به نام خداوند بخشنده ومهربان

1. به نام خداوند بخشنده ومهربان

2. حمل و نقل کالاهای خطرناک استاد راهنما پروفسورسید محمد سید حسینی ارائه ازسید احمد پاکزادیان • کارشناس ارشد برنامه ریزی حمل و نقل

3. فهرست مطالب: حوادث مربوط و عمق فاجعه در مقایسه تعریف و مقدمه جايگاه انتقال مواد خطرناك ایین نامه حفاظتی مواد خطرناک و طبقه بندی مفادی از دستور العمل حمل و نقل جاده ای مواد شیمیایی و سموم اصول اساسی در حمل و نقل کالاهای خطرناک انتخاب مسير براي انتقال مواد خطرناك عوامل تاثيرگذار در انتخاب شيوه و مسير حمل و نقل مواد خطرناك كنترل حوادث احتمالي 10. نتیجه گیری 11.منابع

4. حوادث مربوط به حمل ونقل کالای خطرناک و عمق فاجعه

5. نشت نفت از نفتکش Prestige نوامبر ۲۰۰۲، نفت‌کش پرستیژ حامل ۷۷۰۰۰ تن نفت سنگین در نزدیک سواحل اسپانیا دچار حادثه شد. کاپیتان از نیروهای ساحلی اسپانیا درخواست کمک کرد. ولی آن‌ها نفت‌کش را مجبور کردند از سواحل اسپانیا دور شود. بعد از آن بود که کشتی در طوفان گرفتار شد و سوخت آن در دریا پراکنده شد. هزینه پاک‌سازی نفت رهاشده نزدیک به ۱۲ میلیارد دلارتخمین زده شد. سقوط تانکر حامل سوخت در آلمان ‌ميزان خسارت: ۳۵۸ میلیون دلار آگوست ۲۰۰۴، تانکری حامل ۳۲۰۰۰ لیتر سوخت، از روی پلی در آلمان سقوط کرد و منفجر شد. هزینه اولیه تعمیر پل حدود ۴۰ میلیون دلار و هزینه ساخت پل جدید ۳۱۸ میلیون دلار خرج داشت.

6. انفجار گاز در خطوط لوله شرکت Alpha Oil ميزان خسارت: ۳/۴ میلیارد دلار جولای ۱۹۸۸ انفجار در لوله انتقال سوخت یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان رخ داد و ۱۶۷ کشته در پي داشت. نشت نفت از نفت کش شرکت Exxon ميزان خسارت: ۲/۵ میلیارد دلار مارس ۱۹۸۹ نشت نفت از یکی از نفت‌کش‌های شرکت Exxon رخ داد كه هزینه پاک‌سازی نفت رها شده نزدیک به ۲/۵ میلیارد دلار برآورد شد.

7. حادثه كشتي هاليفاكس كشتي باري با 2600 تن مواد منفجره از آمريكا به مقصد اروپا در بندر هاليفاكس كانادا با كشتي ديگري برخورد نمود و منفجرشد. شعله ها آتش به محوطه بندر سرايت مي نمايد و 3000 نفر كشته 9000 نفر مجروح و 6000خانه بكلي ويران مي شود. حادثه كشتي گراندكمپ Grandcamp اين كشتي حامل محموله نيترات آمونيوم بود و در اثر انفجار 468 نفر كشته و دو هواپيماي بالاي كشتي نيز منفجر مي شوند. كشتي جالافادمو Jala fadmu با 1400 تن مواد منفجره در بندر بمبئي که بر روي كشتي مقدار زيادي پنبه نيز براي مقصد كراچي حمل مي شد.كشتي منفجر مي شود و در نتيجه 1250 نفر كشته و 15 كشتي نابود مي شود.

