Choroby układu krwionośnego

1. Choroby układu krwionośnego Ilona Smolaga Ib

2. Co to jest układ krwionośny Układ krwionośny człowieka jest układem zamkniętym, co oznacza, że krew krąży w systemie naczyń krwionośnych, a serce jest pompą, która wymusza nieustanny obieg krwi.

3. Zadaniem układu krwionośnego jest transportowanie krwi - płynu zawierającego niezbędne dla organizmu składniki odżywcze (głównie glukozę, aminokwasy i tłuszcze) oraz tlen, konieczny do spalania niektórych z tych związków i przenoszony za pomocą czerwonego barwnika krwi, zwanego hemoglobiną. Krew transportuje też hormony, uwalniane do niej przez układ dokrewny, a także komórki układu immunologicznego i przeciwciała.

4. Serce Najważniejszymi elementami układu krążenia są: serce - system dwu pomp (lewej i prawej komory serca) tłoczących krew do całego układu (dokładniej: do krążenia dużego i małego), oraz naczynia krwionośne - tętnice, przez które krew wydostaje się z serca, i żyły, transportujące krew do serca.

5. Nadciśnienie • Jedną z najważniejszych chorób układu krążenia i jedną z najczęstszych chorób przewlekłych jest nadciśnienie tętnicze. Po 65. roku życia występuje u około 50% osób w polskiej populacji. Jest więc chorobą społeczną. Ostatnio zmieniły się kryteria rozpoznawania tego stanu - obecnie taką diagnozę można już postawić przy wartościach 140/90 mm Hg (słupa rtęci w ciśnieniomierzu) lub wyższych.

6. Technologia Nadciśnienie jest bardzo podstępną chorobą. Właściwie nie daje żadnych dolegliwości (rzadko bóle czy zawroty głowy, wyjątkowo zaburzenia widzenia). Niestety nie ma się z czego cieszyć - powikłania nadciśnienia pod postacią choroby wieńcowej (łącznie z zawałem mięśnia sercowego), udaru mózgu czy niewydolności serca są bardzo poważne i nierzadko kończą się zgonem.

7. Choroba wieńcowa Inną z bardzo rozpowszechnionych chorób jest choroba wieńcowa. Jedną z jej postaci (najbardziej zaawansowaną) jest zawał mięśnia sercowego. Przyczyną choroby wieńcowej, zwanej również chorobą niedokrwienną serca, jest zatykanie tętnic wieńcowych przez blaszki miażdżycowe. Do serca dochodzi wtedy mniej krwi (i tlenu), pojawiają się dolegliwości (ból i duszność), komórki zaczynają gorzej pracować. Przy całkowitym odcięciu krwi (zawał) pojawia się martwica.

8. Ból wieńcowy ma swoje charakterystyczne cechy: pojawia się za mostkiem; pacjent ma uczucie gniecenia i duszności, czasem palenia; ból promieniuje do szczęki, żuchwy, do ramion (najczęściej lewego); pojawia się po wysiłku czy stresie, a ustępuje w spoczynku i (co ważne) po zażyciu nitrogliceryny. Jeśli spotęgujemy te wszystkie cechy i dodamy lęk, poty i nie ustępowanie bólu mimo podawania nitrogliceryny, to otrzymamy obraz bólu w zawale. Zawał serca i choroba wieńcowa są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce. Co roku zapada na niego około 100 tys. osób (głównie mężczyzn); 40% spośród tych osób umiera w ciągu roku.

9. Wady serca • Kolejną grupą chorób są wady serca. Najczęściej dotyczą one zastawek. Zastawki są niezbędne do prawidłowego ukierunkowania przepływu krwi w sercu. Przy ich nieprawidłowościach pojawiają się problemy: niektóre jamy serca są bardziej obciążane niż zazwyczaj i przerastają albo rozszerzają się.

10. Rodzaje wad serca • Wyróżniamy wady serca wrodzone i nabyte. Te ostatnie są częstsze i dotyczą przede wszystkim zastawki dwudzielnej (mitralnej), oddzielającej lewy przedsionek od lewej komory. Najczęściej powstają w wyniku nierozpoznanej lub niedostatecznie leczonej choroby reumatycznej, która "liże stawy, a kąsa serce". • Wady serca możemy również podzielić na przebiegające z sinicą (sinicze) - przede wszystkim niektóre wady wrodzone - oraz niesinicze.

