Entrevista el 22/12/2005, a

1. RITA LEVI-MONTALCINI NEURÓLOGA ITALIANAintervju sa talijanskom neurologicom 2005.g. dobitnicom Nobelove nagr. 86.g. Entrevista el 22/12/2005, a

2. Premio Novel de Medicina en 1986 • - ¿Cómo celebrará sus 100 años?  - Ah, no sé si viviré, y además no me placen las celebraciones. ¡Lo que me interesa y me da placer es lo que hago cada día! -¿Y qué hace? - Trabajo para becar a niñas africanas para que estudien y prosperen ellas y sus países. Y sigo investigando, sigo  pensando... • Kako ćete proslaviti svojih 100 g.? • Oh, ja ne znam hoću li ih uopće doživjeti i ne volim proslave. Ono što me zanima i što me veseli je ono što radim svaki dan! • - A to je? • - Radim na dodjeli stipendija za afričke žene kako bi razvile ponajprije sebe a potom i svoju zemlju • Ja još uvijek istražujem, još razmišljam…

3.   - No se jubila.  - ¡Jamás! ¡La jubilación está destruyendo cerebros! Mucha gente se jubila, y se abandona... Y eso mata su cerebro. Y  enferma.   - ¿Y cómo anda su cerebro?  - ¡Igual que a mis 20 años! No noto diferencia en ilusiones ni en capacidad. Mañana vuelo a un congreso médico... - Nećete u mirovinu? - Nikada! Mirovanje uništava mozak Mnogi umirovljeni budu zaboravljeni, to ubija mozak. I razbole se. -A kako je s vašim mozgom? -U odnosu na moje 20-te ja ne primjećujem razliku ni u vizijama ni i u kapacitetu. Sutra, recimo, letim na kongres medicine....

4. - Pero algún límite genético habrá... - No. Mi cerebro pronto tendrá un siglo..., pero no conoce la senilidad. El cuerpo se me arruga, es inevitable, ¡pero no el  cerebro! - Ali sigurno postoji neki genetski limit… - Ne. Moj će mozak uskoro imati stoljeće ali ne zna za senilnost Moje je tijelo puno bora, to je neizbježno, ali ne i za mozak

5. - ¿Cómo lo hace? - Gozamos de gran plasticidad neuronal: aunque mueran neuronas, las restantes se reorganizan para mantener las mismas funciones, ¡pero para ello conviene estimularlas! - Ayúdeme a hacerlo. - Mantén tu cerebro ilusionado, activo, hazlo funcionar y nunca se degenerará. • - Kako to uspijevate? • Uživamo u velikoj plastičnosti neurona: iako neuroni umiru, ostatak se reorganizira kako bi mogao zadržati iste funkcije, ali treba ga poticati • -Pomozite mi u tome • -Držite svoj mozak pobuđenim, aktivnim, neka radi i nikad se neće degenerirati

6. - ¿Y viviré más años?- Vivirá mejor los años que viva, que eso es lo interesante. La clave es mantener curiosidades, empeños, tener pasiones...- La suya fue la investigación científica...- Sí, y sigue siéndolo.   -I živjet će više godina? -Živjet će bolje te godine koje živi, To je zanimljivo. Ključ svega je zadržati zanimanje, napetost, strast... -Vaša (strast) je bila znanstveno istraživanje... -Da, i nastavlja biti.

7. - Descubrió cómo crecen y se renuevan las células del sistema nervioso... - Sí, en 1942: lo llamé “nervegrowth factor” (NGF, Factor de Crecimiento Nervioso), y durante casi medio siglo estuvo en  entredicho, ¡hasta que se reconoció su validez y en 1986 me dieron por ello el premio Nobel! -Otkrili ste kako rastu i obnavljaju se stanice u živčanom sustavu.... -Da, 1942: i nazvala to “faktorom rasta živaca” NGF, skoro pola stoljeća to je otkriće bilo osporavano, a tek je 1986 potvrđena njegova vrijednost i za to sam dobila Nobelovu nagradu.

8. - ¿Cómo fue que una chica italiana de los años veinte se convirtió en neurocientífica?- Desde niña tuve el empeño de estudiar. Mi padre quería casarme bien, que fuese buena esposa, buena madre... Y yo me negué. Me planté y le confesé que quería estudiar... Después también fui esposa y madre, dedicandome también a ello por entero.

