SERA GAZI BEYANLARININ VALİDASYONU/VERİFİKASYONU

1. SERA GAZI BEYANLARININ VALİDASYONU/VERİFİKASYONU 13 MAYIS 2010 ICCI 2010 ISTANBUL Anıl SÖYLER Certification Manager

2. Önemli Kavramlar • Sera Gazları: Su buharı, karbondioksit (CO2), metan (CH4), nitroz oksit (N2O), hydrofluorokarbonlar (HFCs), perflurokarbonlar (PFCs), sulfur hekzafloride (SF6) ve ozon (O3) da dahil olmak üzere ışınımları emen, yansıtan ve atmosferdeki konsantrasyonlarının artması nedeniyle küresel ısınmaya yol açan gazlar • Sera Gazı Beyanı: Sorumlu taraf (organizasyon veya proje sahibi) tarafından sera gazı bilgilerine yönelik gerçekçi ve tarafsız açıklama • Sera gazı beyanı belirli bir süre için verilmeli • Validasyon/verifikasyon kuruluşu tarafından değerlendirilebilir ve ölçülebilir nitelikte olmalı Quality in Carbon Auditing

3. Validasyon/Verifikasyon • Validasyon: Proje planına bağlı olarak hazırlanmış sera gazı azaltımı projelerinin belirlenmiş onay kriterlerine göre sistematik, bağımsız ve dokümante edilmiş bir şekilde değerlendirilmesi • Verifikasyon: Proje planına bağlı olarak hazırlanmış sera gazı azaltımı projelerinin belirlenmiş doğrulama kriterlerine göre sistematik, bağımsız ve dokümante edilmiş bir şekilde değerlendirilmesi • Validasyon/verifikasyon ISO 14064-3 ve sera gazı programı gerekliliklerine göre gerçekleştirilmelidir. Quality in Carbon Auditing Kaynak: TS ISO 14064-3

4. Validasyon/Verifikasyon • Validasyon/Verifikasyon Gerekli Olan GHG Standart ve Programları • Clean Development Mechanism (CDM) • Joint Implementation (JI) • ISO 14064-1 & ISO 14064-2 • Gold Standard • Voluntary Carbon Standard • Climate Registry • Carbon Disclosure Project Zorunlu Piyasa (Compliance Market) Gönüllü Piyasa (Voluntary Market) Quality in Carbon Auditing

5. Validasyon/Verifikasyon Ortak Prensipler • Bağımsızlık: Validasyon ve verifikasyon faaliyetinden bağımsız kalınması ve tarafsızlığın sağlanması ile çıkar çatışmasından uzak kalınması • Etik Davranış: Validasyon ve verifikasyon boyunca güven, dürüstlük, gizlilik ve ayırt edebilme ilkelerine bağlı kalarak etik davranış gösterilmesi • Adil Olma: Validasyon/verifikasyon faaliyetlerinin, bulgularının, kararlarının ve raporlarının gerçek ve doğru bir şekilde yansıtılması • Profesyonellik: Validasyon/verifikasyon faaliyetlerinin müşteri ve hedef kullanıcıların atfettiği öneme paralel olarak profesyonel yaklaşımla yerine getirilmesi ve sonuca ulaşılması Quality in Carbon Auditing Kaynak: GHG Management Institute

6. Validasyon/Verifikasyon Farklılıklar Quality in Carbon Auditing

7. Uluslar arası Standartlar Quality in Carbon Auditing Kaynak: BureauVeritas

8. Standartlar Arasındaki İlişki Quality in Carbon Auditing Services Kaynak: ISO 14064-2

9. Validasyon/Verifikasyon Proje Döngüsü Validasyon Verifikasyon Quality in Carbon Auditing Services Kaynak: ISO 14064-2

10. Validasyon/Verifikasyon Aşamaları • Validasyon/verifikasyon temel olarak üç aşamada gerçekleştirilir: • Planlama Aşaması • Uygulama Aşaması • Tamamlama Aşaması Quality in Carbon Auditing Kaynak: TS ISO 14064-3

11. Validasyon/Verifikasyon Planlama Aşaması • Gerçekleştirilmesi hedeflenen faaliyetler • Kim tarafından? • Hangi içerik ve sırayla nasıl gerçekleştirilecek? Quality in Carbon Auditing

12. Planlama Aşamasındaki Parametreler • Kesinlik seviyesi: Validasyon/verifikasyon için hedef kullanıcı (sera gazı programı, ilgili yasal kuruluş vb.) tarafından belirlenen güven seviyesi (Yüksek veya sınırlı şeklinde) • Amaç: Validasyon/verifikasyon amacı varsa ilgili sera gazı programı (CDM, Gold Standard vb.) ya da standart (ISO 14064-1, ISO 14064-2) gereklilikleri doğrultusunda müşteri ile validasyon/verifikasyon kuruluşu arasında kararlaştırılması Quality in Carbon Auditing

