تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

1. تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

2. فصل1 1-1. واژه شناسی : معنای لغوی: تعین وقت تاریخ 1. معنای اصطلاحی: علمی است که از حوادث زمان گذشته بحث می کند. نقلی: فقط ناقل هستیم انواع تاریخ علمی: تجزیه تحلیل می کنیم ∎ تاریخ سومین منبع معرفت انسان است. تاریخ عقل نقل

3. معنای لغوی: ادب ، علم فرهنگ 2. معنای اصطلاحی: مجموعه ای از سنت ها، آداب و رسوم که پایداری به آنها باعث تمایز از دیگران می شود. معنای لغوی: شهرنشینی، زندگی اجتماعی تمدن 3. معنای اصطلاحی: حاصل تعالی فرهنگ و پذیرش نظم اجتماعی

4. معنای لغوی: نو شدن تجدد 4. معنای اصطلاحی: معادل دنیای صنعتی را تجدد گویند. معنای لغوی: نامی است که به تمدن شرق همزمان با قرون وسطا اطلاق میشود. تمدن اسلامی 5. معنای اصطلاحی : مجموعه ای از علم، هنر، آداب که با استفاده از آموزه های دین توسط مسلمانان ابداع شود.

5. 2-1.رابطه فرهنگ و تمدن ∎ هر کجا که فرهنگ داریم لازم نیست که تمدن هم داشته باشیم. ∎ امکان دارد بعضی ها به ظاهر دارای تمدن باشند اما بد فرهنگ باشند. ∎ بطور کلی تاریخ و فرهنگ قرابت دارند، ولی این دو لازم و ملزوم هم نیستند.

6. 3-1. محدوده جغرافیایی فرهنگ و تمدن اسلامی اسلام در طول چند قرن قسمت اعظم آسیا افریقا و قسمتی از اروپا را تحت سلطه خود در آورد. ایالات عربی ↤ عربستان و سوریه ایالات غیر عربی ↤ ایران آن روز الف) از پیدایش اسلام تا سقوط بغداد توسط مغول تمدن اسلامی از نظر تاریخی ب) پذیرش اسلام توسط مغول تا قرن 18

7. 4-1. سیر تاریخی فرهنگ و تمدن اسلامی: 1. دعوت پیامبر (ص) 2. تشکیل حکومت توسط پیامبر ● انتقال تمدن از طریق ترجمه 3. گسترش اسلام ● انتقال تمدن از طریق تاسیس کتابخانه و انتقال کتاب 4. همجواری با تمدن های دیگر 5. شکوفایی تمدن اسلامی ● انتقال تمدن از طریق انتقال دانشمندان 6. شکوفایی هنر (عصر هنر) 7. شکوفایی ادبیات مخصوصا ادبیات عرفانی 8. عصر رکود ↤ جنگ های صلیبی ، حمله مغولان و ... 9. خیزش مجدد تمدن اسلامی 10. هجوم استعمار و آغاز دومین دوره رکود

8. 6-1. ویژگی های تمدن اسلامی : ● عقل پیامبر درونی است. الف) قرآن و سنت ● عقل زمانی خوب است که موافق حق باشد. ب) عقل محوری ● اثبات خدا بوسیله عقل میباشد، نور عقل محدود است و بکمک نیاز دارد و از شرع کمک میگیرد. ● اشتباه عقل : عمدی ↤ گناه است سهوی ↤ اشکالی ندارد ج) توجه به علم و عالم د) زبان مشترک علمی ه) عدم تمرکز علمی (علمی را منحصر به یک منطقه نکردند بلکه آن را گسترش دادند) ی) ویژگی فراقومی

9. فصل2 عوامل ایجاد و پیدایش یک تمدن : 1. امنیت ↤ (امنیت،آرامش و کاهش اضطراب ها) 2. اخلاق اجتماعی ↤ (اخلاق سبب جلوگیری از سقوط میشود) – اگر گل نبودیم خار نباشیم 3. همکاری و وحدت ↤ (همکاری گروهی با هدف مشخص) – روح اصلی هر تمدن است 4. دین ↤ (در ایجاد فرهنگ و تمدن نقش بسیار مهمی دارد) 5. اصل تسامح و تحمل افکار و اندیشه هی مختلف 6. حفظ وحدت و یکپارچگی و عدم انفاک 7. رفاه نسبی 8. فشار اقتصادی و اجتماعی مقام معظم رهبری: منظور ما از فرهنگ، عقاید و اخلاق است.

