Hoge duurzaamheidsambities in de praktijk

1. Hoge duurzaamheidsambities in de praktijk Succesfactoren in het ontwikkelproces van duurzame kantoorgebouwen. Afstudeerpresentatie Maarten Dansen 28 juni 2009 Begeleiding: Prof.dr.ir. Hans Wamelink (TU-Delft, RE&H, project/proces management) Prof.dr.ir. Anke van Hal (TU-Delft, RE&H, duurzaamheid) Ir. Sannie Verweij (Dutch Green Building Council, project manager)

2. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • 3. Resultaat • Problemen • Succesfactoren • Invloed succesfactoren • 4. Conclusies • Conclusies • Aanbevelingen Inhoudsopgave: Inleiding Duurzaamheid Ambities overheid Ambities markt 2. Onderzoek Probleem/doel/vragen Onderzoeksmethode Onderzoekmodel

3. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Inleiding

4. Wat is duurzaam? Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies “Sustainable development is development that meets the need for the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs”. ~ Our Common Future - Brundtland

5. Wat is duurzaam ontwikkelen? Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies 4p Tetraëder profirKeesDuijvestein

6. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Ambities overheid 10-mrt-2007, EU-lidstaten spreken af de CO2 uitstoot in 2020 met 20% te hebben verminderd. In 2020 30% energiebesparing in 2,4 milj woningen en gebouwen (‘meer met minder’ rapport VROM) In 2050 de volledige energievoorziening duurzaam (de energietransitie, SenterNovem)

7. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Ambities private partijen Amsterdam-based property group Redevco has committed itself to codified sustainability standards for its EUR 1.8bn pipeline of retail development projects across Europe. (PropertyEU, 23 April 2008) OVG reserveert 1 mjd voor duurzaam investeren (Building Business, Nov ‘07) Dutch Green Building Council (DGBC) introduceert duurzaamheidslabel. (PropertyNL, 17 januari 2008)

8. Recent onderzoek “Green” developments will become the standard in the next decade. – Dutch trends in Real Estate 2009 ULI/PWC Strategisch investeren in duurzaamheid levert een stevige voorsprong op de concurrentie. Ook nu, tijdens de kredietcrisis. – Jones Lang LaSalle, januari 2009 Kantoorgebruikers bereid om meer huur te betalen voor energiezuiniger pand – TU-Delft / DTZ, februari 2009 Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies

9. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Onderzoek

10. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Probleem: Veel ambities Technisch haalbaar Financieel haalbaar In beperkte mate worden duurzaamheidsambities behaald.

11. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Probleem: “… het duurzaam bouwen vraagt om een totaal herontwerp van de keten” - Thomas Rau “We willen met z’n allen graag dat er milieubewust gebouw wordt. Elk gebouw waar het dan niet lukt is er één te veel, om je maatschappelijke doelstellingen te halen.” - Jack de Leeuw

12. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Probleemstelling: Ondanks de toename in duurzaamheidsambities, worden er weinig kantoren met een hoge duurzaamheidsambitie ontwikkeld, ten nadele van de opdrachtgevers en gebruikers, maar ook het maatschappelijk belang. Om in de toekomst meer kantoren met een hoge duurzaamheidsambitie te realiseren, is er meer kennis noodzakelijk met betrekking tot de procesaanpak van kantoren met hoge duurzaamheidsambities.

13. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Doelstelling: Inzicht geven in de problemen in het ontwikkelproces van kantoren met hoge duurzaamheidsambities, succesfactoren verkennen en hun effecten analyseren in de praktijk, ten einde advies te kunnen geven aan de opdrachtgever om dergelijke ambities eenvoudiger haalbaar te maken.

14. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Onderzoeksvragen: Hoe kan een opdrachtgever zijn ontwikkelproces zo inrichten dat hij eenvoudiger kantoren met hoge duurzaamheidsambities haalbaar kan maken? Subvragen:  Wat zijn de problemen? Wat zijn de succesfactoren? Wat is de invloed van de succesfactoren?