8. برخی حوادث 35 سال اخير در حمل مواد خطرناك جاده ای

9. انفجار قطار در نيشابور 300کشته و460 زخمی در محل انفجار گودالي به عمق 25 متر و شعاعي بيش از 100 متر ايجاد شده است. قارچ انفجاري به ارتفاع حدود سیصد متر در زمان انفجار تشكيل شده است

10. اين حادثه در شهر نيشابور شروع شده وواگنها پس از طي 20 كيلومتر از خط جدا شده ودردهكده خيام متوقف میشوند. مامورين نجات از اطراف جهت امداد و مهاراتش میرسندکه انفجار صورت گرفت. 17واگن حامل گوگرد، 6 واگن حامل بنزين، هفت واگن حامل کود شيميايی و 10 واگن حامل پنبه بودند.اين انفجار معادل 180 تن تي ان تي گزارش شد.

11. ساختمان های سه روستای نزديک ايستگاه در اثر شدت انفجار تخريب شده است شيشه هاي روستاهاي فريمان با بيش از 50 كيلومتر شكسته شده و در مشهد با بيش از 75 كيلومتر فاصله صداي انفجار به وضوح شنيده شود

12. تانکر سوخت 18 چرخ ترمزبريده درشهر مرند خسارات سنگين -۳ نفر كشته - ۲۲ نفر مصدوم

16. مواد خطرناك (HazMat) به محموله هائی گفته میشود که از لحاظ خصوصیات فیزیکی، شیمیایی ،ترانزیت ، اثرات محیطی و مواردي از این دست قابلیت ایجاد خطر را دارا باشد.

17. مقدمه مواد خطرناك نظير مواد منفجره، اشتعال پذ ير، سمي و اكسيدكننده كاربرد گسترده اي در زمينه هاي مختلف نظير صنايع، معادن، كشاورزي وپزشكي پيدا كرده اند. در اكثر موارد، محل توليد و مصرف موادخطرناك يكي نيست و با يد اين مواد را از محل توليد به محل مصرف منتقل كرد. تحليل ر يسك، مكا نيابي تسهيلات و مسيريابي و زمانبندي از جمله مسا يل مهم در حمل و نقل مواد خطرناك است . در مسأله مسيريابي، از يك طرف با يد حمل و نقل مواد خطرناك فعاليتي اقتصادي باشد تا امكان جلب سرمايه گذاري در آن وجود داشته باشد و از طرف ديگر بايد با حداقل كردن ريسك فرايند حمل و نقل محموله های خطرناك، معيارهاي ايمني لحاظ شوند.تقريباً از سال 1980 ، حمل و نقل مواد خطرناك مورد توجه محققين قرار گرفت. يكي از پر سود ترين كالاها براي حمل و نقل ، كالاهاي خطرناك است چرا كه با توجه به ميزان خطرناكي آن، هزينه حمل آن نيز افزايش مي يابد .

18. جايگاه انتقال مواد خطرناك انتقال مواد خطرناك مانند مواد سمي، تجهيزات نظامي و مواد سوختي هم از جنبه مقدار انتقالي و هم از جنبه ريسك از اهميت زيادي در صنعت حمل و نقل برخوردار است. اهميت مساله انتقال مواد خطرناك به حدي است كه در آمريكا يك خبرنامه الكترونيكي آخرين وقايع مهم حقوقي و زيست محيطي از جمله قوانين و مقررات جاده اي درمورد انتقال مواد خطرناك را به صورت لحظه اي منتشر مي كند. بر اساس قوانين آمريكا دريافت گواهينامه از دوره آموزش نود روزه مواد خطرناك براي همه پرسنل مرتبط ضروري است دوره هاي بازآموزي هر سه سال يكبار برگزار مي شود .به تنهايي در كاليفرنيا 27 مدرسه در اين زمينه فعاليت دارند .. در آمريكاي شمالي يك پنجم تانكرها ، انتقال دهنده مواد خطرناك هستند . سيزده شركت حمل و نقل مواد خطرناك در ايالات متحده در 1998 -432تصادف وخيم ثبت شده داشته اند.

