Polityka gospodarcza

1. Polityka gospodarcza Wykład 5: Polityka fiskalna – reguły fiskalne w Polsce i UE

2. Reguły budżetowe • Reguły budżetowe – definicja ta nie znajduje się bezpośrednio w ustawie o finansach publicznych. • Reguła budżetowa jest permanentnym ograniczeniem polityki fiskalnej, odzwierciedlonej we wskaźnikach budżetowych, wskazujących na jej postępy.

3. Reguły fiskalne • Decyzje dyskrecjonalne i ich wady: ryzyko, nieprzewidywalność, • Reguły fiskalne: zobowiązanie do utrzymywania pewnej stałej relacji: deficyt/PKB, wydatki/PKB, dług/PKB; • Przykłady reguł fiskalnych: • reguła wzrostu wydatków o stopę inflacji plus 1% (tzw. reguła „Belki”, reguła wydatkowa na 2011r); • reguła Paktu Stabilności i Wzrostu (SGP): roczny deficyt < 3% PKB, deficyt = 0 w średnim okresie, • „kotwica 30 mld” (rząd J. Kaczyńskiego na 2007r); • Procedury ostrożnościowe; • Zalety reguł fiskalnych: przewidywalność polityki fiskalnej, ograniczenie ryzyka doraźnych zmian powodowanych czynnikami politycznymi; • Problemy z regułami fiskalnymi: procykliczność, niska elastyczność w reakcji na nagłe zmiany warunków; • Niezależna instytucja fiskalna (Rada Polityki Fiskalnej?) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

4. Nowa, tzw. stabilizująca reguła wydatkowa od 2014 r. Nowelizacja ustawy o finansach publicznych od 2014 r. • Nowa, stabilizująca reguła wydatkowa zastępuje: • obowiązującą tymczasową regułę wydatkową, która przewiduje, że wydatki tzw. elastyczne nie mogą rosnąć szybciej niż o 1 proc. powyżej inflacji; • dotychczasowe sankcje przewidziane po przekroczeniu przez państwowy dług publiczny 50% PKB. • Ma na celu ograniczenie wzrostu wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych do średniego tempa wzrostu PKB. • W okresie dobrej koniunktury wydatki mają rosnąć wolniej niż PKB, a w okresie spowolnienia gospodarczego - szybciej. • W sytuacji nadmiernej nierównowagi finansów publicznych włączona ma być automatyczna korekta tempa wzrostu wydatków. • Korekta ta będzie zawieszona w razie prognozowanego silnego spowolnienia gospodarczego. • Nowa reguła umożliwia stosowanie antycyklicznej polityki fiskalnej - jest przeciwieństwem obowiązujących reguł, które ograniczały wzrost wydatków w okresie recesji (co pogłębiało spowolnienie), a pozwały na zwiększenie wydatków w okresie koniunktury.

5. Nowa, tzw. stabilizująca reguła wydatkowa • Reguła stabilizująca określa maksymalną kwotę łącznych wydatków sektora finansów publicznych; dotyczy ok. 2/3 wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych. • Z jej działania zostaną wyłączone m.in. wydatki samorządów, NFZ czy ze środków unijnych. W konsekwencji, jeżeli np. jednostki samorządu terytorialnego zaplanują większy wzrost wydatków, to pozostałe jednostki sektora finansów publicznych będą musiały bardziej oszczędzać. • Przestrzeganie nowych limitów przyczyni się do osiągnięcia średniookresowego celu budżetowego (MTO), przyjętego obecnie na poziomie minus 1 proc. PKB, co z kolei pozwoli w dłuższym okresie zredukować dług publiczny znacznie poniżej 60 proc. PKB i utrzymać deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych znacząco poniżej 3 proc. PKB. • Po 5 latach od dnia wejścia w życie nowelizacji lub po ewentualnej aktualizacji wysokości średniookresowego celu budżetowego, minister finansów ma dokonać przeglądu funkcjonowania przepisów dotyczących ustalania kwoty wydatków publicznych; przedstawi też rządowi informację o sposobie funkcjonowania reguły w procesie budżetowym oraz zarekomenduje ewentualne zmiany.

