Sermaye Piyasasında Gözetim ve Denetim Faaliyetlerinin Katma Değeri

1. Sermaye Piyasasında Gözetim ve Denetim Faaliyetlerinin Katma Değeri 18 Nisan 2019 Bu sunumda yer alan görüş, tanımlamalar vb. hususlar tamamen sunum sahibe ait olup Borsa İstanbul A.Ş.’yi bağlamamaktadır.

2. Sermaye Piyasası Kanunu’nun Amacı 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun amacı; sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda işleyişinin ve gelişmesinin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesidir. Özetle; • Güvenilir, şeffaf, etkin, adil bir piyasa oluşturmak, • Yatırımcıların hak ve menfaatlerini korumaktır.

3. Borsa İstanbul A.Ş. Borsacılık Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Yönetmeliği’nde Gözetim ve Denetim Yetkisi Md:41, Borsa, Kanunla ve diğer mevzuatla kendisine verilen yetkilere ve görevlere; Kanun kapsamında yürütülecek borsacılık faaliyetlerine; Borsa işlemlerinin güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil, dürüst ve rekabetçibir şekilde gerçekleşmesinin sağlanmasına; ihlallerin önlenmesi amacıyla tedbir alınmasına yönelik düzenlemeler yapmaya, bu düzenlemelere uyulup uyulmadığını tespit etmek amacıyla denetim ve gözetim faaliyetleri icra etmeye ve sistemler kurmaya görevli ve yetkilidir.

4. Borsa İstanbul A.Ş. Borsacılık Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Yönetmeliği’nde Gözetim ve Denetim Yetkisi Md:42, Denetim faaliyeti; • Borsa bünyesindeki piyasalarda, pazarlarda, platformlarda ve sistemlerde işlem yapma yetkisi verilenler ile bunların temsilcilerinin ve Borsada faaliyet gösteren sermaye piyasası kurumlarının, • Yatırım araçları Borsaya kote olan veya Borsada işlem gören ihraççıların ve fon kurucularının, • Emir veren veya işlem yapan gerçek ya da tüzel kişilerin, • Borsa düzenlemelerine tabi diğer kurumların ve kuruluşların borsacılık faaliyetlerine ilişkin her türlü işlerinin, işlemlerinin, hesaplarının ve sistemlerinin Borsa düzenlemelerine uygunluğunun ve/veya Borsaya gönderdikleri bilgilerin doğruluğunun tespit edilmesi amacıyla yürütülen inceleme, denetleme, değerlendirme ve raporlama işlerinden ve işlemlerinden oluşur.

5. Borsa İstanbul A.Ş. Borsacılık Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Yönetmeliği’nde Gözetim ve Denetim Yetkisi Md:43, Gözetim faaliyeti; Borsa işlemlerinin güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil, dürüst ve rekabetçi bir şekilde gerçekleşmesinin sağlanması ve Kanuna aykırı olacak şekilde gerçekleştirilen işlemlerin tespit edilmesi amacıyla bünyesinde gerekli gözetim sistemini kurar ve her türlü önleyici tedbirleri alabilir. Borsa gözetim konusunda kendisine Kurulca verilecek diğer görevleri de yerine getirir.

6. Denetim ve Gözetim Kurulu Denetim ve Gözetim Kurulu (DGK), iç denetim faaliyetleri kapsamında Denetim Komitesine diğer faaliyetleri kapsamında da Genel Müdür’e raporlama yapmaktadır. Denetim Komitesi Genel Müdür DGK Başkanı DGK Başkan Yrd. (Gözetim) DGK Başkan Yrd. (Denetim) DGK Servis Yöneticisi Başdenetçi Kıdemli Denetçi Denetçi Denetçi Yrd. Yetkili (İdari Personel)

7. Görev ve Yetkiler-I • Borsa pazarlarında gerçekleştirilen işlemlerin gözetimini yapmak. • Borsa birimlerinin uluslararası standartlara uygun nesnel, risk odaklı ve süreç esaslı iç denetimini gerçekleştirmek. • Borsa üyelerinin Borsa işleri ile ilgili hesap ve işlemlerini denetlemek. • Sermaye piyasası araçları Borsa’da işlem gören ihraççıları ve yatırım fonlarını denetlemek. • Uyuşmazlık başvurularını incelemek.