15. Inleiding Onderzoekskader Onderzoek Conclusie

16. THEORIE Literatuur kritische factoren Interviews kritische factoren Selectie cases Succes- factoren Case studies PRAKTIJK Expert meeting Concept Conclusies Definitieve Conclusies Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Geert Verlind – Procesmanagent Cagerito Ger de Vries – MTO, TU-Delft Peter Fraanje – Bouwend Nederland Jack de Leeuw – Stichting Bouw Research Bart Poel – Bart Poel Consultancy Ger van Zanden – Slimbouwen, IFD Wim Pullen – Centre for peoples+building Bart Bossink – Management of Technology and Innovation for Sustainability, VU

17. THEORIE Literatuur kritische factoren Interviews kritische factoren Selectie cases Succes- factoren Case studies PRAKTIJK Expert meeting Concept Conclusies Definitieve Conclusies Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies 17

18. THEORIE Literatuur kritische factoren Interviews kritische factoren Selectie cases Succes- factoren Case studies PRAKTIJK Expert meeting Concept Conclusies Definitieve Conclusies Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Succesfactoren: 1. Budget duurzame baten afhankelijk 2. Organisatievorm 3. Selectie op kwaliteit 4. Een startup / kick off 5. Flexibel PVE 6. Innovation Champion 7. Prestatie doelen 8. Communicatie en documentatie 18

19. THEORIE Literatuur kritische factoren Interviews kritische factoren Selectie cases Succes- factoren Case studies PRAKTIJK Expert meeting Concept Conclusies Definitieve Conclusies Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Rijkswaterstaat, IJmuiden • Thermo-Staete, Bodegraven • Rijkswaterstaat, Terneuzen • Forum, Amsterdam • Panta Rhei, Culemborg • Search kantoor, Amsterdam • Transavia, Schiphol • Hoofdkantoor TNT, Hoofddorp • Rabobank, Utrecht • Palmtorens, Nieuwegein • IB-Groep, Groningen 19

20. THEORIE Literatuur kritische factoren Interviews kritische factoren Selectie cases Succes- factoren Case studies PRAKTIJK Expert meeting Concept Conclusies Definitieve Conclusies Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • 11 projecten • 3 partijen per project • Enquête • Literatuur case • Interviews • Mailing 20

21. THEORIE Literatuur kritische factoren Interviews kritische factoren Selectie cases Succes- factoren Case studies PRAKTIJK Expert meeting Concept Conclusies Definitieve Conclusies Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies 21

22. THEORIE Literatuur kritische factoren Interviews kritische factoren Selectie cases Succes- factoren Case studies PRAKTIJK Expert meeting Concept Conclusies Definitieve Conclusies Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Bijeenkomst met professionals: • Hans Lindenman - Studio Leon Thier • Remco Spiering - SBR • Stefan van Uffelen - DGBC • Anke van Hal - TU Delft • Peter Fraanje - Bouwend Nederland • Evert Dorresteijn - KCAP 22

23. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies

24. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Resultaat

25. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Wat zijn de problemen in het ontwikkelproces naar een kantoorgebouw met hoge duurzaamheidsambities?

26. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Meest voorkomende problemen • Frictie in groepsprocessen: Geen meedenkers, verschillende doelen

27. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Meest voorkomende problemen • - Standaard budget: Geen lange termijn baten meegenomen initiatief ontwerp realisatie gebruik/beheer sloop/her Oplevering

28. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Meest voorkomende problemen • Vervallen in standaardoplossingen: • Geringe acceptatie vernieuwing • Ontbreken kwaliteitscontrole

29. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Meest voorkomende problemen • Gebruik anders dan gepland: • Casco oplevering • Informatievoorziening voor gebruiker

30. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Wat zijn de problemen in het ontwikkelproces naar een kantoorgebouw met hoge duurzaamheidsambities? • Frictie in groepsprocessen • Standaard budget • Vervallen in standaardoplossingen • Gebruikandersdangepland • Problemenkomenvoor van initiatief t/m gebruik

31. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Wat zijn de succesfactoren in het ontwikkelproces naar een kantoorgebouw met hoge duurzaamheidsambities?

32. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Hoofdkantoor Transavia • Opdrachtgever: Transavia • Projectontwikkelaar: Schiphol Real Estate • Architect: Paul de Ruiter • LEED platinum • EPC 0,65

33. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Hoofdkantoor Transavia - Organisatievorm: Traditioneel - Selectie op kwaliteit : Enthousiasme, ervaring en duurzaamheid - Een startup / kick off: Excursie, SMART doelen

34. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Thermo-Staete, Bodegraven • Oprachtgever: DWA Installatie- en energieadvies • Architect: DWA Installatie- en energieadvies • Advies: Edifico Bouwtechniek & bouwinnovatie • Aannemer : Bolton, Zegveld • EPC: 0,57 ,Greencalc: 254 • Opgeleverd : 1999

35. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Thermo-Staete, Bodegraven • - Budget duurzame baten afhankelijk • Opdrachtgever is gebruiker • - Selectie op kwaliteit • Geen teambuilding nodig • - Prestatie doelen • Prestatieverplichting dmv meting • - Innovation Champion • Optimaliserenjarennaoplevering

36. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Search kantoor, Amsterdam • Opdrachtgever: Search Holding • Architect: Witteveen Visch Architecten • Projectadvies: Search ingenieurs • EPC = 0,26 , Greencalc: 800-1000 • Opgeleverd : 2008

37. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Search kantoor, Amsterdam - Organisatievorm Construction management - Flexibel PVE Opdrachtgever is gebruiker - Communicatie en documentatie Leerproces, gebruik als referentie

38. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Wat zijn de succesfactoren in het ontwikkelproces naar een kantoorgebouw met hoge duurzaamheidsambities? 1. Budget duurzame baten afhankelijk 2. Organisatievorm 3. Selectie op kwaliteit 4. Een startup / kick off 5. Flexibel PVE 6. Innovation Champion 7. Prestatie doelen 8. Communicatie en documentatie Uitgebreide versie in bijlage Ionderzoeksrapport

39. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Grote verschillen in cases - Type projecten • Behaalde ambities • Budget • Grootte (m2) • Percepties betrokkenen

40. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Wat is de invloed van de succesfactoren bij projecten met hoge duurzaamheidsambities uit de praktijk?

41. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Mate van toepassing succesfactoren verschillen sterk

42. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Succesfactoren Positieve waardering succesfactoren Toepassing komt niet overeen met waardering

43. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Wat is de invloed van de succesfactoren bij projecten met hoge duurzaamheidsambities uit de praktijk? • Succesfactoren erkend • Zacht: • Succesfactoren erkend • Prestatie doelen • Innovation champion • Hard: Invloed niet bewezen

44. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Oorzaak geen harde conclusies: • Beperkte transparantie • Meetmethoden nauwelijks te vergelijken • Percepties verschillen van realiteit • Grote verschillen: Persoonlijk/commercieel

45. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies Algemene conclusies & aanbevelingen

46. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies •  Hoe kan een opdrachtgever zijn ontwikkelproces zo inrichten dat hij eenvoudiger kantoren met hoge duurzaamheidsambities haalbaar kan maken? • Geenideaalproces: • Per project succesfactorenbekijken • Vervolgonderzoeknoodzakelijk

47. Inleiding Onderzoek Resultaat Conclusies • Voorwaarden vervolgonderzoek: • Eenduidige meetmethode duurzaamheid • Onafhankelijk meten • Meerdere toetsmomenten • Schaalvergroting noodzakelijk • Lage duurzaamheidsambities meenemen • De succesfactoren gedocumenteren • Data centraal beschikbaar

48. “If we want everything to remain the same, everything will have to change.” ~ Giuseppe Lampedusa, Italian writer, 1896-1957

49. Vragen?