6. Fiskalne procedury ostrożnościowe w Polsce • Konstytucja RP, Art. 216, ust.5: „Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.” • Fiskalne progi ostrożnościowe i procedury naprawcze zawiera Ustawa o finansach publicznych z 27.08.2009 roku, Art. 86-88. • Ustawa przewiduje trzy progi ostrożnościowe, których przekroczenie powoduje uruchomienie procedur naprawczych: • Pierwszy próg ostrożnościowy: gdy wartość relacji państwowego długu publicznego powiększonego do PKB jest większa od 50%, a nie większa od 55% - uchylony w 2013 r. • Drugi próg ostrożnościowy: gdy wartość w/w relacji jest równa lub większa niż 55%, a mniejsza od 60%; • Trzeci próg ostrożnościowy: gdy wartość w/w relacji jest równa lub większa od 60%. • Minister Finansów ogłasza do 31.05 każdego roku relację PDP i DSP do PKB za poprzedni rok (Art. 38); Dariusz K. Rosati, 2011/2012

7. Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Art. 38. Minister Finansów ogłasza, w terminie do dnia 31 maja roku następnego, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”: 1) kwotę i relację do produktu krajowego brutto: a) państwowego długu publicznego, b) długu Skarbu Państwa, c) niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa, 2) kwotę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostki sektora finansów publicznych – według stanu na koniec roku budżetowego.

8. Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Art. 38a. Minister Finansów ogłasza, w terminie do dnia 31 maja roku następnego, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”: • kwotę ustaloną w wyniku przeliczenia kwoty państwowego długu publicz-nego, ogłoszonej zgodnie z art. 38, na walutę polską z zastosowaniem dla zobowiązań wyrażonych w walutach obcych średniej arytmetycznej śred-nich kursów każdej z walut obcych ogłaszanych przez Narodowy Bank Pol-ski i obowiązujących w dni robocze roku budżetowego, za który ogłaszana jest relacja, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, • kwotę wolnych środków służących finansowaniu potrzeb pożyczkowych budżetu państwa w kolejnym roku budżetowym, • kwotę obliczoną jako różnica kwoty, o której mowa w pkt 1, oraz kwoty, o której mowa w pkt 2, • relację kwoty, o której mowa w pkt 3, do produktu krajowego brutto • – według stanu na koniec roku budżetowego.

9. Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych – zmiany (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, 938, 1646) Art. 38b. Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w terminie do dnia 16 kwietnia: • wynik nominalny sektora instytucji rządowych i samorządowych podawany do wiadomości publicznej zgodnie z art. 7 rozporządzenia Rady (WE) nr 479/2009 z dnia 25 maja 2009 r. o stosowaniu Protokołu w sprawie proce-dury dotyczącej nadmiernego deficytu załączonego do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE L 145 z 10.06.2009, s. 1, z późn. zm.), zwany dalej „wynikiem nominalnym”, za ostatnie cztery lata; • łączną dynamikę wartości produktu krajowego brutto w cenach stałych za ostatnie sześć lat.

10. Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych – zmiany (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, 938, 1646) Art. 38c. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w terminie do dnia 16 kwietnia, wysokość kosztów reformy emerytalnej wskazanych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1175/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. zmieniającym rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych (Dz. Urz. UE L 306 z 23.11.2011, s. 12) za ostatnie cztery lata.

11. Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240) Art. 74. 1. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60 % wartości rocznego produktu krajowego brutto. 2. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania ww. zasady. 3. Minister Finansów sprawuje kontrolę, w szczególności przez sprawdzanie realizacji obowiązków wynikających z art. 86. 4. Minister Finansów, w związku ze sprawowaną kontrolą, ma prawo żądania od jednostek sektora finansów publicznych dodatkowych informacji o bieżącym i prognozowanym zadłużeniu tych jednostek oraz o strukturze zadłużenia. 5. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowej realizacji obowiązków wynikających z art. 86 Minister Finansów informuje o nieprawidłowościach organy nadzoru nad działalnością jednostek sektora finansów publicznych.

12. Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych(Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240) Art. 75. 1. Minister Finansów opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny, uwzględniając w szczególności: 1) uwarunkowania zarządzania długiem związane ze stabilnością makroekonomiczną gospodarki; 2) analizę poziomu państwowego długu publicznego; 3) prognozy poziomu państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa; 4) prognozy kosztów obsługi długu Skarbu Państwa; 5) kształtowanie struktury zadłużenia; 6) prognozy i analizę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa. 2. Dokument, o którym mowa w ust. 1, Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów do zatwierdzenia. 3. Rada Ministrów po zatwierdzeniu dokumentu, o którym mowa w ust. 1, przedstawia go Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.