19. از جمله مهمترين مراكز آموزشي در زمينه حمل و نقل مواد خطرناك، مركز آموزشهاي اقدامات اضطراري ERTC مي باشد كه اين مركز يكي از زير مجموعه هاي مركز فن آوري حمل ونقل آمريكا TTC مي باشد که در سال١٩٨5 تاسيس گرديده است. دوره هاي اين مركز شامل ٦٠ درصد آموزشهاي عملي و ٤٠ درصد آموزشهاي تئوري مي باشد. اين مركز تاكنون با برگزاري اين دوره هاي آموزشي ٢٠ هزار دانشجو از كشورهاي مختلفي چون آمريكا، كانادا، برزيل، مكزيك، آلمان، فرانسه، مالزي،انگلستان و ... را تحت آموزش قرار داده است و افرادي كه موفق به گذراندن اين دوره ها شوند گواهي نامه دريافت مي نمايند.

20. ایین نامه حفاظتی مواد خطرناک و مواد قابل اشتعال • در راستاي ارتقاء ايمني حمل كالاهاي خطرناك و استاندارد سازي كليه موارد مربوطه در سال 1955 از سوي شوراي اجتماعي و اقتصادي سازمان ملل يك كميته تخصصي تشكيل گرديد، اولين نتايج فعاليتهاي اين كميته در سال 1956 با عنوان توصيه هاي سازمان ملل UN يا كتاب نارنجي منتشر شد آوريل 1957 اصلاح و به روز گرديد. 1996 اولين نسخه از مقررا ت حمل و نقل كالاهاي خطرناك تصويب و ارائه گرديد. • در حال حاضر كميته با ساختار جديد و با نام « كميته متخصصين حمل و نقل كالاهاي خطرناك وسيستم هماهنگ سازي جهاني طبقه بندي و برچسب زني مواد شيميايي» فعاليت مي كند. اين كميته به دو كميته فرعي تقسيم شده است: • كميته فرعي تخصصي در زمينه حمل و نقل كالاهاي خطرنا ك • كميته فرعي تخصصي در زمينه هماهنگ سازي طبقه بندي و برچسب زني مواد شيميايي در سطح جهان

21. کالاها و محصولات خطرناک موضوع آیین نامه در 9 طبقه دسته بندی گردیده اند , این طبقه بندی به شرح ذیل می باشد: Class 1 - Explosives گروه1: مواد منفجره(Explosives ) Class 2 - Gases • گروه2: گازها(Gases ) گازهای قابل اشتعال ، غیرقابل اشتعال وگازهای سمی

22. Class 3 - Flammable Liquids گروه3: مایعات قابل اشتعال((Flammable liquids Class 4 - Flammable Solids, Substances liable to spontaneous combustion; Substances that on contact with water emit flammable gases (water-reactive substances) گروه4: جامدات(Solids ) قابل اشتعال،خودسوز و مواد جامدی که درصورت رسیدن رطوبت خطرناک هستند.

23. Class 5 - Oxidizing Substances and Organic Peroxides گروه5:موادی که درمعرض اکسیداسیون قراردارند Class 6 -Toxic Substances and Infectious Substances گروه6: موادسمی(Toxic substances ) مواد سمی وعفونی

24. Class 7 - Radioactive Materials گروه7:مواد رادیواکتیو Class 8 - Corrosives گروه8: کالای خورنده(Corrosives) Class 9 - Miscellaneous Products, Substances or Organisms گروه9:دیگرکالاهای خطرناک وسایرمواردی که تحت پوشش گروههای دیگر نیستند.