10. 2. عوامل پیدایش و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی: 1-2. نهضت شکوفایی علمی در فرهنگ و تمدن اسلامی: 1. ارزش علم قرآن سنت 2. منبع گسترش علم نهضت ترجمه علوم اسلامی: قرائت، تفسیر، حدیث، فقه، اصول و ... 3. تقسیم بندی علوم علوم غیر اسلامی: ریاضیات ، نجوم، فیزیک،طب، فلسفه و .... ∎ قرآن کریم و سیره پیامبر دو منبع اصلی جهت بالا بردن سطح دانش و فرهنگ مسلمانان بودند. ∎ زمان بنی عباس {132-218(مرگ مامون)} (دوره طلایی) اوج علوم بود، زیرا: - اکثر علوم ترجمه شدند - رشد علم

11. 2-2. نهاد های سیاسی، اجتماعی و علمی: 1. حکومت اسلامی ↤ سیاسی 2. حسبه ↤ اجتماعی 3. مراکز علمی ↤ علمی

12. للوازم حکومت اسلامی 1.دیوان خراج( استیفا ) ↤ سرپرستی امورمالی 2.دیوان برید( نامه رسان ) ↤ خبرسانی 3. دیوان انشا ( رسائل،توسل ) ↤ مکاتبه با سران قبایل 4. دیوان بیت المال ↤ بالا بردن سطح زندگی 5. جیش ( جند ) ↤ سرشماری جنگ آوران، نیروی نظامی دیوان(وزارتخانه ها) 6. دیوان مظالم ↤ دادگستری امروز، رسیدگی به شکایات مردم 7. دیوان نفقات 8. دیوان زمام 9. دیوان صنایع ↤ املاک خلفا 10. دیوان مواریث

13. لغوی: طلب اجر، نیکویی در تدبیر امور،خبرگرفتن و خبرجویی و انکار و خورده گیری کار زشت حسبه اصطلاحی: نظارت بر افراد تا کارهای آنها مطابق با شرع باشد، بدون قدرت اجرایی، فقط نظارت میکرد 1. مساجد ⇐ نخستین مراکز تعلیم 2. مکتب ⇐ ناصرکبیر ↤ در قرن سوم که با سامانیان جنگید و طبرستان را گرفت و حکومت علوی ایجاد کرد و مکتب راه انداخت و در آمل درگذشت. مراکز علمی 3. دارلحکمه ⇐ از زمان مامون در بغداد ایجاد شد،محل جمع شدن دانشمندان و مترجمان 4. دارالعلم ⇐ محل تعلیم و تعلم 5. نظامیه ⇐ در عصر خواجه نظام الملک، ابتدا فقه حنفی را می آموختند و بعدها گسترش یافت.

14. 3-2. عوامل اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی پیدایش و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی: 1 توصیف قرآن و سنت وجوب علم: علم واجب نیست،ایمان واجب است.علم مقدمه دین است. پس به تبع آن واجب میشود. ( مقدمه واجب،واجب است و مقدمه حرام، حرام است) 2 3 برتری دانشمندان 4 شوق و شور و اراده حکومت های اسلامی 5 ∙گوستاولوون(مستشار فرانسوی): مسلمانان هرجا وارد می شوند، شروع به ساخت مسجد و مدرسه می کردند. 6 تاسیس مدارس