11. Choroby zapalne serca • Wymieniona już choroba reumatyczna jest jednym z przykładów chorób zapalnych serca. Inne zapalenia są wywołane wirusami, bakteriami czy chorobami autoimmunologicznymi. Dotyczą mięśnia serca, wsierdzia lub osierdzia. Mogą być też zajęte wszystkie trzy warstwy.

12. Kardiomiopatie • Wśród chorób serca wymieńmy również kardiomiopatie , czyli niezapalne choroby mięśnia sercowego nie będące skutkiem zmian w mięśniu sercowym powstałych w następstwie wad serca, nadciśnienia i zwężenia tętnic wieńcowych, a także zaburzenia rytmu jego pracy i przewodzenia bodźców.

13. Niewydolność serca • Te różne choroby układu krążenia (wcześniej wymienione) często kończą się bardzo podobnie - w ich przebiegu może rozwinąć się niewydolność mięśnia serca. Pojawia się wtedy duszność, początkowo przy wysiłku, a później nawet w spoczynku. Jeśli zajęte jest też prawe serce, to pojawiają się obrzęki kończyn dolnych i częste oddawanie moczu w nocy.Niewydolność świadczy o poważnym uszkodzeniu mięśnia serca. Należy wtedy leczyć przede wszystkim to, co do niej doprowadziło (np. chorobę wieńcową). Podaje się również leki zwalczające jej objawy (np. obrzęki).

14. Miażdżyca • Miażdżyca naczyń obwodowych (tzw. miażdżyca zarostowa) jest wyrazem tego samego procesu, który doprowadza do rozwoju choroby wieńcowej. Złogi lipidowe i rozrost komórek zwężają światło naczyń. Do tego dochodzą jeszcze zakrzepy tworzące się na uszkodzonej wyściółce tętnic (czyli śródbłonku), jeszcze bardziej zmniejszające drożność chorego naczynia. W rezultacie część organizmu, która korzysta z danej "drogi transportowej" jest niedostatecznie zaopatrywana w tlen i substancje odżywcze.W skrajnych przypadkach tworzy się martwica.

15. W przypadku kończyn dolnych (tam najczęściej ze wszystkich tętnic obwodowych, czyli znajdujących się dalej od serca, rozwija się miażdżyca) ból pojawia się przy chodzeniu. Z racji tego, że pacjent musi zatrzymać się co pewien czas (po przebyciu pewnej odległości), taki objaw nazywamy chromaniem przestankowym. W bardziej zaawansowanej fazie odcinki pokonywane bez bólu stają się coraz krótsze, a w końcu objaw ten pojawia się w spoczynku. Podobnie jak w przypadku serca, kończyna może być na tyle niedokrwiona, że jej część ulega martwicy, która jest widoczna w postaci niegojących się owrzodzeń. Dodajmy do tego, że kończyna jest często chłodna i blada, a lekarz nie może wyczuć tętna.

16. Żylaki kończyn dolnych • Mogą - ale nie muszą - być przyczyną nieprzyjemnego uczucia ciężkości nóg, a czasem również bolesności łydek. Leczenie (chirurgiczne, farmakologiczne) uzależnione jest od powikłań (zapaleń, zatorów) i od względów kosmetycznych. • Jest to często występująca choroba, dotyczącą głównie kobiet. Żylaki to nierównomierne rozszerzenia żył, często widoczne pod skórą.

17. Zapalenie żył • W chorobie tej na jakimś odcinku ściany żyły rozwija się (zgodnie z nazwą) stan zapalny wraz z wytworzeniem się zakrzepu. Powstaniu takiego stanu sprzyjają m.in.: długotrwałe unieruchomienie, zabiegi operacyjne, poród, urazy oraz wspomniane żylaki. Rodzaj objawów zależy do tego, czy proces zapalny dotyczy żył powierzchownych czy głębokich.W przypadku tych pierwszych spotykamy się z określeniem "bolesnego powrózka". Żyła jest wtedy wrażliwa na ucisk i twarda jak postronek; skóra nad nią jest zaczerwieniona i cieplejsza niż inne okolice, często dołącza się obrzęk okolicznych tkanek.