25. مفادی از دستور العمل حمل و نقل جاده ای مواد شیمیایی و سموم

26. مقررات مربوط به عملیات بارگیری, حمل و نقل و بار اندازی مواد شیمیایی و سمومماده 11- وسیله نقلیه حامل مواد صرف نظر از وزن و حجم محموله فقط در ساعات روز مجاز به تردد در جاده های کشور خواهد بود و بایستی قبل از پایان روز در محل آخرین پاسگاه انتظامی توقف و تا آغاز روز بعد از حرکت خودداری نماید.ماده 12- حداکثر سرعت حرکت وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم در آزادراهها و شاهراهها 60 کیلومتردر جاده های چهار خطه 50 کیلومتر و در جاده های دو خطه حداکثر 40 کیلومتر در ساعات می باشد.ماده 14: وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم جهت سوختگیری بایستی سوختگیری بایستی از پمپ های بنزین واقع در خارج از آبادیها و محدوه شهر ها استفاده کنند.ماده 16:حمل مواد شیمیایی و سموم در بارگیر و یدک مستقل ممنوع است و وسیله نقلیه حامل کالای خطرناک نباید تحت هیچ شرایطی توسط وسیله نقلیه دیگری یدک کشیده شود و نیز نباید تحت هیچ شرایطی وسیله نقلیه دیگری را یدک کشید.ماده 17: تردد وسیله نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم در شرایط غیر عادی جاده , نظیر بارندگی شدید, هوای مه آلود و یا هر گونه عامل جوی و غیر جوی نا مساعد که احتمال بروز حوادث رانندگی را افزایش می دهند ممنوع است.ماده 21: چنانچه به هر دلیل در حین عملیات بار اندازی یا بارگیری بناچار بایستی در محوطه ای تعدادی وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم متوقف شوند یا در توقفگاه مناسبی تعدادی خودرو حامل اینگونه کالاها متوقف گردیده اند بایستیحداقل از یکدیگر 20 متر فاصله داشته باشند .ماده 35: چنانچه وسیله نقلیه حامل موادشیمیایی و سموم از طبقه 1, در محل پاسگاههای انتظامی یا مراکز ذیصلاح جهت کنترل اسناد و مدارک حمل و نقل و یا بازدید از محموله متوقف شود, راننده وسیله نقلیه مکلف به توقف خودرو در 50 متری پست مذکور است.

27. ماده 36: چنانچه کاروانی از وسایل نقلیه حامل مواد شیمیایی و سموم بدنبال یکدیگر در تردد می باشند , بایستی حداقل 80 متر از یکدیگر فاصله داشته و اسکورت شوند. ماده 44: اطلاعات ذیل بایستی بصورتی خوانا بر روی بدنه وسایل نقلیه تانکر دار که مواد خطر ناک را حمل می نماید درج گردیده باشد:1- مشخصات موسسه حمل و نقل2- ظرفیت تانکر3- وزن خالی تانکر4- حد اکثر وزن تانکر به همراه محموله5- نام محموله6- تاریخ و مدت اعتبار بازرسیماده 45: اطلاعات ذیل نیز بایستی به صورتی خوانا بر روی بدنه تانک کانتینر حامل مواد خطرناک درج گردیده باشد.1- شماره ثبت تانک کانتینر2- نام شرکت تولید کننده تانک کانتینر3- شماره سریال اعلام شده توسط شرکت تولید کننده تانک کانتینر4- مقدار عددی فشار محموله بر حسب مگا پاسکال یا بار5- سال تولید تانک کانتینر6- ظرفیت تانک کانتینر بر حسب لیترماده 47: حد اکثر عمر تانکر هایی که به صورت بارگیرجهت حمل مواد شیمیایی و سموم به کار می روند نبایستی از هشت سال تجاوز کند.ماده 48: حد اکثر عمر تانکر هایی که محمولاتی از طبقه 2-5 و 8 را حمل می کنند از تاریخ تولید 4 سال خواهد بود . این تانکر ها باید از ورق به پوشش گالوانیزه ساخته شده باشند.تبصره : موسسات حمل و نقل مکلفند دردوره های مسافتی 2500 کیلو متری تانکر را مورد بازرسی دقیق قرار داده و از صحت استحکام اتصالات و عدم نشت محموله یقین حاصل کنند.