15. 4-2. تاثیر فرهنگ ها و تمدن های پیشین پیدایش فرهنگ و تمدن اسلامی: مراکز علمی 1 ایران (تمدن ایران) طب و ریاضی یا نجوم ترجمه (ابن مقفع ↤ یک ایرانی که بعدا وارد دربار هارون الرشید شد) فلسفه (به علت حاکمیت روم بر مصر) طب مصر (حوزه علمی اسکندریه) 2 از زمان تصرف یونانیان مرکز علمی شد سریانی: یکی از لهجه های زبان آرامی است 3 سوریه (مرکز علمی سریانی) محل تلاقی ایران و روم بود ورود تمدن هند به اسلام،از طریق ایران بود 4 معارف هندوان طب و نجوم ● از دلایل پیشرفت نجوم: پیشبینی حوادث از طریق ستاره ها، یافتن مسیر از طریق آسمان ● از دلایل پیشرفت طب: توجه شاهان به جسم خود برای حکومت بیشتر

16. 5-2. خدمات متقابل اسلام و ایران: قبل از فتوحات ⇐ بعضی از اهالی ایران اسلام آوردند و اسلام را تقویت کردند. خدمات اسلام به ایران بعد از فتوحات خدمات ایران به اسلام نیروی خود را با اخلاص درخدمت اسلام گذاشت از جهت نشر و تحقیق( اسلام) از جهت نشر علم از نظر نظامی

17. فصل3 3. پیدایی و شکوفایی علوم در فرهنگ و تمدن اسلامی: از جهت علم 3.1.مقدمه ⇐ فرقی که اسلام و مسیحیت دارد تضاد بین علم و دین 3.2. انواع طبقه بندی علوم : اعلاء (الهی) اوسطا (ریاضی) علوم نظری ادنی (طبیعی) 1 ارسطو اخلاق علوم عملی تدبیر منزل (خانه) علم سیاست

18. دقیقه 2 غیر دقیقه عقلی ⇐ بر اساس اندیشه و خرد فرد 3 نقلی ⇐ به پشتوانه قرآن و روایات شرعی 4 غیر شرعی

19. علم زبان منطق تعالیم 5 فارابی علوم طبیعی و الهی ↤ هردو از وجود بحث میکنند علوم طبیعی ⇐ ممکن الوجود مدنی،فقه و کلام الهی ⇐ واجب الوجود اسلامی : علومی که پایه گذارشان مسلامانان هستند. 6 غیر اسلامی : علومی که پایه گذارشان غیر مسلمانان هستند.

20. علوم غیر اسلامی: 1- فلسفه یک واژه یونانی از فیلوسوفیا به معنی دوستدار علم 2- تعاریف مختلفی دارد 3- دانشی از طریق عقل و قیاس پیرامون احوال وجود بحث میکند 1 فلسفه و منطق 4- هدف فلسفه : شناخت موجود حقیقی و علل آن است اسلامی : شرع + عقل 5- فرق فلسفه اسلامی و غربی غربی: فقط عقل چون: شرعشان یا ناقص است یا تخریب شده

21. ارسطو در حال حرکت حرف میزد مشاء ⇐ بوعلی مکتب های فلسفی (اسلامی) توجه افراطی به عقل عرفانی + استدلالی اشراق ⇐ سهروردی عقل+شرع+وحی+عرفان حکمت متعالیه ⇐ ملاصدرا ● اشراق در لغت به معنی روشن کردن و کشف و شهود است. ● حکمت متعالیه ترکیبی از مشاء و اشراق است. ● اصل عبارت یونانی است ● هر فلسفه بر پایه ی یک منطق استوار است منطق ● کلید فهم مسئله است ● درست استدلال کردن را منطق گویند

22. تاکید قرآن و روایات تاریخ 2 سیرة نبی (نویسنده : محمد بن سحاق) مقتل نویسی ( ابن مخنف) بعد از حمله مغول تاریخ نویسی شرو شد( کتاب جوامع التاریخ) تاریخ نویسی عمومی قالب های تاریخی تاریخ نویسی فردی / موسمی / مقطعی تاریخ نویسی محلی ⇐ کندوان یک محل تاریخی است. تاریخ نویسی زمانی ⇐ بترتیب زمان اتفاقات را مینویسند.