13. Zmiana w 2013 r. ustawy o finansach publicznych • Ustawa zawiesiła do końca roku sankcje nakładane na finanse publiczne po przekroczeniu tzw. pierwszego progu ostrożnościowego, gdy relacja długu publicznego do PKB przekracza 50 proc. • W takiej sytuacji rząd nie mógł uchwalać projektu budżetu, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu byłaby wyższa, niż relacja ta wynikająca z aktualnej ustawy budżetowej. • Ponadto ustawa zawiesiła tymczasową regułę wydatkową, która mówiła, że wydatki tzw. elastyczne nie mogą rosnąć więcej niż 1 pkt proc. powyżej inflacji.

14. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne (gdy relacja X=PDP/PKB przekroczy określone limity) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

15. Oznaczenia • DEF – deficyt budżetu państwa; • REV – dochody budżetu państwa; • DSP – dług Skarbu Państwa; • PG – przewidywane wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa; • PKB – produkt krajowy brutto; • PDP – państwowy dług publiczny powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji; • ŚZNZ – środki zagraniczne nie podlegające zwrotowi, wykorzystywane przez samorządy lokalne (z UE); • n – rok bieżący. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

16. Przekroczenie drugiego progu ostrożnościowego (55%<X=PDP/PKB<60%) Ustawa o finansach publicznych, Art. 86, pkt.2: • na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym: - nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. b, ogłoszonej zgodnie z art. 38, - nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej, w tym pracowników jednostek, o których mowa w art. 139 ust. 2, - waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez GUS za poprzedni rok budżetowy, - wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich, — nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa w art. 139 ust. 2, na poziomie wyższym niż w administracji rządowej, b) Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich, c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, d) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok mogą być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 3; Dariusz K. Rosati, 2011/2012

17. Przekroczenie drugiego progu ostrożnościowego (55%<X=PDP/PKB<60%) e) Rada Ministrów dokonuje przeglądu obowiązujących przepisów w celu przedstawienia propozycji rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom dochodów budżetu państwa, w tym dotyczących stosowania stawek podatku od towarów i usług, f) Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych otrzymuje dotację celową z budżetu państwa na realizację zadania, o którym mowa w art. 26a ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.9)), w wysokości do 30% środków zaplanowanych na realizację tego zadania na dany rok, g) organy administracji rządowej mogą zaciągać nowe zobowiązania na przygotowanie inwestycji, jeżeli mają zapewnione finansowanie z udziałem środków publicznych, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3, na maksymalnym dopuszczalnym poziomie, określonym w przepisach lub procedurach dotyczących danego rodzaju inwestycji, nie mniejszym niż 50% całości kosztów, z tym że ograniczenia te nie dotyczą: – odbudowy lub przebudowy dróg krajowych w celu usunięcia zagrożenia naruszenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, – inwestycji, o których mowa w art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 2010 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi z 2010 r. (Dz. U. Nr 123, poz. 835 i Nr 148, poz. 993), – przygotowania, wdrożenia, budowy lub eksploatacji systemów elektronicznego poboru opłat, o których mowa w art. 13i ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 260 i 843), – zobowiązania z tytułu odszkodowań za nieruchomości przejęte w trybie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 687); Dariusz K. Rosati, 2011/2012

18. Przekroczenie trzeciego progu ostrożnościowego (X=PDP/PKB≥60%) Ustawa o finansach publicznych, Art. 86, pkt.3 3) Jeśli relacja PDP/PKB jest równa lub większa od 60 %, to: a) stosuje się odpowiednio postanowienia Art. 86, pkt 2 lit. a, b oraz e–g, b) Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60 %, c) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu, d) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

19. Program sanacyjny Art. 87. Program sanacyjny obejmuje: 1) wskazanie przyczyn kształtowania się relacji państwowego długu publicznego, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a; 2) program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do ograniczenia relacji, o której mowa w art. 38 pkt 1 lit. a, uwzględniający w szczególności propozycje rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom wydatków i rozchodów w sektorze finansów publicznych; 3) trzyletnią prognozę dotyczącą relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, wraz z przewidywanym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