18. Zapalenie żył głębokich jest trudniejsze do wykrycia. Objawy są często słabiej wyrażone. Pojawia się uczucie ciężkości łydek i ich kurcze. Ból występuje samoistnie lub przy ucisku. Chora kończyna jest obrzęknięta i cieplejsza niż po przeciwnej stronie.W zapaleniu żył boimy się przede wszystkim zatorów, czyli zatkania przez część zakrzepu światła jakiegoś dużego bądź małego naczynia. Zatory wraz z prądem krwi wędrują do serca i dalej do płuc.Leczenie jest najczęściej farmakologiczne i polega na podaniu leków przeciwzapalnych oraz przeciwzakrzepowych lub trombolitycznych (rozpuszczających zakrzep).

19. Zespół pozakrzepowy • Przykrym następstwem zapalenia żył głębokich jest tzw. zespół pozakrzepowy, w którym uszkodzeniu ulegają zastawki - w warunkach prawidłowych nie pozwalające na cofanie się krwi żylnej na obwód. Oprócz obrzęku, bólu oraz stwardnienia skóry i tkanki podskórnej pojawia się również duże, trudno gojące się owrzodzenie. Leczenie zachowawcze jest trudne i długotrwałe, lepsze wyniki dają zabiegi chirurgiczne.

20. Choroby zakaźneCzyli choroby cywilizacyjne • AIDS, angielskie Acquired Immune Deficiency Syndrome, zespół nabytego niedoboru odporności, choroba wywołana przez zakażenie wirusem HIV (skrót od angielskiego Human Immunodeficiency Virus), które następuje głównie trzema drogami: drogą płciową (homo- i heteroseksualną), przez krew, wskutek wstrzyknięcia dokonanego strzykawką zanieczyszczoną krwią chorego (np. w narkomanii) lub podczas transfuzji krwi bądź preparatów krwiopochodnych uzyskanych od chorego dawcy, oraz drogą łożyskową z chorej matki na płód. Inne możliwości zakażenia (np. pracowników służby zdrowia od chorych) są niewielkie. Medycyna nie zna dotychczas przypadków zakażenia przez kontakty domowe (wspólne sztućce, wspólna łazienka itp.) ani przez przypadkowe kontakty w miejscach publicznych. Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie dają podstaw do stwierdzenia, by zakażenie wirusem HIV mogło się szerzyć przez komary, pluskwy czy kleszcze.

21. AIDS wykryto na początku lat 80. XX w (wirus HIV został wyizolowany w 1983) w USA, na Haiti i w Afryce Równikowej, obecnie epidemia tej choroby obejmuje różne kraje na wszystkich kontynentach. ONZ oceniało w czerwcu 2000, że do tego czasu na AIDS zmarło już 19 mln ludzi, a 34 mln są seropozytywne. Jednocześnie w czerwcu 2000 na świecie było już 14 państw w których 10% populacji było zarażonych, w 7 z nich było to 20% populacji (wszystkie te kraje leżą w Afryce). • Drugą grupę schorzeń stanowią procesy nowotworowe (głównie mięsak Kaposiego i złośliwe chłoniaki). Choroba (nie leczona) prowadzi do wyniszczenia organizmu i do śmierci w okresie do 3 lat.Zakażenie wirusem HIV potwierdza się testami serologicznymi (m.in. testem ELISA).

22. Objawy chorobowe zespołu, będące następstwem spadku liczby pomocniczych limfocytów T, mających podstawowe znaczenie dla ludzkiej odporności, niszczonych przez mnożące się w nich wirusy, rozwijają się po różnym (zwykle kilkuletnim) okresie utajenia. Wczesnymi objawami mogą być: powiększenie węzłów limfatycznych, gorączka, brak łaknienia i spadek wagi ciała, uporczywe biegunki, uczucie osłabienia, poty. W pełnym zespole AIDS występują najrozmaitszego typu infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze (grzybica), pasożytnicze, o szczególnie dużym nasileniu, w tym także zakażenia wywołane przez czynniki infekcyjne nieszkodliwe dla człowieka mającego w pełni wydolny układ immunologiczny (tzw. zakażenia oportunistyczne).