13. Planlama Aşamasındaki Parametreler • Kriterler: Planlama aşamasında, GHG projesinin veya envanterinin herhangi bir GHG programı (CDM, Gold Standard vb.), ISO 14064-1 ve ISO 14064-2 standartları gerekliliklerine göre yürütülüp yürütülmediği ile yeterli ve uygun delille desteklenip desteklenmediğinin değerlendirilmesi için gerekli prensiplerin belirlenmesi • Kapsam: Proje yeri, proje sırasındaki faaliyetler, azaltımı sağlanan sera gazları, zaman aralıkları, proje sınırlarının tanımlanması yoluyla validasyon/verifikasyon sınırlarının tespit edilmesi Quality in Carbon Auditing

14. Planlama Aşamasındaki Parametreler • Hata önem derecesi (Maddi hata): Hedef kullanıcıların (örneğin GHG programı) kararlarını etkileyebilecek her türlü hata, ihmal ve yanlış beyan olarak değerlendirilebilecek seviye veya değer • Hedef kullanıcı tarafından farklı bir gereklilik söz konusu değilse; • 5000 tCO2e/yıl veya • Azaltım iddiasının ya da açıklanan değerin %5’i Maddi hata eşik değeri (Materialitythreshold) Quality in Carbon Auditing Kaynak: GHG Management Institute

15. Validasyon/Verifikasyon Uygulama Aşaması • Denetim faaliyetlerinin yerine getirilmesi • Denetim sonrası elde edilen bulguların kayıt altına alınması Quality in Carbon Auditing

16. Denetim Öncesi Risk Değerlendirme • Yapısal risk: Projeye özgü riskler • Olası Kaynaklar • Farklı sahalar ve/veya farklı prosesler • Karmaşık veya yeni teknoloji • Sıra dışı şirket organizasyon yapısı • Çalışan döngüsünün fazla olması • Kötü, eksik veya açık olmayan proje dokümanları • Proje sahibinden kaynaklı aşırı güven gibi riskler Quality in Carbon Auditing

17. Denetim Öncesi Risk Değerlendirme • Kontrol riski: Kontrol ve izleme süreçlerine yönelik riskler • Olası Kaynaklar • Zayıf iç iletişim • Zayıf kalite yönetim sistemi • Farklı kişilerin projenin farklı bölümlerinden sorumlu olması • Kişiye bağımlı veri toplama ve değerlendirme sistemi • Yetersiz izleme ve kontrol süreçleri Quality in Carbon Auditing

18. Denetim Öncesi Risk Değerlendirme • Bulgu Riski: Validasyon/verifikasyon denetimine yönelik olan riskler • Validasyon/verifikasyon kuruluşu tarafından kontrol edilebilecek riskler Yapısal riskler ve kontrol riskleri yüksek Verilerdeki değişkenlikler Detaylı örnekleme planı Projenin kompleksliği İstenilen kesinlik seviyesi Düşük bulgu riski Denetim faaliyetleri için mevcut zaman ve kaynaklar Quality in Carbon Auditing

19. Denetim Öncesi Risk Değerlendirme • Denetim Riski = Yapısal risk x Kontrol riski x Bulgu riski • Niteliksel çarpım • Yüksek veya düşük şeklinde Quality in Carbon Auditing

20. Validasyon/Verifikasyon Denetimi • GHG veri ve bilgilerinin değerlendirilmesi • GHG bilgi sistemi ve kontrollerinin değerlendirilmesi • Validasyon/verifikasyon kriterlerine yönelik değerlendirme Quality in Carbon Auditing Services Kaynak: TS ISO 14064-3

21. Validasyon/Verifikasyon Kanıt Toplama • Gözlem (Gerçekleştirilen faaliyetin yerinde incelenmesi) • Yeniden hesaplama (Verinin yeniden hesaplanması) • Doküman inceleme (Fiziksel ve elektronik kayıtların, planların, raporların ve dosyaların incelenmesi) • Teyit etme (Güvenilir ve bağımsız bir üçüncü tarafla bilgi almak amaçlı yazılı veya sözlü iletişim kurulması) • Nicel analizler (Laboratuvar testleri, analizleri) • Görüşmeler (Proje veya kuruluş personeliyle veya paydaşlarla yüz yüze veya telefonda yapılan görüşmeler) Quality in Carbon Auditing Kaynak: GHG Management Institute

22. Denetim Uygunsuzlukları • Düzeltici-Önleyici Faaliyet Talebi • Açıklayıcı Faaliyet Talebi • İleriye Yönelik Faaliyet Talebi • İyileştirici Faaliyet Talebi • Uygun Quality in Carbon Auditing

23. Denetim Uygunsuzlukları • Düzeltici faaliyet talebi: • Hedef kullanıcıların (örneğin GHG programı) kararını etkileyebilecek ve/veya GHG programı gerekliliklerinin karşılanmasını engelleyebilecek hata, ihmal ve/veya eksikliklerin giderilmesi • Örnek: Varsayımlarda, yöntemde veya proje dokümanlarında yapılan ve proje sonuçlarına doğrudan etki eden hatalar • (GHG emisyon hesaplamalarının yanlış olması gibi) Quality in Carbon Auditing