9. - Kako je mlada Talijanka s 20 godina postala neurolog? -Kao dijete, bila je obveza da se obrazujem. Moj je otac želio da se dobro udam, budem dobra žena, majka...što sam ja odbila. Željela sam studirati Nakon što sam postala supruga i majka, i tome sam se potpuno posvetila Kako se dogodilo da talijanska djevojka sa 20 g postane znanstvenica? Od malena sam imala volje učiti. Otac me htio dobro udati i da budem žena i majka. Ja sam odbijala i uvjerila ga u svoje učenje… Kasnije sam bila i žena i majka, posvećena svemu skupa.

10. - Qué disgusto para papá, ¿no? - Sí. Pero es que yo no tenía una infancia feliz: me sentía patito feo, tonta y poca cosa... Mis hermanos mayores eran muy brillantes, y yo me sentía tan inferior… -To se nije sviđalo vašem ocu? -Da, ali ja nisam imala sretno djetinjstvo: osjećala sam se kao ružno pače, Glupa za razne stvari... Moja starija braća su bila sjajna ali ja sam se osjećala inferiorno

11. - Veo que convirtió eso en un estímulo... - Me estimuló también el ejemplo del médico Albert Schweitzer, que estaba en África para paliar la lepra. Deseé ayudar a  los que sufren, ¡ése era mi gran sueño...! -Vidimo da je tako došlo do poticaja..... -Mene je stimulirao primjer liječnika Alberta Schweitzera koji je htio u Africi pomoći da se riješi problem gube. Pomoći onima koji pate, to je bio moj veliki san...!

12. - Y lo ha hecho... con su ciencia.- Y, hoy, ayudando a niñas de África para que estudien.Luchemos contra la enfermedad, sí, ¡pero todo mejorará si acaba la opresión de la mujer en esos países islamistas...! -I to ste postigli sa svojim znanstvenim pristupom.... -I danas pomažem djevojkama Afrike da studiraju. Borimo se protiv bolesti, da, ali i sve drugo bi bilo bolje kad bi prestalo tlačenje žena u muslimanskim zemljama...!

13.  - La religión ¿frena el desarrollo cognitivo? (del conocimiento) - No la religión bien entendida no margina a la mujer frente al hombre. La mujer ha de saber valorarse por encima de las normas que le dicta el hombre y una sociedad mercantilista. No la aparta del desarrollo cognitivo. -A religija? usporava li ona kognitivni razvoj? (znanje) -Ni jedna religija dobro shvaćena ne marginalizira žene pred muškarcima.. Žene moraju shvatiti da je njihova vrijednost iznad pravila koja diktiraju muškarci i potrošačko društvo. Ne odvaja ih od kognitivnog razvoja.

14. - ¿Existen diferencias entre el cerebro del hombre y el de la mujer? - Sólo en las funciones cerebrales relacionadas con las emociones, vinculadas al sistema endocrino. Pero en cuanto a las funciones cognitivas, no hay diferencia alguna. -Razlikuju li se muški i ženski mozak? -Samo što se tiče funkcije mozga u vezi s emocijama, koja se odnosi na endokrini sustav. No u smislu kognitivnih funkcija, ne postoji razlika

15. - ¿Por qué todavía hay pocas científicas?- ¡No es así! ¡Muchos hallazgos científicos atribuidos a hombres los hicieron en verdad sus hermanas, esposas e hijas! -Zašto onda tako malo znanstvenih radnica? -Nije tako! Mnoga se znanstvena otkrića pripisuju muškarcima a ona su u stvari od njihovih sestara, supruga, kćeri!

16.   - ¿De veras? - No se admitía la inteligencia femenina, y la dejaban en la sombra. Hoy, felizmente, hay más mujeres que hombres en la investigación científica: ¡las herederas de Hipatia! - La sabia alejandrina del siglo IV... - Pero hoy, desgraciadamente, existen otro grupo de mujeres totalmente mediatizadas por la sociedad y el mercantilismo actual, estereotipadas y sin personalidad .

