayla başa çıkabilecek bilişsel ve duygusal kaynakların tüketilmesi dolayısıyla, kendi içine çekilme ve dışlanma sürecini kabullenme ile birlikte, çaresiz ve depresif hissetme, değersizlik algısı

8. YÖNTEM KATILIMCILAR: • Hacettepe Üniversitesi ve İzmir Ekonomi Üniversitesi’nde çeşitli bölümlerde okumakta olan 62 öğrenci (%36 erkek, %64 kadın) • Katılımcılar, deney prosedürüne ilişkin eğitimden geçmiş olan anlaşmalı katılımcılarla birlikte deneye alınmış ve seçkisiz olarak deneysel koşullardan birisine atanmışlardır.

9. YÖNTEM SANAL TOP ÖLÇEĞİ: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Psikoloji Laboratuvarı Araştırma Grubu tarafından geliştirilmiştir. İç tutarlık katsayıları; • 2 maddeden oluşan Olumlu Duygu boyutu (“mutlu” ve “keyifli”); .90 • 2 maddeden oluşan Olumsuz Duygu boyutu (“üzüntülü” ve “öfkeli”); .79

10. YÖNTEM POZİTİF VE NEGATİF DUYGU ÖLÇEĞİ (POSITIVE AND NEGATIVE AFFECT SCHEDULE - PANAS): Watson, Clark ve Tellegen (1988) tarafından geliştirilmiştir ve Türk kültürüne uyarlama çalışması Gençöz (2000) tarafından gerçekleştirilmiştir. Pozitif Duygu ve Negatif Duygu alt boyutları için hesaplanan iç tutarlık katsayıları orijinal ölçek için sırasıyla .88 ve .87; Türkçe uyarlaması için sırasıyla .83 ve .86’dır.

11. YÖNTEM İHTİYAÇ TEHDİDİ ÖLÇEĞİ (NEED THREAT SCALE): Van Beest ve Williams (2006) tarafından geliştirilmiştir. Orijinal ölçeğin toplam iç tutarlık katsayısı .92’dir. • Ait Olma İhtiyacı • Benlik Değeri İhtiyacı • Kontrol İhtiyacı • Anlamlı Varoluş İhtiyacı Ölçeğin uyarlama çalışması, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Psikoloji Laboratuvarı Araştırma Grubu tarafından gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin iç tutarlık katsayıları ait olma, benlik değeri, kontrol ve anlamlı varoluş güdüleri alt boyutları için sırasıyla .91, .86, .84 ve .88’dir.

12. YÖNTEM SANAL TOP (CYBERBALL) OYUNU: Williams, Cheung ve Choi (2000) tarafından geliştirilmiştir. Oyun boyunca toplam 50 kez top atılmaktadır; • Psikolojik dışlanmanın olduğu koşulda, katılımcılar oyunun başında iki ya da üç kez (%5-7) top atabilir, ancak oyunun sonuna kadar top bir daha kendilerine gelmediği için atamazlar • Psikolojik aşırı kabul koşulunda katılımcılara diğer oyunculardan daha fazla (%35-37) top gelmektedir; • Kontrol koşulunda ise tüm oyunculara eşit oranda top gelmektedir.

14. YÖNTEM İŞLEM: • Anlaşmalı katılımcılar deney manipülasyonuna doğrudan dâhil olmamaktadırlar, yalnızca oyunun inandırıcılığını arttırmak amacıyla her biri farklı bölümlerde okuduklarını söyleyen ve birbirlerini tanımıyormuş gibi davranan anlaşmalı katılımcılar, gerçek katılımcıyla birlikte tüm deney prosedürlerinden geçirilmektedirler. • İlk olarak, deneyin amacına ilişkin, ancak yalnızca paravan öyküyü içeren ilk onam formu tüm katılımcılara verilmiş ve katılımcılardan formu dikkatle okumaları ve deneye katılmayı kabul ediyorlarsa imzalamaları istenmiştir. Katılımcılara zihinde görselleştirme becerilerini incelemeye yönelik bir çalışma yapıldığı ve kablosuz ağ ile bağlı bilgisayarlar aracılığıyla, birbirleriyle “sanal top” adlı bir oyun oynayacakları belirtilmiştir. • Sanal top oyunu aracılığıyla, psikolojik dışlanma, psikolojik aşırı kabul veya kontrol koşullarından herhangi biri seçkisiz olarak katılımcıya uygulandıktan araştırmacı odalara girerek katılımcılara ölçekleri dağıtmıştır. • Daha sonra katılımcıya deneyin gerçek amacı ile ilgili bir açıklama yapılmış, eğer katılımcı herhangi bir rahatsızlığı olmadığını ve araştırmaya katılımına onay verdiğini ifade ederse kendisine yeniden bir onam formu verilerek imzalaması istenmiştir.