24. Denetim Uygunsuzlukları • Açıklayıcı faaliyet talebi: Validasyon/verifikasyon kriterlerinden herhangi birinin; • Yerine getirilip getirilmediğinden emin olunması için gerekli bilgi ve/veya verinin yetersiz • Belirsiz veya • Yeterince açık olmadığı durumlar • Örnek: Rapor edilen değerlerdeki birimlerin eklenmemesi Quality in Carbon Auditing

25. Denetim Uygunsuzlukları • İleriye yönelik faaliyet talebi: Projenin uygulanması ile ilgili belirli konuların ilk verifikasyonda gözden geçirileceği durumlarda istenen faaliyetlere yönelik talep • Örnek: Projedeki parametre izleme sayısının ve/veya sıklığının arttırılması Quality in Carbon Auditing

26. Denetim Uygunsuzlukları • İyileştirici faaliyet talebi: Validasyon/verifikasyon denetim ekibinin mevcut durumun uygun olmasına karşın hala geliştirmeye açık nokta(lar) olduğunu düşündüğü durumlarda istenen faaliyetlere yönelik talep • Örnek: Proje izleme planının yeterli bilgi içermesine karşın detaylandırılmasının istenmesi Quality in Carbon Auditing

27. Denetim Uygunsuzlukları • Uygun ve yeterli: GHG program ve/veya standart gerekliliklerinin yeterince ve uygun şekilde karşılandığı durumlar Quality in Carbon Auditing

28. Validasyon/Verifikasyon Tamamlama Aşaması

29. Validasyon/Verifikasyon Beyanı • Üç farklı tür görüş yer alabilir: • Olumlu görüş • Olumsuz görüş • Şartlı görüş Quality in Carbon Auditing

30. Validasyon/Verifikasyon Beyanı • Olumlu görüş: Eğer GHG azaltım iddiasına veya GHG bilgilerine yönelik görüş olumluysa; • Müşteriye gönderilmesi • Müşteriden gelen herhangi bir olumsuz yorum yoksa olumlu görüş hedef kullanıcıya gönderilmesi Quality in Carbon Auditing

31. Validasyon/Verifikasyon Beyanı • Olumsuz Görüş: GHG azaltım iddiasına yönelik görüş olumsuzsa (örn. GHG veri, bilgi veya beyanı hedef kullanıcının görüşünü etkileyebilecek hata, ihmal ve/veya eksiklikler içeriyorsa) üç farklı sonuç ortaya çıkabilir: • Proje sahibinin GHG azaltım iddiasını değiştirmesi: Bu durumda GHG azaltım iddiası tekrar değerlendirilerek nihai görüş oluşturulur. • Proje sahibinin GHG azaltım iddiasını değiştirmeyip hata ve/veya eksiklikleri açıklayan ek bir doküman sunması: Bu durumda açıklayıcı doküman, GHG programı gereklilikleri doğrultusunda değerlendirilerek nihai görüş oluşturulur. • Proje sahibinin GHG iddiasını değiştirmemesi: Bu durumda ise oluşturulan görüş değiştirilmeden validasyon/verifikasyon beyanına eklenir.

32. Validasyon/Verifikasyon Beyanı • Şartlı Görüş: • GHG programına yönelik validasyon/verifikasyonlar için çok nadir • GHG azaltım iddiasına yönelik taahhütlerde belirli sınırlamalar ve kapsam dışında bırakma • Örnek: Bir saha veya faaliyetin müşteri tarafından değerlendirme dışı bırakılması Quality in Carbon Auditing

33. Validasyon/Verifikasyon Beyanı • Validasyon/verifikasyon beyanı sonrası; • Validasyon/verifikasyon raporunun nihaileşmesi • Onay kuruluşuna (CDM Yönetim Kurulu, VCS Komitesi, Gold Standard Komitesi vb.) gönderilmesi • Validasyon/verifikasyonun tamamlanması Quality in Carbon Auditing

34. Validasyon/Verifikasyon Ekibi Yetkinlikleri • Sera gazı (GHG) emisyon kaynaklarının belirlenmesi • GHG emisyonlarının hesaplanması, izlenmesi ve raporlanması • GHG emisyon azaltım ve/veya tutma teknikleri • Risk analizi ve örnekleme yöntemleri • Temel istatistiksel yöntemler • Denetim tecrübesi ve yetkinlikleri • Validasyon/verifikasyona özel kavramlar (Maddi hata, özgün katkı vb.) • Proje finansmanı ve finansal gereklilikler • Varsa ilgili GHG programı gereklilikleri Quality in Carbon Auditing

35. Re-consult Hedefleri • Sera gazı azaltım projeleri ve validasyon/verifikasyon konularında yetkin ve deneyimli denetim kadrosu oluşturmak • Enerji sektöründe organizasyonel bazlı ve sera gazı azaltım projelerinde validasyon/verifikasyon işlemlerini gerçekleştirmek • CDM onaylı bir validasyon/verifikasyon kuruluşu olmak Re-CONSULT HEDEFLERİ

36. TEŞEKKÜRLER Anıl SÖYLER Tel: (+90) 312 287 51 22 e-mail: anisoyler@re-consult.net Quality in Carbon Auditing