23. 3 جغرافی و نجوم کتاب بطلمیوسی جغرافیا از لحاظ دینی و شرعی اهمیت داشت ⇐ مقعیت یابی: قبله یابی، اول ماه،آخر ماه، موقع حج ، موقع نماز ناصرخسرو 7 سال سفر کرد پیدایش سفرنامه ها ● سفرنامه ها بهترین منبع برای معرفت ما به گذشته اند. ابن فضلان ⇐ از بغداد 11 ماه در سفر بود تا دریای خزر(ولگا) ابوریحان بیرونی ⇐ سفرنامه ای پیرامون هند ابن ادریس کتاب الروجاری (روجه: حاکم سیسیل)

24. استفاده از تجربیات ایران ،روم و هند نجوم نظام کیهانی تحت تاثیر بطلمیوسی بود(قرن 2 میلادی) ↤ تا کپرنیک ادامه داشت. تحول بزرگ توسط کوپرنیک (لهستانی بود 1475 میلادی متولد شده بود) گالیله(ایتالیایی بود) ↤ تحت تاثیر کپرنیک این نظریات را بسط داد. نظریه پیش کپرنیکی ∎ نظریه پیش کپرنیکی : از زمان بطلمیوسی تا تحول بزرگ توسط کپرنیک ( 13 قرن فاصله). مسلمانان( مانند ابن حیثم همزمان بوعلی) این نظریات را گفته بودند.

25. ∎ تهیه زیج(زیگ) ⇐ یک مجموعه کتابهایی که در آنجا می آورند پیرامون احوال ستارگان و اجرام آسمانی جدول تهیه میکردند. تقریبا 220 تا زیج داریم. آخرین آنها: زیج ایلخانی که توسط خواجه نصیر نوشته شده است. ● کاربرد: از زیج ها برای تهیه تقویم استفاده می کردند، سالنامه درست میکردند، جهت یابی ، تعیین طول شب و روز ∎ رصدخانه ⇐ مرکز آموزشی پژوهشی ، رصدخانه مراغه و سمرقند

26. پیشتازان: ایران، هند و روم علوم ریاضی 4 فیثاغورث ↤ 4 قبل از میلاد دانشمندان مسلمان: خوارزمی (algebra – liber algorismi)، طوسی، عمر خیام(تقویم جلالی)، بوزجانی ● بوزجانی(قرن 4) ↤ (1100 سال قبل)، اعداد منفی را وارد ریاضی کرد، (اصطلاح دِین) اولین کسی که لفظ مهندس به او دادند، به او حاسب میگفتند.

27. علم الحیل (علم حیله،شگرف)، بخاطر اینکه دستگاهایی که ساختند باعث شگرف مردم شد. 5 فیزیک و مکانیک ابن هیثم صدتا دستگاه مختلف را در کتابش توضیح داده است(430 ه.ق از دنیا رفته است) کتاب الحیل بنی موسی

28. کیمیاگری یک حالت سری بود ولی شیمی نیست علم کیمیا (شیمی) 6 می خواستند موادی بسازند که مواد غیر قیمتی را به مواد قیمتی تبدیل کنند. اکسیر می خواستند ماده ای بسازند که انسان را جاودانه کند جابر : شاگرد امام جعفر صادق(ع) مهمترین کیمیاگران رازی: 243 ه.ش. بدنیا آمد(در شهر ری) کتاب سر اسرار الکل