28. محل نصب علایم حمل کالای خطرناک Elevated Temperature Sign Small Means of Containment

29. نصب نادرست پلاكاردهاي مخصوص مواد خطرناك

30. سه اصل اساسی در حمل و نقل کالاهای خطرناک خصوصیات مسیر در حمل و نقل این مواد استفاده از مسیري مناسب از نظر طرح هندسی، نوع روسازي، ایمنی مسیر، وجود شانه مناسب راه، امکانات دسترسی و امداد رسانی در طول مسیر در حد زیادي در بالا بردن ایمنی حمل و نقل موثر خواهد بود وبه عنوان فاکتوري مهم درانتخاب یک مسیر تأثیرگذار می باشد. خصوصیات ترافیکی انتخاب مسیرهاي پرتراکم و شلوغ سبب افزایش سطح و شدت تصادفات خواهد شد. این مساله به دلیل عواقب سوء آن از اهمیت بالاتري برخوردار است. نوع وسیله نقلیه در حمل و نقل مواد خطرناك عمدتاً از وسایل نقلیه سنگین یا نیمه سنگین (کامیون ها، تانکرها) استفاده می شود. این وسایل احتمال وقوع تصادف رابالا برده و در صورت بروز حادثه معمولاً خسارات سنگین تري را به دنبال دارند.

31. انتخاب مسير براي انتقال مواد خطرناك درانتقال يك كالاي خطرناك بين دو شهر آمريكا نتايج نرم افزار(PC*HazRoute) نشان مي دهد كه مسير 1 پنج برابر تصادف خيزتر از مسير 2 است، در حالي كه ريسك مسير 2 برايانسانها دو برابر مسير 1 است . همچنين مسير 2 بيست درصد طولاني تر از مسير 3 است، در عوض احتمال بروز تصادف در مسير 3 تقريبا پنجاه درصد بيشتر از احتمال مشابه در مسير 2 است. مسير 1 دو برابر طولاني تر از مسير 3 است با اين حال در مقايسه با مسير 3، چهل درصد ريسك كمتري متوجه زندگي انسانها مي نمايد. (عملي ترين مسير با ملاحظه همزمان طول سفر و زمان سفر به دست مي آيد. اين مسير اغلب براي تانكرهايي كه مواد خطرناك منتقل نمی نماينداستفاده میشود.) چهار مسير بر اساس چهارریسک مختلف

32. در انتقال مواد خطرناك، يك نكته كليدي اين است كه منابع خطرناك بايستي از محل زندگي انسان دور باشد . بايستي راهكاري ارائه نمود كه براي هر يك از خطوط شبكه حمل و نقل (خطوط ريلي، جاده ها،خيابانها،...) ميزان ريسك عبور هر يك از مواد خطرناك را تعيين نمود .هدف يافتن مسيرهايي بين زوج نقاط مبدا-مقصد است كه علاوه بر كوتاه بودن، كمينه ريسك باشند. در اين صورت بايستي بتوان با ارائه يك مدل، ميزان ريسك را از ميان اين عوامل تعيين نمود . مدلهاي رگرسيون، شبكه عصبي و درونيابي از مدلهاي ممكن به منظور ارزيابي ريسك از درون اطلاعات با عوامل فوق هستند.

33. مراحل زنجيروار توزيع مواد خطرناككه در واقع تمامي فاكتورهاي تاثيرگذار بر انتخاب شيوه و مسير حمل مواد خطرناك در اين سه مرحله نمايان مي شود.

34. عوامل تاثيرگذار در انتخاب شيوه و مسير حمل و نقل مواد خطرناك

36. زیر مجموعه های پارامترهاي مؤثر

37. براي كنترل حوادث احتمالي يكي از بهترين راه ها استفاده از تكنولوژيهاي جديد موجود در سيستم حمل و نقل هوشمنداست. • از جمله : • گزارش لحظه به لحظه با استفاده از سيستم موقعيت ياب جهاني GPS • دكمه هشدار كه راننده در صورت پيشامد حالت خاص، به صورت آني پيام كمك اضطراري • را به مركزارسال ميكند. • سيستم شناسايي راننده ويژه حمل اين مواد كه از طريق ورود كارت شناسايي مخصوص دستگاه كارتخوان • و ورود رمز عبور يا از طريق اثر انگشت صورت مي پذيرد. • نصب نرم افزارهاي كمك رساني به راننده كه با كمك ارتباط ماهواره اي ميتواند در صورت بروز هرگونه • نقص درخودرو مراتب را به راننده و مركز كنترل گزارش دهد.