20. Kiedy procedury ostrożnościowe nie są stosowane? Art. 88. Przepisów art. 86 i art. 87 nie stosuje się w przypadku wprowadzenia: 1) stanu wojennego; 2) stanu wyjątkowego na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 3) stanu klęski żywiołowej na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

21. Progi ostrożnościowe – propozycja zmiany • Projekt nowelizacji ustawy o finansach publicznych przewiduje, że tzw. progi ostrożnościowe spadną o 7 pkt proc. • Próg na poziomie 55 proc. PKB zostanie zastąpiony progiem 48 proc., a próg 50 proc. PKB - progiem 43 proc. • Obniżenie progów było możliwe, bo 3 lutego 2014 r. z OFE przekazane zostały do ZUS papiery wartościowe i inne aktywa finansowe o wartości 153,2 mld zł (na mocy ustawy wprowadzającej zmiany w systemie emerytalnym, która nakazała przekazanie 51,5 proc. jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunkach członków OFE na specjalne konta w ZUS). • Wartość nominalna przekazanych papierów wartościowych wyniosła łącznie 146,1 mld zł. Skarbowe papiery wartościowe, nabywane przez Skarb Państwa, zostały umorzone, w wyniku czego państwowy dług publiczny obniżył się o 130,2 mld zł (wg resortu finansów). To oznacza, że w relacji do PBK zadłużenie spadło o ok. 7,6 proc. • Dług Polski spadł dzięki przejęciu 153 mld zł z OFE.

22. Progi ostrożnościowe – propozycja zmiany Komunikat wydany przez Centrum Informacyjne Rządu po posiedzeniu Rady Ministrów: "obniżenie progów ma na celu ustabilizowanie długu publicznego na niższym poziomie oraz zapewnienie wiarygodności polskiej polityki fiskalnej". Zdaniem przedstawicieli Forum Obywatelskiego Rozwoju, to kolejny przykład "inżynierii ekonomicznej". Pytanie, czy obniżka progów rzeczywiście skłoni rząd do reform, np. rewizji wydatków sztywnych, czy w celu uniknięcia przekroczenia progu 48 proc. rządzący w przyszłości znów dopuszczą się doraźnych manipulacji, takich jak przejęcie 150 mld zł aktywów z OFE czy wypchnięcie z budżetu długów Krajowego Funduszu Drogowego.

23. Procedura budżetowa • Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia budżetu państwa na rok następny (czerwiec); • Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i przedstawia go Sejmowi do 30 września; • Sejm nie może zwiększyć deficytu budżetowego, każde zwiększenie wydatków przez Sejm wymaga wskazania sposobu ich pokrycia, czyli dodatkowych dochodów; • Senat wnosi poprawki do projektu ustawy w terminie do 20 dni po przekazaniu projektu Senatowi; • Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągu czterech miesięcy od złożenia projektu w Sejmie (czyli do 31 stycznia); przekroczenie tego terminu daje prawo Prezydentowi w ciągu 14 dni do rozwiązania Sejmu i ogłoszenia nowych wyborów; • Rada Ministrów przedstawia Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w terminie do pięciu miesięcy po zakończeniu roku budżetowego; • Sejm udziela (lub nie) Radzie Ministrów absolutorium z wykonania budżetu w ciągu 90 dni po otrzymaniu sprawozdania. Dariusz K. Rosati, 2011/2012

24. Reguły fiskalne w UE • Traktat o Funkcjonowaniu UE (TFUE) wprowadza trzy reguły fiskalne, czwarta wprowadzona w Pakcie Stabilności i Wzrostu (Stability and GrowthPact– SGP); • Reguły fiskalne w TFUE (Art. 126): • Zakaz udzielania pożyczek przez EBC i banki centralne państw UE rządom i samorządom; • Ograniczenie dopuszczalnego (planowanego i rzeczywistego) poziomu deficytu sektora finansów publicznych do maksimum 3% PKB; • Ograniczenie poziomu długu publicznego brutto do maksimum 60% PKB; • Reguła fiskalna w SGP: Obowiązek utrzymywania równowagi budżetowej w średnim okresie (w średnim okresie budżet powinien być zrównoważony lub wykazywać nadwyżkę) Dariusz K. Rosati, 2011/2012