29. علم ابدان در کنار علم ادیان است علم طب اولین بار بقراط و جالینوس ↤ 129 میلادی 7 460 قبل میلاد متولد شد (2450 سال پیش) پدر علم پزشکی در اروپا شناخته شد. طب اسلامی: ترکیبی از علم بقراط و اضافات مسلمانان مثل رازی و بوعلی، تا قرن 17 کتاب قانون بوعلی، کتاب مرجع اروپا بود ابن نفیس: اولین بار گردش خون را ثابت کرد

30. علوم اسلامی: تولدش در زمان پیامبر بود برای اینکه در قرائت مشکلی پیش نیاید، علم قرائت ابداء شد علم قرآنی (قرائت) 1 در کنار علم قرائت بحث هایی پیش آمد وحی چیست؟ نزول قرآن اعراب قرآن ↤ زمان نزول قرآن نه نقطه داشت و نه اعراب، اعراب گذاری کردند که در آینده اختلاف پیش نیاید مکی:اصول دین↤ بگو خدا یکتاست آیات مکی و مدنی مدنی: فروع دین ↤ نماز،حج آیات محکم و متشابه

31. از زمان حضرت محمد (ص) ظاهر قرآن / معنا معجزه علم تفسیر 2 قرآن به ... انواع تفسیر قرآن به روایت عقلی عرفانی

32. ● حدیث بعد از قرآن مهمترین منبع است قول معصوم ● انواع حدیث فعل معصوم تقریر معصوم ⇐ اگر ما کاری کردیم و معصوم حرفی نزد یعنی کار مارا تایید کرده است 3 علم حدیث شیعه ↤ 4 کتاب معتبر دارند (کتاب اربعه) ● احادیث سنّي ↤ 6کتاب (صحاح سته) ● روایات شیعه نسبت به اهل سنت غنی تر است اهل سنت فقط از پیامبر (ص) روایت دارند شیعه علاوه بر پیامبر از ائمه هم روایت دارند بعد از رحلت پیلمبر نوشتن احادیث تا 100 سال ممنوع بود و خیلی از احادیث از بین رفتند اما شیعیان احادیث را می نوشتند

33. رابطه منطق و فلسفه است. ( منطق پایه و اساسد فلسفه است) علم فقه و اصول فقه 4 فقه از جهت لغت به معنای فهم عمیق است. (در قرآن فهم عمیق داشته باشیم) استنباط احکام شرعی از روی ادله ادله شیعه: قرآن،سنت،اجماع،عقل اهل سنت: قرآن، سنت، اجماع،قیاس عقاید ↤ در علم کلام بحث میشود تعالیم دین 3 تاست احکام ↤ در علم فقه اخلاق ↤ در علم اخلاق

34. ∎ فقه همان باید نباید است. اول باید هست و نیست باشد بعد باید و نباید مطرح شود. هست و نیست مربوط به عقل استو باید و نباید مربوط به فقه است. واجب ↤ در هر واجبی ضفعتی هست حرام ↤ در هر حرامی ضرورتی است مستحب احکام فقهی مکروه مباح تهمت = غیبت + دروغ

35. تعریف : علمی است که از طریق عقل و شرع به تبیین مسائل می پردازد.(عقل و نقل) شناخت 5 علم کلام وظیفه متکلم تبیین سوال میپرسد که بفهمد(شبهه) 2نوع سوال داریم ردّ شبهات سوال نمیپرسد، فرض دارد مکاتب قَدَریّه: خداوند مارا خلق کرده و دیگر کاری به ما نداشته و ما مختاریم جبریّه : هر کاری که انجام میدهیم مجبوریم شائره: عقل تعطیل است،هرچه شرع بفرماید درست است مُرجئه: کسی که هرکاری میکند تو حق نداری بگویی گناه است. خودش میداند و خدایش خوارج: هرکسی گناهی انجام داد، از زمره دین خارج شده است و باید توجه کند

36. 6 عرفان و تصوف دوری از دنیا منحصر به اسلام ندارد لغوی: شناختن تعریف عرفان اصطلاحی: شناخت شهودی از طریق تذهیب هر چیز را مظهر حق بداند از کلمه صوفی(لباس پشمی که خشن باشد) اتحاد عبد و عابد و معبود اتحاد عقل و عاقل و معقول رابطه عرفان و تصوف اتحاد عشق و عاشق و معشوق عرفان: یک چیز نظری است تصوف: عملی است ● صوفی: کسی که بهد خودش ضرر میرساند ● اسلام شدیدا با عزلت نشینی مخالف است. ● ابعد از کشته شدن منصور روش تصوف در شهرها پخش شد. ● مرکز تصوف بغداد بود.

