Kapittel 6. Vikingferder, kristning og rikssamling

1. Kapittel 6. Vikingferder, kristning og rikssamling NYNORSK Elevane skal kunne – gjøre greie for eitutval av sentrale økonomiske, sosiale, politiske og kulturelle utviklingstrekk i mellomalderen – presentere eit emne frå mellomalderen ved å vise korleis utviklinga er prega av brot eller kontinuitet på eit eller fleire område Påbygging

2. Vikingtid • Ca.år 793 (Lindisfarne) – 1030 (Stiklestad) • - Frå raske angrep og strandhogg til organiserte tokt og faste busetjingar og kolonisering. Kvifor? Påbygging

3. Sosiale forhold • Ætta stor betydning • Status bestemt av alder, kjønn, ætt, dyktigheit i krig og arbeid, jord og rikdom • - Høvdingen øvst – trælanenedst Påbygging

4. Vikingferdene • Tre former for kontakt: • Handel • Plyndring • - Nybygging Påbygging

5. Årsaker til vikinganes ekspansjon • Vikingsamfunnet eitkrigarsamfunn • Krigersk religion • - Befolkningsvekst førte til jordmangel, og behov for ekspansjon • - Skip • - Krigsteknikk • Angrep svake grupper og statar • - Ikkjekristne Påbygging

6. Følgjer av vikingtoktene: • Auka handel • Større klasseforskjellar • Trælar som ny gruppe • Byen får auka betydning • Kristendommen blir kjent og får meir makt • - Kulturutveksling Påbygging

7. Kvifor tok vikingtida slutt? • Kristendommen • Nye handelsvegar • - Tyskland, England, Italia tek over Påbygging

8. Rikssamling • Harald Hårfagre • Frå den mektigaste ætta i Noreg. Ville styre over større område. • Mange hadde felles interesse med Harald. • Noreg hadde behov for ei statsmakt styrt av ein konge. • Førebilete frå Europa – spesielt Frankrike. • Harald inngår alliansar med høvdingar og jarlar, eller tek makta med vald. • Set inn sine lojale menn til å styre over dei ulike delane. Inndreg jord. • Brutalt styre, mange særlig frå Vestlandet, flyktar til Island. • - Avgjerande slag i Hafrsfjord 872. Harald sigrar. Påbygging

9. Etter Haralds død • Kamp om makta. • Alle søner arverett til trona. • Eirik Blodøkssigrar. Ikkje populær. • Håkon den gode tek over. • Høvdingar og jarlarstøttar ulike kandidatar. Kongen må hyllast på tinget. • Håkon den gode samarbeider med bøndene og får stor makt. • - Byggjer opp tingordninga til representasjonsting og forsvarsordninga med leidangen. Dør 960. Påbygging

10. - Kamp om trona. Håkon Jarl allierer seg med danskekongen og vil ta makta. • Olav Trygvason tek opp kampen, og sigrar. Berre konge i 5 år. • Forsøker å innføre kristendommen. Møter motstand. Dør i slaget ved Svolder i 1000.   • - Danskane tek over styret av Noreg ein kort periode ved hjelp av Eirik og Svein Ladejarlar. Har kontroll over Viken frå før. Påbygging

11. Olav Haraldssons rike • Politisk utvikling fram til 1130: • Olav Haraldsson samla landet under sitt styre. • - Danskekongen Knut allierte seg med Olavs fiendar, ladejarlane og andre stormenn. • Olav ble drepen på Stiklestad i 1030. • Etter Knuts død kom Magnus Olavsson til makta. • Samlinga av Noreg var fullført. • - Kristninga gav kongemakta legitimitet. Påbygging

12. Borgarkrigane • Kvifor begynte konfliktane? • - Noreg hadde ikkje klare reglar for arverett. • - Kongetittelen skulle gå frå far til son i same ætta. • Det kunne verefleiresøner med arverett. • - Kyrkja frigjorde seg frå kongemakta. • - Aristokratiet forsøkte å kontrollere kongen. • - Aristokratiet meiravhengig av kongen etter at • plyndringsferdene tok slutt. Påbygging

13. Rikssamlinga var inga hending, men ein prosess • Høvdingane rivaliserte med kvarandre. • Dei skaffa seg ressursar gjennom vikingferdene. • Kampen mellom kongen og høvdingane gjekk gjennom fleirefasar. • Høvdingane måtte til sist underkaste seg kongemakta. • - Kyrkja støtta kongen som garantist for fred og orden i riket. Påbygging