25. Reguły fiskalne w UE Artykuł TFUE 126 (dawny artykuł 104 TWE) • Państwa Członkowskie unikają nadmiernego deficytu budżetowego. 2. Komisja nadzoruje rozwój sytuacji budżetowej i wysokość długu publicznego w Państwach Członkowskich w celu wykrycia oczywistych błędów. Bada ona poszanowanie dyscypliny budżetowej na podstawie poniższych dwóch kryteriów: • czy stosunek między planowanym lub rzeczywistym deficytem publicznym a produktem krajowym brutto przekracza wartość odniesienia, chyba że: — stosunek ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób stały i osiągnął poziom bliski wartości odniesienia, — lub przekroczenie wartości odniesienia ma charakter wyjątkowy oraz tymczasowy i stosunek ten pozostaje bliski wartości odniesienia; b) czy stosunek między długiem publicznym a produktem krajowym brutto przekracza wartość odniesienia, chyba że stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża się do wartości odniesienia w zadowalającym tempie. Wartości odniesienia są sprecyzowane w Protokole w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu, który jest załączony do Traktatów.

26. Reguły fiskalne w UE (c.d. -1) 3. Jeśli Państwo Członkowskie nie spełnia wymogów jednego lub obu tych kryteriów, Komisja opracowuje sprawozdanie. Sprawozdanie Komisji uwzględnia również to, czy deficyt publiczny przekracza publiczne wydatki inwestycyjne i uwzględnia wszelkie inne istotne czynniki, w tym średniookresową sytuację gospodarczą i budżetową Państwa Członkowskiego. Komisja może także opracować sprawozdanie, jeśli mimo spełnienia wymagań wynikających z tych kryteriów uzna, że istnieje ryzyko nadmiernego deficytu w Państwie Członkowskim. 4. Komitet Ekonomiczno–Finansowy wydaje opinie w odniesieniu do sprawozdania Komisji. 5. Jeżeli Komisja uzna, że w Państwie Członkowskim istnieje nadmierny deficyt lub że taki deficyt może wystąpić, kieruje opinię do danego Państwa Członkowskiego i informuje o tym Radę. 6. Rada, na wniosek Komisji i rozważywszy ewentualne uwagi danego Państwa Członkowskiego, decyduje, po dokonaniu ogólnej oceny, czy istnieje nadmierny deficyt. 7. Jeżeli Rada stwierdzi, zgodnie z ustępem 6, że istnieje nadmierny deficyt, przyjmuje na zalecenie Komisji, bez nieuzasadnionej zwłoki, zalecenia skierowane do danego Państwa Członkowskiego w celu położenia przez nie kresu tej sytuacji w oznaczonym terminie. Z zastrzeżeniem postanowień ustępu 8, zalecenia te nie zostają podane do publicznej wiadomości. 8. W przypadku gdy Rada stwierdzi, że w odpowiedzi na jej zalecenia żadne skuteczne działanie nie zostało podjęte w oznaczonym terminie, może podać zalecenia do publicznej wiadomości.

27. Reguły fiskalne w UE (c.d. -2) • 9. Jeśli Państwo Członkowskie w dalszym ciągu nie realizuje zalecenia Rady, może ona wezwać dane Państwo Członkowskie do przyjęcia w wyznaczonym terminie środków zmierzających do takiego ograniczenia deficytu, jakie zostanie uznane przez Radę za niezbędne do zaradzenia sytuacji. • W takim przypadku Rada może zażądać od danego Państwa Członkowskiego przedstawienia sprawozdań według precyzyjnego harmonogramu, aby móc zbadać wysiłki dostosowawcze podjęte przez to Państwo Członkowskie. • 10. Prawa wniesienia skargi przewidziane w artykułach 258 i 259 nie mogą być wykonywane w ramach ustępów 1–9 niniejszego artykułu. • 11. Tak długo jak Państwo Członkowskie nie stosuje się do decyzji przyjętej na podstawie ustępu 9, Rada może zadecydować o zastosowaniu lub, w odpowiednim przypadku, o wzmocnieniu jednego lub kilku z następujących środków: • — zażądać od danego Państwa Członkowskiego, aby opublikowało dodatkowe informacje, które określi Rada, przed emisją obligacji i papierów wartościowych, • — wezwać Europejski Bank Inwestycyjny do ponownego rozważenia polityki udzielania pożyczek wobec danego Państwa Członkowskiego, • — zażądać złożenia w Unii przez dane Państwo Członkowskie nieoprocentowanego depozytu o stosowanej wysokości aż do czasu, gdy, w ocenie Rady, nadmierny deficyt zostanie skorygowany, • — nałożyć grzywnę w stosownej wysokości. • Przewodniczący Rady informuje Parlament Europejski o podjętych decyzjach.

