Mengsels = verzameling van verschillende stoffen

1. metalen niet-metalen edelgassen Mengsels =verzameling van verschillende stoffen scheiden Zuivere stoffen = verzameling van dezelfde soort deeltjes analyseren Enkelvoudige stoffen: deeltjes bestaan uit éénatoomsoort Samengestelde stoffen : deeltjes bestaan uit meerdere atoomsoorten ANORGANISCHE ORGANISCHE Minerale chemie Koolstofchemie

2. Anorganische verbindingsklassen (p119) • Nieuw: • aangepaste naamgeving • uitbreiding van ‘zuren’ en ‘zouten’

3. Algemene aanpassing van de naamgeving • vereenvoudiging: • systematische naam Voorbeelden:

4. Stocknotatie: Naamelement (OGelement) restnaam in Romeinse cijfers • Griekse telwoorden: • 1 = mono (nooit bij begin naam; zelden voor 2de deel) • 2 = di • 3 = tri • 4 = tetra • 5 = penta • 6 = hexa • 7 = hepta • 8 = octa • Bij zuren: geen telwoorden

5. Voorbeelden:

6. Samenvatting:

7. OXIDEN (p. 120)

8. Bepalend voor de fysische eigenschappen(p.121) (p.121) Bepalend voor de fysische eigenschappen

10. Formulevorming • OG = 0 • OGzuurstof = -II • gebruik van kruisregel om n en m te bepalen Naamvorming = (n) naam van het element + (m) oxide • vereenvoudiging waar kan | anders Griekse telwoorden of Stock EnOm • Opdrachten zilveroxide Cl2O3 chloor(III)oxide looddioxide lood(IV)oxide difosfortrioxide fosfor(III)oxide SnO tinoxide dikwikoxide kwik(I)oxide

11. H2O2 Opmerking Peroxiden • Voorbeeld: • H2O2 waterstofperoxide zuurstofwater • ontbindt in water en zuurstofgas:H2O2 H2O + O : zeer reactief • bleekmiddel in papierproductie (i.p.v. dichloor): daarom ECF (Elementary Chlorine Free) papier • blonderen van haar • bleken van tanden

12. Vlekken van donker gekleurde vruchten – bosbessen, rode bessen, kersen, vlierbessen – kun je op twee manieren wegwerken. Heb je vlekken op ongekleurd goed gemaakt, dan leg je de vlek in waterstofperoxide (3%) en druppel je midden op de vlek enkele druppels ammoniak. De vlek zal verdwijnen. Spoel wel goed na. Let wel, gekleurde stoffen kan je op deze manier niet behandelen. Met het wegwerken van de vlek zou je ook de kleurstof van de vezel aantasten. Bij gekleurde stoffen besprenkel je de vlek daarom het beste eerst met vers citroensap voor je ze – direct daarna – een beurt geeft in de wasmachine. Uit KOOK juli/aug 2004 • Opdracht • Leid uit de tekst een eigenschap af van waterstofperoxide. • In welke andere gebruiken uit het dagelijkse leven wordt zuurstofwater nog gebruikt omwille van bovenstaande eigenschap? • Welke andere eigenschap van waterstofperoxide ken je? • Verklaar de gebruiksnaam “zuurstofwater” vanuit de formule van de stof. Ontkleuringsmiddel - bleekmiddel Blonderen van haar – bleken van tanden Ontsmettingsmiddel H2O2 = formule van water H2O met extra zuurstofatoom

13. ZUREN (p. 123)

14. Samenstelling Waardigheid = aantal H-atomen per molecule zuur HCl: éénwaardig zuur; H2S: tweewaardig zuur

15. Formule- en naamvorming bij Binaire zuren Formulevorming • OG = 0 • OGH = +I • gebruik van kruisregel om n te bepalen: nM heeft steeds minimaal oxidatiegetal (groepsnummer – 8) Naamvorming = waterstof +verkorte wetenschappelijke naam nM + IDE • geen telwoorden | geen Stocknotatie HnnM PS. HCN wordt ook een pseudobinair zuur genoemd omdat het 3 soorten elementen bevat

17. Formule- en naamvorming bij Ternaire zuren Formulevorming • OG = 0 • OGH = +I • gebruik van kruisregel om n en p te bepalen: nM heeft veranderlijk OG: in stamzuur nM hoogste OG (behalve bij halogenen: in stamzuur OG = +V) HnnMOp Naamvorming = waterstof + verkorte, wetenschappelijke naam nM + AAT, PER...AAT, IET of HYPO...IETgeen telwoorden | geen Stocknotatie