8. Görev ve Yetkiler-II • Borsa dışında gerçekleştirilen Sabit Getirili Menkul Kıymet (SGMK) İşlemlerinin Borsa’ya tescilini denetlemek. • Veri Dağıtım Şirketlerini sözleşme kapsamında denetlemek. • Borsa birimleri ve personeli ile Borsa üye ve üye temsilcileri hakkında soruşturma yapmak. • Gerektiğinde Borsa’ya ulaşan ihbar ve şikayetleri incelemek. • Üst yönetim tarafından verilecek diğer görevleri yerine getirmek.

9. Gözetim Gözetim Süreçleri Proaktif Gözetim Yatırımcı Bazında Tedbir Sistemi (YBTS) + Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi (VBTS) • Piyasa Dolandırıcılığı • Bilgi Suiistimali • Diğer Piyasa Bozucu İşlemler • Piyasa İzleme ve Rutin Gözetim • Ön Gözetim • Uyarı oluşması halinde veya izleme sonucu inceleme başlatılır. • Fiyat ve miktar hareketleri ile işlem gerçekleştiren yatırımcılara ilişkin Ön Gözetim Raporu hazırlanır. • Ön Gözetim Raporu Özet Bilgiler İçerir. • Rapor hıfza kaldırılır ya da ayrıntılı inceleme başlatılır. Raporun bir örneği SPK’ya gönderilir. • Detaylı Gözetim • İşlemler ayrıntılı incelenir. • Yatırımcılar arasındaki ilişkiler araştırılır. • Birlikte hareket eden yatırımcılar belirlenir. • Yatırımcı veya yatırımcı grubu bazında seans simülasyonu yapılır. • Gözetim İnceleme Raporu hazırlanır bir örneği SPK’ya gönderilir.

10. Gözetim-Piyasa İzleme Faaliyeti • İşlemlerin gerçek zamanlı ve yatırımcı bazında takip edilebilmesi faaliyetidir. • Geçmiş dönem verilerine kıyasla meydana gelen olağandışı miktar hareketleri • Paydaki işlemlerin • büyük bir kısmının az sayıda yatırımcı tarafından gerçekleştirilmesi • Geçmiş dönem verilerine kıyasla meydana gelen olağandışı fiyat değişimleri • Geçmiş dönem verilerine kıyasla meydana gelen olağandışı fiyat değişimleri • Belirli yatırımcıların hangi hissede ne kadar işlem yaptığı bilgisi • Bir yatırımcı ikilisi arasında gerçekleştirilen işlemlerin belirli bir büyüklüğü geçmesi

11. Gözetim-Gözetim Faaliyeti • SPK ile yürütülen koordinasyon ve yakın işbirliği neticesinde, piyasa izleme ve rutin gözetim faaliyetleri sırasında dikkat çekici bir durumun tespiti hâlinde SPK bilgilendirilmektedir. • Fiyat ve miktar hareketleri ile işlem gerçekleştiren yatırımcılara ilişkin olarak yapılan inceleme sonucunda hazırlanan Ön Gözetim Raporu da ayrıca SPK’ya gönderilmektedir. • Ön Gözetim faaliyetleri sonucunda, Borsa ve ilgili mevzuata aykırı olabilecek nitelikte şüpheli bulgulara ulaşılması halinde durum bir rapor ile SPK’ya bildirilmekte ve ayrıca Kurulumuz denetçileri SPK uzmanları ile koordineli olarak detaylı incelemeye başlamaktadırlar.

12. Gözetim-Kapsam DGK Gözetim faaliyeti sürecinde Borsa’da gerçekleştirilen işlemler, • Bilgi Suistimali (insidertrading), • Piyasa Dolandırıcılığı (manipülasyon, yalan yanlış haber ticareti) • Mevzuata aykırı diğer fiiller (izinsiz faaliyet, güveni kötüye kullanma, örtülü kazanç aktarımı) kapsamında incelenmektedir.