28. 12. Rada uchyla wszystkie lub niektóre swoje decyzje lub zalecenia określone w ust. 6–9 i 11, w miarę jak nadmierny deficyt został, w ocenie Rady, skorygowany. Jeśli Rada uprzednio podała zalecenia do publicznej wiadomości, to z chwilą uchylenia decyzji przewidzianej w ust. 8 oświadcza publicznie, że nie ma już nadmiernego deficytu w tym Państwie Członkowskim. 13. Jeżeli Rada podejmuje decyzje lub wydaje zalecenia, o których mowa w ustępach 8, 9, 11 i 12, stanowi ona na zalecenie Komisji. Jeżeli Rada przyjmuje środki, o których mowa w ust. 6–9, 11 i 12, stanowi ona nie biorąc pod uwagę głosu członka Rady reprezentującego dane Państwo Członkowskie. Większość kwalifikowaną pozostałych członków Rady określa się zgodnie z artykułem 238 ustęp 3 litera a). 14. Uzupełniające przepisy dotyczące stosowania procedury opisanej w niniejszym artykule znajdują się w Protokole w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu, załączonym do Traktatów. Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Europejskim Bankiem Centralnym, uchwala właściwe przepisy, które zastąpią ten Protokół. Z zastrzeżeniem innych postanowień niniejszego ustępu, Rada, na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, określi szczegółowe warunki i definicje w celu zastosowania postanowień tego Protokołu. Reguły fiskalne w UE (c.d. -3)

29. Pakt fiskalny Pakt fiskalny, czyli Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej został podpisany na szczycie UE w dniu 2 marca 2012 r. przez 25 krajów UE i wszedł w życie 1 stycznia 2013 r. Celem traktatu jest (art. 1) wzmocnienie gospodarczego filara unii gospodarczej i walutowej poprzez przyjęcie szeregu reguł mających na celu wzmocnienie dyscypliny budżetowej poprzez pakt budżetowy, wzmocnienie koordynacji ich polityk gospodarczych oraz poprawę zarządzania strefą euro, wspierając tym samym osiąganie celów UE w zakresie trwałego wzrostu, zatrudnienia, konkurencyjności i spójności społecznej.

30. Pakt fiskalny - pakt budżetowy (1) Pakt budżetowy wprowadza tzw. złotą regułę wydatkową, nakazującą, aby saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych kraju było zrównoważone lub wykazywało nadwyżkę. Wymóg ten uważa się za spełniony, jeżeli roczne saldo strukturalne sektora instytucji rządowych i samorządowych odpowiada celowi średniookresowemu dla danego kraju, określonemu w zmienionym Pakcie stabilności i wzrostu, przy czym dolny pułap deficytu strukturalnego wynosi 0,5 % produktu krajowego brutto (PKB) w cenach rynkowych. W przypadku, gdy dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w stosunku do PKB w cenach rynkowych pozostaje wyraźnie poniżej 60 % i przy niskim ryzyku utraty długookresowej stabilności finansów publicznych, dolny pułap celu średniookresowego może odpowiadać deficytowi strukturalnemu wynoszącemu najwyżej 1,0 % PKB w cenach rynkowych. W przypadku wystąpienia znacznych odchyleń od celu średniookresowego lub ścieżki dostosowawczej do tego celu, zostaje automatycznie uruchomiony mechanizm korygujący, obejmujący zobowiązanie kraju do podjęcia środków mających na celu korektę odchyleń w określonym czasie. Jeżeli dług sektora instytucji rządowych i samorządowych danego kraju w stosunku do jego PKB przekracza wartość odniesienia wynoszącą 60 %, kraj ten jest zobowiązany do zmniejszania go w tempie wynoszącym średnio jedną dwudziestą rocznie.