18. Stamzuren Afgeleide zuren

19. Meest voorkomende zuren (stamzuren zijn vet gedrukt)

21. Overgebleven H-atomen in het zuurrest-ion worden aangeduid met Griekse telwoorden Voorbeelden CO32- carbonaation HCO31- waterstofcarbonaation PO43- fosfaation HPO42- waterstoffosfaation H2PO41-diwaterstoffosfaation

23. HCl Xi = irriterend HCl HCN Xn T+ C T+ = zeer giftig Xn = schadelijk corrosief O E N F+ explosief milieugevaarlijk F+ = zeer licht ontvlambaar oxiderend • Omschrijf de betekenis van onderstaande gevarenlogo’s

24. HYDROXIDEN = BASEN (p.127)

25. Formulevorming • OG = 0 • OGOH = -I • gebruik van kruisregel om n te bepalen • waardigheid = aantal OH-groepenNaOH = éénwaardige base; Mg(OH)2 = tweewaardige base Naamvorming = naam van het element + (n) hydroxide • vereenvoudiging waar kan | anders Griekse telwoorden of Stock M(OH)n • Opdrachten zilverhydroxide Cr(OH)3 chroomtrihydroxide Pb(OH)4 lood(IV)hydroxide kwikdihydroxide kwik(II)hydroxide ammoniumhydroxide Zn(OH)2

26. ZOUTEN (p.127) Afgeleid van een zuur waarbij waterstofatomen geheel of gedeeltelijk vervangen zijn door metaalionen Mm+ of NH4+

28. Mn(nM)m • Formule- en naamvorming bij Binaire zouten bij Ternaire zouten Mn[nMOp]m Formulevorming • OG = 0 • OGM en OGzuurrest moeten gekend zijn • gebruik van kruisregel om n en m te bepalen: Naamvorming = (n) naam van het metaal + (m) naam van de zuurrest • telwoorden | Stocknotatieindien M meerdere OG heeft • Opmerkingen : waterstofzouten bevatten nog het element waterstof in de zuurrest vb. NaH2PO4 natriumdiwaterstoffosfaat : dubbelzouten afgeleid van een meerwaardig zuur waarbij de waterstofatomen door twee metaalatomen vervangen zijn KNaSO3 kaliumnatriumsulfiet

30. Opdrachten 1 Vul onderstaande tabel aan waar zinvol zilverchloride Zn(NO3)2 Pb(CO3)2 looddicarbonaat kwikdinitraat kwik(II)nitraat NaHSO3 natriumhypobromiet

31. Onderstreepin de tekst de naam van twee waterstofzouten. • Schrijf de formule van deze twee zouten (NH4)HCO3 NaHCO3 • Wat is de functie van deze twee waterstofzouten. • Welk gas komt vrij bij verhitten van deze twee zouten? • In natriumwaterstofcarbonaat en ammoniumwaterstofcarbonaat wordt de term waterstof vaak vervangen door een ander tussenvoegsel. Welke? Zoek eens op de verpakking van allerhande koekjes. • Onder welke gebruiksnaam is natriumwaterstofcarbonaat beter gekend? rijsmiddel CO2koolstofdioxide bi : ammoniumbicarbonaat - natriumbicarbonaat Zuiveringszout - maagpoeder - bakpoeder

32. Een beetje geschiedenis … ‘Javel’

33. Ons bleekwater, ook wel “javel” genoemd, bestaat tweehonderd jaar. Na zovele jaren is het nog steeds één van de betere desinfecterende middelen. Javel is wel zo gewoon geworden dat we nauwelijks nog stilstaan bij de wondere eigenschappen van dit huis-, tuin- en keukenmiddeltje. Het water van Javel vindt zijn oorsprong in de textielindustrie waar het gebruikt werd om stoffen te bleken. Gedurende eeuwen was linnen gebleekt op de traditionele manier: wassen, uitspreiden op het gras en enkele malen per dag nat sproeien. In 1790 toonde de chemicus Berthollet aan dat het blekende effect veroorzaakt werd door zuurstof in de lucht. Het bleken kwam dus voort uit een oxidatie-reductie-reactie en hij zocht een manier om het wat sneller te doen. Na wat zoeken vond hij natriumhypochloriet. Het werd dadelijk “water van Javel” genoemd naar de plaats waar het eerste fabriekje stond. Het werd al snel duidelijk dat je met javel meer kon doen dan stoffen bleken. Apothekers ontdekten zijn ontsmettende eigenschappen en de ontsmettingsmiddelen die vandaag in de hospitalen gebruikt worden zijn nog steeds afgeleid van het zure hypochloriet. Tijdens de eerste WO zat het Franse leger zonder betrouwbaar drinkwater aan de frontlinie in Verdun. Een generaal vermengde een klein beetje javel met water van de Maas, om zijn belegerde troepen toch te kunnen laven zonder ze aan allerhande infecties bloot te stellen. Twee druppels javel in een karaf zijn voldoende om elk besmettingsgevaar te bannen. De smaak gaat er natuurlijk wel wat op achteruit…