38. ساماندهي تيمهاي ويژه عكس العمل در برابر حوادث حمل و نقلي مواد خطرناك از انتشارو ازدیاد دامنه خطر جلوگیری میکند . يكي از اين اقدامات تشكيل تيمهاي ويژه آموزش ديده است تا در هنگام بروز هر حادثه بر اساس وسعت و ابعادعملكردي آن بتوانند عكس العمل مناسبي از خود نشان داده و از گسترش پيامدهاي آن جلوگيري كنند . معمولا دركشورهاي مختلف به دليل تنوع مواد خطرناك تيمهاي متفاوتي با شرح وظايف مشخص تشكيل شده اند تا در هنگام بروزهر حادثه ويژه تيم تخصصي آموزش ديده مربوط به محل اعزام گردد.

39. تجهيزات مورد نياز تيمهاي عكس العمل ويژه به مهار حادثه کمک میکند

40. مسلما با ايجاد زير ساخت هاي مناسب و استانداردهاي لازم مي توان اين كالاها را مانند كالاهاي عادي حمل كرد و از مزاياي ارزي آن بهره برد. با وجود موقعيت ترانزيتي ايران بايد به حمل و نقل كالاهاي خطرناك توجه بيشتري كرد تا بتوان علاوه بر درآمد ارزي ايمني را خصوصا در مورد كالاهاي خطرناك افزایش داد.

41. منابع : مقررات حمل كالاهاي خطرناك (SMGS).irhttp://www.ttic حمل و نقل كميسيون اقتصاد سازمان ملل http://www.unece.org/trans/danger/danger.htm • دستورالعمل حمل و نقل جاده ای مواد شیمیایی و سموم 1380 • حمل و نقل مواد خطرناك-اولین کنفرانس ملی لجستیک و زنجیر تامین-بهمن83 • فروزان غلاميان، جمشيد نجف پور، نرگس زهري • طراحي سيستم يكپارچه مانيتورينگ و كنترل حمل و نقل مواد خطرناك- عليرضا اسكانيان • eskanian.a@gmail.comعباس خسروبيگيkhosrobaigy@midinternet.com • بررسي مدل مديريت بيدرنگ انتقال مواد خطرناك در شبكه جاده اي (مهدي قطعي وسيد مهدي تشكري هاشميدانشيار علوم كامپيوتر دانشگاه صنعتي اميركبير ) www.aut.ac.ir/hashemi • ارزيابي عوامل تاثيرگذار در انتخاب شيوه و مسير حمل و نقل مواد خطرناك علي زايرزاده • مهران مزاري، مسعود نادرنژاد، كامران اخباريalizayerzadeh@yahoo.com • ارزيابي عملكرد شبكه جاده اي بر اساس ريسك حمل و نقل مواد خطرناك. افشين شريعت مهيمني، و مسعود خداداديان، سومين كنگره ملي مهندسي عمران، مقاله 701 ، دانشگاه تبريز، 1386 • راهکارهاي ارتقاي ایمنی حمل و نقل جاده اي ایران،کمیسیون ایمنی راه هاي کشور،1380 • مسيريابي محمولات خطرناك به منظور كاهش ريسك در شبكه جاده اي چهارمين كنگره ملي مهندسي عمران، دانشگاه تهران، ارديبهشت 1387افشين شريعت مهيمني و مسعود خداداديان-دانشگاه علم و صنعت

42. تشکر از توجه شما موفق و موید باشید