31. Pakt fiskalny - pakt budżetowy (2) Kraj objęty procedurą nadmiernego deficytu jest również zobowiązany do wdrożenia programu partnerstwa budżetowego i gospodarczego, zawierającego szczegółowy opis reform strukturalnych w celu skutecznej i trwałej korekty nadmiernego deficytu. Przekazywanie tych programów Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej do zatwierdzenia oraz ich monitorowanie następuje zgodnie z obowiązującymi procedurami nadzoru w ramach Paktu stabilności i wzrostu. W celu lepszej koordynacji planów w zakresie krajowych emisji długu kraje zobowiązały się do przedstawiania Radzie Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej informacji ex antena temat swoich planów emisji długu publicznego. Kraje strefy euro zobowiązały się popierać wnioski lub zalecenia przedstawione przez Komisję Europejską, w przypadku gdy uzna ona, że dany kraj strefy euro narusza kryterium wysokości deficytu w ramach procedury nadmiernego deficytu. Roczne saldo strukturalne sektora instytucji rządowych i samorządowych oznacza saldo roczne uwzględniające zmiany cykliczne, po skorygowaniu o działania jednorazowe i tymczasowe.

32. Pakt fiskalny - koordynacja polityki gospodarczej i konwergencja W zakresie koordynacji polityki gospodarczej i konwergencji traktat przywołuje główne cele tej polityki: pobudzanie konkurencyjności, wspieranie zatrudnienia, dalsza stabilizacja finansów publicznych oraz wzmacnianie stabilności finansowej. W celu ich realizacji kraje UE zobowiązały się do prowadzenia polityki gospodarczej przyczyniającej się do właściwego funkcjonowania unii gospodarczej i walutowej oraz wzrostu gospodarczego przez zwiększoną konwergencję i konkurencyjność. Kraje wyraziły gotowość do aktywnego korzystania ze środków w ramach procedury nadmiernego deficytu w odniesieniu do krajów strefy euro oraz z mechanizmu wzmocnionej współpracy. Kraje zobowiązały się również do omawiania ex anteplanowanych, zasadniczych reform polityki gospodarczej i ewentualnej ich koordynacji.

33. Pakt fiskalny - zarządzanie strefą euro • W zakresie zarządzania strefą euro przyjęto, że posiedzenia szczytu państw strefy euro odbywają się w razie potrzeby i co najmniej dwa razy w roku, ich uczestnicy omawiają kwestie związane ze wspólnymi obowiązkami tych krajów w odniesieniu do jednej waluty oraz inne kwestie dotyczące zarządzania strefą euro, a także strategiczne wytyczne odnoszące się do prowadzenia polityk gospodarczych w celu zwiększenia konwergencji w strefie euro. • Szefowie państw lub rządów krajów strefy euro i krajów, które ratyfikowały traktat, uczestniczą w debatach podczas posiedzeń szczytu państw strefy euro dotyczących konkurencyjności krajów, zmiany ogólnej struktury strefy euro i podstawowych zasad dotyczących tej strefy, jak również, w odpowiednich przypadkach i przynajmniej raz w roku, w debatach na temat szczegółowych kwestii dotyczących wdrażania tego traktatu. • Pakt fiskalny jest porozumieniem zawartym przez kraje strefy euro oraz osiem innych krajów UE i mimo, że pakt nie stanowi części prawa UE, zawarto w nim zobowiązanie, aby w ciągu pięciu lat jego treść została przeniesiona do unijnych ram prawnych.

34. Wzmocnienie nadzoru nad politykami budżetowymi i zasady koordynacji polityk gospodarczych - tzw. sześciopak • Pakiet sześciu aktów prawnych, które weszły w życie z dniem 13 grudnia 2011 r. • Regulacje te dotyczą reformy części zapobiegawczej (prewencyjnej), oznaczającej system wielostronnego nadzoru jak i części naprawczej (korygującej, odstraszającej), oznaczającej procedurę unikania nadmiernego deficytu Paktu stabilności i wzrostu. • Uchwalone regulacje uzupełniają postanowienia traktatowe w zakresie nadzoru nad politykami budżetowymi i zasad koordynacji polityk gospodarczych. • Celem ich jest zapewnienie wzmocnionej dyscypliny fiskalnej i uniknięcie nadmiernych zakłóceń równowagi makroekonomicznej. • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1173/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie skutecznego egzekwowania nadzoru budżetowego w strefie euro (Dz. U. L 306, 23.11.2011); • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1174/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie środków egzekwowania korekty nadmiernych zakłóceń równowagi makroekonomicznej w strefie euro (Dz. U. L 306, 23.11.2011); • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1175/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych (L 306/12 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 23.11.2011); • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1176/2011 z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania (Dz. U. L 306, 23.11.2011); • Rozporządzenie Rady (UE) nr 1177/2011 z dnia 8 listopada 2011 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu (Dz. U. L 306, 23.11.2011) • Dyrektywa Rady 2011/85/UE z dnia 8 listopada 2011 r. w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich (Dz. U. L 306, 23.11.2011).