34. Eén van de minder fraaie toepassingen van de chemie is het gebruik van chloorgas als gifgas in WO I. Het klinkt misschien onwaarschijnlijk, maar ook nu worden nog mensen door chloorgas aangetast, soms zelfs met dodelijke afloop. In dit geval zijn het geen militairen maar ijverige huisvrouwen of mannen die het toilet eens een extra schoonmaakbeurt willen geven. Hierbij gebruiken ze (ondanks de waarschuwing in de verbruikersinfo) zowel bleekwater om te ontsmetten als zoutzuur of mierenzuur of citroenzuur om te ontkalken.

35. Opgelet in het toiletNOOIT NaClO mengen met zuren NaClO = javel

36. Demonstratieproef • We slaan de waarschuwing even in de wind en voegen – onder de trekkast- een beetje bleekwater samen met wat ontkalker (WC-eend). • Noteer je waarneming en schrijf de bijbehorende reactievergelijking • Onderstreep in bovenstaande teksten / etiket alle eigenschappen van bleekwater. • Verbeter in de etiketten twee fouten in de naam en/of formule van de vermelde chemische stoffen. • Welke stof bedoelt men met het zure hypochloriet. Een gebeurt een gasontwikkeling – de geur van dichloor is waarneembaar NaClO + 2 HCl NaCl + H2O + Cl2 Wateroplossing – waterige oplossing Chl – Cl NaOCl – NaClO eigenlijk juist Chloor – dichloor Waterstofhypochloriet HClO

39. Taak: anorganische verbindingen rondom ons www.periodieksysteem.com CaCO3 calciumcarbonaat Marmeren venstertabletten Ternair zout Wegbranden van wratten Ternair zout zilvernitraat metaal-oxide SiO2 siliciumoxide Keukenzout: op smaak brengen van gerechten Binair zout NaCl natriumchloride

40. Binair zout CaCl2 calciumchloride Witten van muren, ontsmettingsmiddel, aarde verbeteren, pH grond regelen, lijnen trekken op voetbalvelden … hydroxide Ca(OH)2 calciumhydroxide Al2O3 metaaloxide aluminiumoxide NO3- nitraation Bron : De koeien- commissie (Suske en Wiske) zuurrest NO2- nitrietion CaSO4 ternair zout gips Bepleisteren, ingipsen van breuken, maken van spoorafdruk … dijzertrioxide ijzer(III)oxide metaaloxide Geoxideerde ijzeren draden, platen, staven … Fe2O3 hydroxide Ontvettingsmiddel in waswater ruiten - meststof ammoniumhydroxide

41. Na2CO3 ternair zout natriumcarbonaat soda ternair zout CaCO3 calciumcarbonaat absorbant voor CO2 – maken van gebluste kalk Ongebluste kalk metaal-oxide CaO binair zuur waterstofchloride HCl zoutzuur niet-metaal-oxide CO2 Koolzuur – ‘acide’ koolstofdioxide niet-metaal-oxide Uitlaatgas van auto’s, industrie – een oorzaak van zure regen SO2 kopersulfaat Schimmelbestrijder – onkruidbestrijder - algenbestrijder ternair zout

42. NaOH natriumhydroxide Bijtende soda hydroxide waterstofsulfide Geur rotte eieren binair zuur Narcosemiddel – Roesmiddel( drug) In gaspatronen slagroomspuiten niet-metaal-oxide N2O distikstofoxide stikstof(I)oxide niet-metaal-oxide CO koolstofmonoxide koolstof(II)oxide waterstofcarbonaat koolzuur Ternair zuur In bier - champagne