37. آسیب های عرفان: شریعت گریزی ⇐ تقلید کار میمون است نه انسان !!! 1 عقل گریزی(عقل ستیزی) ⇐ عقل تا یک حدی کارایی داردو محدود است در دین ها خلاف عقل نداریم، بلکه فرا عقل داریم. 2 گرایش به مسائل خرافی 3 ریاضت های باطل 4 سودجویی 5

38. فصل4 4. تاثیر فرهنگ و تمدن اسلامی بر تمدن غرب و پیدایش رنسانس: راههای انتقال تمدن به غرب: راه بازرگانی(تجارت) 1 2 طرق فرهنگی (معاشرت) دلایل داخلی: با زبان علمی خود آشنا نبودند ترجمه کتابهای مسلمانان⇐ دلایل رواج ترجمه کتاب توسط مسلمانان 3 دلایل خارجی مفید: از جهت اینکه باعث انتقال فرهنگ اسلامیبه غرب شد. جنگهای صلیبی 4 مضر: به اسلام ضرر زد.

39. تاثیر علوم: 1 فلسفه: همه ی علوم بر اساس فلسفه ای بنا نهاده شده است. یکی از اصلی ترین علل پیشرفت غرب، پیشرفت فلسفه است. پزشکی: ترجمه کتاب بوعلی سینا ⇐ مهمترینکتاب پزشکی در آن زمان نگاه به بیمار ⇐ بیمار روانی را جن زده می دانستند و اینکه بیمار مورد عذاب الهی قرار گرفته است 2 ریاضیات 3 نجوم اسلامی و ستاره شناسی 4 انتقال هنر 5

40. فصل5 5. عوامل رکود و انحطاط فرهنگ و تمدن اسلامی: نشانه های رکود ضعف پایتخت و تجزیه آن ضعف صنعت انحطاط دانش و خط و هنر قحطی و گرسنگی

41. عوامل رکود: تجمل گرایی حجاب بین مردم و سلطان(حاکم) عوامل داخلی 1 تکیه بر بیگانگان ظلم و ستم عوامل خاجی 2 1. اقتصادی: سخت است ولی شکننده نیست انواع تهاجم: 2. نظامی 3. فرهنگی: در زمان پیامبر هم بود

42. 3 عوامل دیگر: 1 اشرافی گری افراد تحجر ⇐ باعث میشود که تمدن سقوط 2 دنیا گرایی 3 4 تقابل تمدن اسلامی با تمدن غرب 5 تقابل بین دین و غرب تقابل بین دین وعلم 6 اختلاف و تفرقه 7 انزوا طلبی ⇐ انسان اجتماعی الطبع است ↤ صله ارحام 8 فاصله طبقاتی 9 10 تولیدات تصنعی

43. فصل6 6. عوامل انحطاط معنوی و بحرانها درونی دنیای مدرن: انحطاط و بحرانهای دنیای مدرن: انحطاط اخلاقی و معنوی: انحطاط روانی انحطاط معرفتی بحران فناوری(تکنولوژی)

44. مبانی انحطاط معنوی و اخلاقی انسان مدرن: اومانیسم (انسان محوری): هرچه انسان بخواهد خوب است و هرچه انسان نخواهد بد است ∎ در تمدن اسلام: خدا محوری ↤ هرچه خدا بخواهد حق است علم گرایی انحطاط معرفتی