13. Gözetim-Bilgi Suistimali • Doğrudan ya da dolaylı olarak sermaye piyasası araçları ya da ihraççılar hakkında, ilgili sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek nitelikteki ve henüz kamuya duyurulmamış bilgilere dayalı olarak ilgili sermaye piyasası araçları için alım ya da satım emri veren veya verdiği emri değiştiren veya iptal eden ve bu suretle kendisine veya bir başkasına menfaat temin etmek. • Bu fiilleri işleyenler iki yıldan beş yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılırlar. • Bu suçtan dolayı adli para cezasına hükmedilmesi hâlinde verilecek ceza elde edilen menfaatin iki katından az olamaz.

14. Gözetim-Piyasa Dolandırıcılığı (İşlem Bazlı) • Piyasa Dolandırıcılığı (İşlem Bazlı), Kanunun 107’inci maddesinin birinci fıkrasında, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapmak, emir vermek, emir iptal etmek, emir değiştirmek veya hesap hareketleri gerçekleştirmek olarak tanımlanmıştır. • Bu fiilleri işleyenler iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar. • Bu suçtan dolayı verilecek olan adli para cezasının miktarı, suçun işlenmesi ile elde edilen menfaatten az olamaz.

15. Gözetim-Piyasa Dolandırıcılığı (Bilgi Bazlı) • Piyasa Dolandırıcılığı (Bilgi Bazlı), Kanunun 107’inci maddesinin ikinci fıkrasında, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi vermek, söylenti çıkarmak, haber vermek, yorum yapmak veya rapor hazırlamak ya da bunları yaymak olarak tanımlanmıştır. • Bu fiilleri işleyenler iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar.

16. Gözetim-Uygulanacak Tedbirler 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 106’ncı ve 107’nci maddelerinde sayılan fiillerin işlendiğine dair makul şüphe bulunan hallerde veya bu fiillerin işlendiğinin tespit edilmesi halinde SPK tarafından V-101.1 sayılı tebliğ kapsamında; • İşlem yapma yasağı, • Brüt takas, • Depo şartı, • İşlem veya pozisyon limiti vb. gerekli tedbirler alınmakta olup Borsamız bünyesinde de BİAŞ Yönetmeliği Disiplin hükümleri yürütülmektedir.

17. Gözetim Faaliyetinin Katma Değeri • Daha adil ve dürüst bir piyasa, • Bilginin fiyata en doğru şekilde yansıdığı daha etkin bir piyasa, • Piyasada istikrar ve açıklığı sağlama, • Yatırımcıların hak ve yararlarının korunması, • Daha güvenli bir sermaye piyasası oluşturmak suretiyle yerli ve yabancı yatırımcıyı Borsaya çekme.

18. İç Denetim Borsa mevzuatı ve uluslararası mesleki standartlar çerçevesinde; Borsa birimlerinin ve faaliyetlerinin denetimini kapsayan, Borsanın risk yönetimi, kontrol ve yönetişim süreçlerinin etkinliğini ve verimliliğini değerlendirmek, geliştirmek ve onlara değer katmak amacına yönelik sistemli ve disiplinli bir yaklaşım getirerek Borsa’nın hedeflerine ulaşmasına yardımcı olan bağımsız ve nesnel bir denetim faaliyetidir. İç denetim faaliyetinin katma değeri: • Borsanın risk yönetimi, kontrol ve yönetişim süreçlerinin etkinliğinde ve verimliliğinde artış. • Borsanın hedeflerine ulaşmasında yardım.

19. Üye Denetimi Borsa üyeleri tarafından sermaye piyasası mevzuatına ve ilgili düzenlemelere uygun hareket edilip edilmediğinin ve Borsaya gönderilen bilgilerin doğru olup olmadığının denetlenmesi faaliyetidir. Üye denetimi faaliyetinin katma değeri ise; • Piyasada güven ve istikrar, • Mevzuata aykırı faaliyetlerin tespiti, • Mali bünye ve risk değerlendirmesi.