15. BULGULAR MANİPÜLASYONUN KONTROLÜ: Psikolojik dışlanma değişkeninin başarılı bir biçimde manipüle edilip edilemediğini belirleyebilmek amacı ile katılımcıların oyun sırasında kendilerine atılan top oranı ile ilgili tahminleri karşılaştırılmıştır. Elde edilen bulgular, psikolojik dışlanma değişkenin temel etkisinin anlamlı olduğunu göstermiştir (F(2, 51) = 33.26, p < .001, ² = .57).  Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar (%8.39), hem psikolojik aşırı kabul koşulunda (%49.53) hem de normal etkileşim koşulunda (%32.82) yer alanlara göre kendilerine daha az oranda top atıldığını bildirmişlerdir. Bunun yanında, psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alan katılımcılar normal etkileşim koşulunda yer alanlara göre kendilerine anlamlı olarak daha fazla top geldiğini bildirmişlerdir.

17. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DUYGU DURUMU: Bu araştırmada incelenen hipotezlerden ilki, psikolojik dışlanmaya maruz kalmanın kısa vadede olumsuz duygu durumda artışa yol açarken, olumlu duygu durumda azalmaya yol açacağıdır. Katılımcıların duygu durumları, hem PANAS kullanılarak hem de Sanal Top Ölçeği’nin katılımcıların oyun sırasında yaşadıkları duyguları ölçen 4 maddeli (mutlu, öfkeli, üzüntülü, keyifli) alt ölçeği kullanılarak belirlenmiştir. Elde edilen bulgular, psikolojik dışlanma değişkeninin duygudurum puanları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğunu göstermiştir (Wilks’  = .19, F(8, 112) = 3.72, p < .001, ² = .21).

18. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DUYGU DURUMU: Pozitif Duygu (PANAS); Psikolojik dışlanma değişkeninin Pozitif Duygu ortalamaları üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 4.85, p < .01, ² = .14). Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar(X= 2.62, SS=1.96), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=4.37, SS=1.38)ve normal etkileşim grubunda yer alanlara(X=4.15, SS=1.05) göre daha az pozitif duygu durumu bildirmişlerdir. Ancak psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alan katılımcıların bildirdikleri pozitif duygu ortalamaları ile normal etkileşim koşulunda yer alan katılımcıların ortalamaları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır.

19. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DUYGU DURUMU:  Olumlu Duygu (Sanal Top Ölçeği); Psikolojik dışlanma değişkeninin Olumlu Duygu maddelerinin ortalamaları üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59)=12.66, p< .001, ² = .30). Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar(X=2.62, SS=1.96), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=5.15, SS=1.37) ve normal etkileşim grubunda yer alanlara(X=4.57, SS=1.68) göre daha az olumlu duygudurum bildirmişlerdir. Ancak psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alan katılımcıların bildirdikleri olumlu duygu ortalamaları ile normal etkileşim koşulunda yer alan kayılımcıların ortalamaları arasında anlamlı fark bulunamamıştır.

20. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DUYGU DURUMU:  Negatif Duygu (PANAS); Psikolojik dışlanma değişkeninin Negatif Duygu ortalamaları üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 8.52, p < .001, ² = .22). Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılarkatılımcılar (X=2.60, SS=1.10), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=1.56, SS=0.49) ve normal etkileşim grubunda yer alanlara (X=1.76, SS=0.86) göre daha fazla negatif duygu durumu bildirmişlerdir. Ancak psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alan katılımcıların bildirdikleri negatif duygu ortalamaları ile normal etkileşim koşulunda yer alan katılımcıların ortalamaları arasında anlamlı fark bulunamamıştır.

21. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DUYGU DURUMU:  Olumsuz Duygu (Sanal Top Ölçeği); Psikolojik dışlanma değişkeninin Olumsuz Duygu maddelerinin ortalamaları üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 11.16, p < .001, ² = .27). Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar(X=3.40, SS=2.14), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=1.42, SS =0.86) ve normal etkileşim koşulunda yer alanlara (X=1.42, SS=0.86) göre daha fazla olumsuz duygudurum bildirmişlerdir. Psikolojik aşırı kabul ile normal etkileşim koşullarında yer alan katılımcıların bildirdikleri olumsuz duygu ortalamalarıarasında ise anlamlı fark yoktur.

23. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DÖRT TEMEL İHTİYAÇ: Bu araştırmanın ikinci hipotezi, psikolojik dışlanmaya maruz kalmanın dört temel ihtiyacı tehdit edeceği dolayısı ile katılımcıların dörttemel ihtiyacının karşılanma düzeylerinin düşmesine yol açacağıdır. Dört temel ihtiyaç (Ait Olma, Benlik Değeri, Kontol ve Anlamlı Varoluş) İhtiyaç Tehdidi Ölçeği ile ölçülmüştür. Elde edilen bulgular, psikolojik dışlanma değişkeninin katılımcıların temel ihtiyaçlarının tehdit edilmesi üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğunu göstermiştir(Wilks’  = .25, F(8, 112) = 14.08, p < .001, ² = .50).

24. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DÖRT TEMEL İHTİYAÇ:  Ait Olma İhtiyacı; Psikolojik dışlanma değişkeninin Ait Olma İhtiyacının tehdit edilmesi üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 71.93, p < .001, ² = .70). Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar(X=2.18, SS=1.14), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=5.98, SS=0.85)ve normal etkileşim grubunda yer alanlara (X=5.15, SS=1.18)göre ait olma ihtiyaçlarının daha düşük düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir. Ayrıca psikolojik aşırı kabul koşulundaki katılımcılar, normal etkileşim koşulundakilere göre ait olma ihtiyaçlarının daha yüksek düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir.

25. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DÖRT TEMEL İHTİYAÇ:  Benlik Değeri İhtiyacı; Psikolojik dışlanma değişkeninin Benlik Değeri İhtiyacının tehdit edilmesi üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 27.41, p < .001, ² = .48). Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar (X=3.91, SS=1.50), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=6.70, SS=0.42) ve normal etkileşim grubunda yer alanlara (X=5.74, SS=1.42) görebenlik değeri ihtiyaçlarının daha düşük düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir. Ayrıca psikolojik aşırı kabul koşulundaki katılımcılar, normal etkileşim koşulundakilere göre benlik değeri ihtiyaçlarının daha yüksek düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir.

26. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DÖRT TEMEL İHTİYAÇ:  Kontrol İhtiyacı; Psikolojik dışlanma değişkeninin Kontrol İhtiyacının tehdit edilmesi üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 57.06, p < .001, ² = .66). Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar(X=2.39, SS=0.70), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=5.60, SS=1.12) ve normal etkileşim grubunda yer alanlara (X=5.00, SS=1.20) psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara ve normal etkileşim grubunda yer alanlara görekontrol ihtiyaçlarının daha düşük düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir. Ancak, psikolojik aşırı kabul koşulundaki katılımcılar ile normal etkileşim koşulundakiler arasında kontrol ihtiyaçlarının karşılanması bakımından anlamlı bir fark tespit edilememiştir.

27. BULGULAR PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DÖRT TEMEL İHTİYAÇ:  Anlamlı Varoluş İhtiyacı; Psikolojik dışlanma değişkeninin Kontrol İhtiyacının tehdit edilmesi üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 40.13, p < .001, ² = .58). Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılarkatılımcılar (X=2.56, SS=1.26), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=5.85, SS=0.86) ve normal etkileşim grubunda yer alanlara (X=5.01, SS=1.47) psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara ve normal etkileşim grubunda yer alanlara göreanlamlı varoluş ihtiyaçlarının daha düşük düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir. Ancak, psikolojik aşırı kabul koşulundaki katılımcılar ile normal etkileşim koşulundakiler arasında anlamlı varoluş ihtiyaçlarının karşılanması bakımından anlamlı bir fark tespit edilememiştir.

29. TARTIŞMA • Psikolojik dışlanmaya maruz kalmak, beklendiği üzereduygudurum ve dört temel ihtiyaç üzerinde anlamlı etkilere sahiptir. Olumsuz duygudurumda artış Olumlu duygudurumda düşüş Ait olma, benlik değeri, kontrol ve anlamlı varoluş ihtiyaçlarının tehdit edilmesi • Ancak, beklenenden farklı olarak, psikolojik aşırı kabulün normal etkileşim koşulu ile karşılaştırıldığında, duygudurum puanları ile kontrol ve anlamlı varoluş ihtiyaçlarının karşılanması üzerindeolumlu yönde biretkisinin bulunduğu tespit edilememiştir.

30. TARTIŞMA • Olumsuz bilgilerin, olumlu bilgilere göre daha dikkat dikkat çekici ve belirgin (salient) olduğuna yönelik bulgular düşünüldüğünde, katılımcıya neredeyse hiç top gelmeyen dışlanma koşulunun beklenen olumsuz etikleri ortaya çıkarması, ancak katılımcıya en az diğerleri kadar top gelen kontrol ve aşırı kabul koşullarının birbirine benzer duygudurum ile kontrol anlamlı varoluş algısı ortaya çıkarması kabul edilebilir bir sonuçtur. (Baumeister ve ark., 2001)

31. TARTIŞMA • Ayrıca, dışlanma literatüründe, bu araştırmada aşırı kabul olarak nitelenen koşulun kontrol koşulu yerine kullanıldığı çalışmalar da mevcuttur. Bu açıdan bakıldığında bu iki koşul arasında fark görülmemesi beklenmedik bir sonuç olarak görülmeyebilir.

32. Teşekkürler...