17. -Stvarno? -ženska se inteligencija ne podržava, ostavlja ju se u sjeni. Danas, na sreću, ima više žena znanstvenica nego muškaraca, nasljednice Hypatiae - Aleksandrijska mudrica iz IV stoljeća... -Ali danas, na žalost, egzistira druga skupina žena, koju podržava društvo u smislu komercijalizma, stereotipne i bez osobnosti…

18. - Nadie ha intentado asesinarla a usted... - Durante el fascismo, Mussolini quiso imitar a Hitler en la persecución de judíos... y tuve que ocultarme por un tiempo. Pero no dejé de investigar : monté mi laboratorio en mi dormitorio... ¡y descubrí la apoptosis, que es la muerte programada de las células! -Nitko vas nije pokušao ubiti... -Za vrijeme fašizma, Mussolini je pokušao imitirati Hitlera u progonu Židova...morala sam se skloniti na neko vrijeme No nisam prestala istraživati: smjestila sam laboratorij u svoju spavaću sobu.... Otkrila sam apoptozu, programiranu smrt stanica!

19. - ¿Por qué hay tan alto porcentaje de judíos entre científicos e intelectuales? - La exclusión fomentó entre los judíos los trabajos intelectivos: pueden prohibírtelo todo, ¡pero no que pienses! Y es cierto que hay muchos judíos entre los premios Nobel... • -Odkud tako visoki stupanj • zastupljenosti Židova među • intelektualcima i znanstvenicima? • Isključivanje Židova potiče • intelektualni rad: sve vam mogu • zabraniti, ne i mišljenje! • Istina je, mnogo je Židova među onima • koji su dobili Nobelovu nagradu

20. - ¿Cómo se explica usted la locura nazi? - Hitler y Mussolini supieron hablar a las masas, en las que siempre predomina el cerebro emocional sobre el neocortical, el intelectual. ¡Manejaron emociones, no razones! - ¿Sucede eso ahora?- ¿Por qué cree que en muchas escuelas de Estados Unidos se enseña el creacionismo en vez del evolucionismo?

21. - Kako objašnjavate nacističko ludilo? - Hitler i Mussolini su bili u stanju govoriti masama, u kojima je emocionalni dio mozga prevladavao nad neokortikalnim, intelektualnim.Upravljali susa emocijama, a ne sarezonom! - Da li se to događa i danas? - Zašto mislite da se u mnogim američkim školama uči kreacionizam umjesto evolucionizma?

22. - ¿La ideología es emoción, es sinrazón?- La razón es hija de la imperfección. En los invertebrados todo está programado: son perfectos. ¡Nosotros, no! Y, al ser  imperfectos, hemos recurrido a la razón, a los valores éticos: ¡discernir entre el bien y el mal es el más alto grado de la evolución darwiniana!

23. - Ideologija je emocionalna, bez razuma? - Razum je kći nesavršenosti. U beskičmenjaka je sve programirano: oni su savršeni. Mi, ne! I, kao nesavršeni, pribjegli smo razumu i procjeni etičkih vrijednosti: izabrati između dobra i zla najviši je stupanj Darwinove evolucije.

24.    - ¿Lograremos un día curar el alzheimer, el parkinson, la demencia senil...? - Curar... Lo que lograremos será frenar, retrasar, minimizar todas esas enfermedades. - ¿Cuál es hoy su gran sueño?- Que un día logremos utilizar al máximo la capacidad cognitiva de nuestros cerebros. - ¿Cuándo dejó de sentirse patito feo?- ¡Aún sigo consciente de mis limitaciones!

25. - Hoćemo li uspjeti jednog dana izliječiti Alzheimerovu bolest, • Parkinsonovu bolest, senilnu dementnost...? • Ozdraviti?... • Ono što ćemo vjerojatnije postići je te bolesti usporiti, odgoditi, smanjiti • -Što je danas vaš veliki san? • To da ćemo jednog dana moći maksimalno koristiti kognitivne sposobnosti • svojeg mozga. • - Kada ćete se prestati osjećati poput ružnog pačeta? • - Ja sam još uvijek svjesna svojih ograničenja

26. -Što je najvažnije u vašem životu -Pomagati drugima -Što biste radili da danas imate 20 godina? -Pa to što upravo i radim! (napunila je 100 godina 2009.g.) - ¿Qué ha sido lo mejor de su vida? - Ayudar a los demás. - ¿Qué haría hoy si tuviese 20 años? - ¡Pero si estoy haciéndolo! Rita Levi –Montalcini cumplió 100 años el 22 de abril 2009. ¡FELICIDADES! C.O.