20. Şirket Denetimi Sermaye piyasası araçları Borsa’da işlem gören ihraççıların rutin bir şekilde ya da yatırımcılardan ve ilgili kuruluşlardan gelen bildirimler ve ihbar niteliğindeki bilgilendirmeler kapsamında Borsa mevzuatı ve ilgili mevzuat çerçevesinde denetlenmesi faaliyetidir. Şirket denetimi faaliyetinin katma değeri: • Piyasada güven ve adalet, • Mevzuata aykırı faaliyetlerin tespiti, • Kamuya açıklanan ve fiyata etki eden bilgilerin doğruluğunun sağlanması.

21. Uyuşmazlık İncelemesi İşlem yapma yetkisi verilenler arasında veya İşlem yapma yetkisi verilenler ile müşterileri arasında Borsa işlemleri ile ilgili olarak ortaya çıkan uyuşmazlık başvurularının incelenmesi faaliyetidir. Söz konusu uyuşmazlıkların çözümünde yetki Yönetim Kuruluna aittir. Uyuşmazlıkların çözümünde Yönetim Kuruluna, ilgili Uyuşmazlık Komitesi yardımcı olur. Uyuşmazlık incelemesinin katma değeri: • Yatırımcıların hak ve yararlarını korumak, • Yatırımcılar nezdinde güven oluşturmak, • Üyelerin mevzuata aykırı faaliyetlerini tespit etmek.

22. Tescil Denetimi Yatırım kuruluşları tarafından Borsa İstanbul’da işlem gören, Borsa’ya kote olan veya Borsa kaydında bulunan menkul kıymetler ile ilgili olarak Borsa dışında yapılan alım satım işlemlerinin Borsa’ya tescil ettirilmesi zorunludur. Tescil denetimi, Borsa dışında gerçekleştirilen sabit getirili menkul kıymet işlemlerine ilişkin olarak Borsaya yapılan bildirimlerin doğruluğunun denetlenmesi, bu kurumların hatalı bildirimlerinin düzeltilmesi/iptali için yaptıkları başvuruların incelenmesi faaliyettir. Tescil denetimi faaliyetinin katma değeri: • Borsa’nın gelir kaybını önlemek, • Mevzuata uyumu sağlamak.

23. Veri Yayın İncelemesi Veri dağıtım şirketleri, her ay, bir önceki aya ait Borsa verilerine ilişkin kullanım, dağıtım ve erişimi Borsa İstanbul’a, detay ve özet şeklinde raporlamak ve raporlamaya ilişkin bedelleri Borsaya ödemekle yükümlüdür. Veri yayın incelemelerinde, Borsa’ya verilen raporların doğruluğu ve dolayısıyla eksik bir ödeme olup olmadığı ilgili şirketler nezdinde incelenir. Veri yayın incelemesinin katma değeri: • Borsa’nın gelir kaybını önlemek, • Veri Dağıtım Sözleşmesine uyumu sağlamak

24. Soruşturma Borsa birimleri ve Borsa personeli ile Borsa üye ve üye temsilcilerinin Borsa mevzuatı ve ilgili mevzuat hükümlerine göre cezaya konu olan fiil ve hareketlerinin olup olmadığının incelenmesi faaliyetidir. Yapılan inceleme sonucunda, görev ve sorumluluklarını yerine getirmediği ve mevzuata aykırılığı tespit edilen Borsa personeli veya Borsa üyesi hakkında disiplin cezası verilebilir. Soruşturma faaliyetinin katma değeri: • Borsa personelinin ve Borsa üyelerinin mevzuata uyumunu sağlamak.

25. Diğer İncelemeler Denetim ve Gözetim Kurulu tarafından gerektiğinde Borsa’ya ulaşan ihbar ve şikayetler incelenmekte, üst yönetim tarafından verilecek diğer görevler yerine getirilmektedir. Bu türden incelemelerin katma değeri ise; • Yatırımcıların ihbar ve şikayetlerini inceleyerek piyasada güven oluşturmak. • Mevzuata uyumu sağlamak. • Üst yönetime yardımcı olmak.

26. Teşekkürler Serkan KARABACAK