23. Czynnikami ograniczającymi możliwość zakażenia są: • Współżycie seksualne ze stałym, zdrowym partnerem, • Używanie prezerwatyw, • Badanie krwi i preparatów krwiopochodnych oraz testowanie serologiczne dawców przeszczepów, • W przypadku urodzenia przez matkę HIV+ dziecka HIV- zakaz karmienia go piersią. Ponadto istotne dla sytuacji epidemiologicznej jest zwalczanie narkomanii oraz szerzenie w społeczeństwie wiedzy o sposobach zakażenia i drogach rozszerzania się tej choroby.

24. Choroby nowotworowe • Nowotwór, nieprawidłowy i nadmierny rozrost tkanki ustroju, nieskoordynowany z pozostałymi tkankami, trwający mimo ustąpienia czynnika, który go wywołał i nie reagujący na naturalne mechanizmy regulacyjne organizmu.W procesie nowotworowym przeważa proces podziałów nad obumieraniem komórek z zahamowaniem ich zróżnicowania.Czasami występują przerzuty nowotworów na inne narządy polegające na pojawieniu się wtórnych ognisk nowotworowych, pochodzących z rozsiewających się komórek ogniska pierwotnego.

25. Nowotwory dzieli się na łagodne i złośliwe. • Nowotwory łagodne w przeciwieństwie do złośliwych rosną wolniej, nie naciekają okolicznych tkanek (naczyń krwionośnych i limfatycznych) i nie przerzutują drogą krwi lub chłonki do węzłów limfatycznych i narządów odległych, a po usunięciu chirurgicznym z reguły nie odrastają. Mogą być jednak niebezpieczne, tzn. miejscowo złośliwe, gdy rosną w okolicach trudno dostępnych chirurgicznie lub osiągają znaczne rozmiary (np. nabłoniak podstawnokomórkowy).W zależności od pochodzenia tkankowego nowotwory złośliwe dzielimy na: raki i mięsaki. Raki to nowotwory wywodzące się z tkanki nabłonkowej, natomiast mięsaki wywodzą się z tkanek pochodzenia mezenchymalnego lub neuroektodermalnego.W etiologii nowotworów bierze się pod uwagę wypływ czynników karcinogennych, do których należą m.in. mutageny, zakażenia wirusowe, mających uaktywniać onkogeny.

26. Wiemy jak bronić się przed chorobami układu krążenia. Rozwiązanie pozornie proste w praktyce okazuje się najtrudniejsze - podstawą jest modyfikacja stylu życia: • regularny wysiłek fizyczny; • unikanie używek (alkohol, papierosy); • przestrzeganie właściwej diety (spożywanie większej ilości warzyw i owoców, zamiast mięsa i tłuszczów zwierzęcych); • ograniczenie ilości spożywanej soli kuchennej. Odpowiednio wczesne zastosowanie powyższych zaleceń wystarcza aby u większości osób podwyższone ciśnienie wróciło do normy! Badania wykazały, że dzięki zmianie stylu życia i poprawie kontroli głównych czynników ryzyka możliwy jest spadek umieralności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego AŻ O 50% !

27. Hemofilia To grupa chorób spowodowanych genetycznie uwarunkowanym niedoborem czynnika krzepnięcia. Zapadają na nią mężczyźni, przenoszona jest przez kobiety (defekt genetyczny związany z chromosomem X). Kobieta nosicielka defektywnego genu (jeden wadliwy chromosom X), posiada drugi chromosom X z prawidłowym genem, z tego względu nie choruje. Syn, który urodzi się ze związku nosicielki wadliwego genu może odziedziczyć od matki wadliwy chromosom X (od ojca może otrzymać tylko chromosom Y, który nie posiada tego genu) i dlatego będzie chorował na hemofilię, zaś córka z takiego związku będzie tylko nosicielką,(jeśli odziedziczy wadliwy chromosom od matki to drugi prawidłowy otrzyma od ojca). Możliwe jest zachorowanie na hemofilię córki kobiety która jest nosicielką wadliwego genu, w przypadku, kiedy ojciec takiej dziewczynki będzie chory na hemofilię, wówczas i od ojca i od matki otrzyma wadliwy chromosom X.

28. Hemofilia objawia się wystepowaniem krwotoku, nawet po nieznacznych urazach (np. usunięcie zęba) lub skaleczenia, wylewy i krwawienia do tkanek miękkich dostawowych. Wylewy dostawowe prowadzą do przykurczów i zniekształceń stawów. Leczenie polega na okresowym, powtarzanym uzupełnieniu brakującego czynnika krzepnięcia przez przetoczenia dożylne. Tego typu terapię trzeba prowadzić do końca życia.

29. Czy istnieje jeden rodzaj hemofilii? • Osoby z niskim poziomem czynnika VIII mają hemofilię A • Osoby z niskim poziomem czynnika IX mają hemofilię B Christmasa • Osoby z niskim poziomem czynnika czynnika IX mają hemofilię C • Najczęściej występuje hemofilia A (80-85% przypadków) spowodowna jest zaburzeniem biosyntezyczynnika VIII - globuliny antyhemofilowej. Hemofilia B (15-20% przypadków) spowodowana brakiem lub niedoborem czynnika IX Christmasa. Natomiast hemofilia C (1% przypadków) spowodowana niedoborem czynnika IX.

30. Profilaktyka • Dbać o urozmaicenie posiłków – różnorodność spożywanych produktów zapobiega powstawaniu niedoborów składników pokarmowych • Unikać otyłości • Jeść potrawy zawierające duże ilości błonnika • Pić chude mleko • Spożywać chude ryby przynajmniej dwa-trzy razy w tygodniu • Warzywa i owoce jeść codziennie • Unikać tłuszczów zwierzęcych: zastąp je olejem roślinnym • Unikać słodyczy • Ogranicz spożycie soli: podnosi ciśnienie krwi • Unikać alkoholu: spożywanie go w dużych ilościach powoduje nagłe zgony.

31. Czy wiesz ? Każdego roku z powodu chorób krążenia umiera na świecie ponad 15 mln ludzi. W krajach rozwiniętych choroby te są przyczyną około 30 proc. wszystkich zgonów. Ze statystyk medycznych wynika, że pięć milionów mieszkańców naszego kraju cierpi na nadciśnienie tętnicze, a półtora miliona – na chorobę wieńcową. Rocznie ok. 100 tys. Polaków doznaje zawałów serca, a co drugi z tego powodu umiera. Choć kilka lat temu umieralność spowodowana niedokrwieniem serca zaczęła się w Polsce zmniejszać, od kilkunastu miesięcy znów rośnie. Do choroby dochodzi, gdy w ściankach naczyń wieńcowych gromadzi się cholesterol, który wywołuje stany zapalne i staje się przyczyną zakrzepów. W przewlekłych stanach pojawiają się przejściowe lub trwałe zwężenia naczyń, powodujące niedokrwienie mięśnia sercowego. Procesy te mogą być odwracalne, o ile zostaną wcześnie wykryte, a pacjent zacznie się leczyć i zmieni tryb życia.

32. Polacy żyją o około 8 lat krócej niż mieszkańcy Europy Zachodniej. Najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce są choroby układu krążenia (ponad 48% wszystkich zgonów). Z powodu tej choroby w tym roku umrze ok. 200 tys. Polaków. Badania wykazują, że główną przyczyną zachorowań jest niezdrowy styl życia oraz bardzo niska wykrywalność czynników ryzyka takich jak: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, hypercholesterolemia. Według lekarzy, przed miażdżycą, zawałem lub udarem mózgu może uchronić ograniczenie palenia tytoniu, zwiększenie aktywności fizycznej, właściwa dieta i unikanie stresu. Osoby, które ukończyły 40 lat, powinny kontrolować swoje ciśnienie tętnicze i poziom cholesterolu. Choroby układu krążenia (ze szczególnym uwzględnieniem zawału serca i udaru mózgu) są najczęstszą przyczyną zgonów u kobiet po 50 roku życia.