35. Monitorowanie i nadzór gospodarczy i budżetowy nad krajami strefy euro - tzw. dwupak • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 472/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru gospodarczego i budżetowego nad państwami członkowskimi należącymi do strefy euro dotkniętymi lub zagrożonymi poważnymi trudnościami w odniesieniu do ich stabilności finansowej (Dz. Urz. L 140, 27.05.2013). • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 473/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmiernego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro(Dz. Urz. L 140, 27.05.2013).

36. Monitorowanie i ocena projektów planów budżetowych oraz zapewnienie korekty nadmiernego deficytu w krajach strefy euro Ściślejsze monitorowanie polityk budżetowych w krajach strefy euro oraz zapewnianie spójności budżetów krajowych z wytycznymi dotyczącymi polityki gospodarczej wydawanymi w kontekście Paktu stabilności i wzrostu oraz europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej powinno nastąpić poprzez*: • wprowadzenie wspólnego harmonogramu budżetowego, stanowiącego uzupełnienie europejskiego semestru; • uzupełnienie procedury zapobiegania nadmiernym zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania; • wprowadzenie dodatkowych wymogów dotyczących monitorowania, stanowiących uzupełnienie systemu wielostronnego nadzoru nad polityką budżetową, w celu odpowiedniego uwzględnienia unijnych zaleceń dotyczących polityki budżetowej podczas przygotowywania krajowych budżetów; • ściślejsze monitorowanie polityk budżetowych krajów objętych procedurą nadmiernego deficytu, stanowiące uzupełnienie procedury korygowania nadmiernego deficytu, aby zapewnić terminową i trwałą korektę nadmiernego deficytu; • zagwarantowanie spójności między polityką budżetową i działaniami budżetowymi a reformami podejmowanymi w kontekście procedury zapobiegania nadmiernym zakłóceniom równowagi makroekonomicznej oraz ich korygowania i, w stosownych przypadkach, w kontekście programu partnerstwa gospodarczego. * Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 473/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmiernego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro(Dz. Urz. L 140, 27.05.2013, s. 13 – 23).

37. Wspólny harmonogram budżetowy dla krajów strefy euro • do 30 kwietnia kraje strefy euro są zobowiązane do publikacji swoich średniookresowych planów budżetowych (programów stabilności) wraz z priorytetami ich polityki na rzecz wzrostu i zatrudnienia na najbliższe 12 miesięcy (krajowe programy reform) w kontekście europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej; • do 15 października kraje strefy euro muszą opublikować projekty budżetu na nadchodzący rok dla podsektora centralnego oraz główne parametry projektów budżetów dla wszystkich pozostałych podsektorów sektora instytucji rządowych i samorządowych; • do 30 listopada każdego roku Komisja analizuje i wydaje opinie w sprawie wszystkich projektów budżetu; • do 31 grudnia kraje strefy euro muszą przyjąć budżet dla podsektora centralnego sektora instytucji rządowych i samorządowych wraz z uaktualnionymi głównymi parametrami budżetowymi dla pozostałych podsektorów sektora instytucji rządowych i samorządowych, na kolejny rok

38. Szczegółowy zakres informacji dotyczących następnego roku, jakie powinny być zawarte w projekcie planu budżetowego kraju strefy euro • cel dotyczący salda sektora instytucji rządowych i samorządowych wyrażony jako odsetek PKB, w podziale na podsektory sektora instytucji rządowych i samorządowych; • przewidywania w odniesieniu do wydatków i dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz ich głównych składników, przy założeniu niezmiennego kursu polityki, wyrażone jako odsetek PKB, w tym nakłady brutto na środki trwałe; • cele dotyczące wydatków i dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz ich główne składniki, wyrażone jako odsetek PKB, z uwzględnieniem warunków i kryteriów służących określeniu tempa wzrostu wydatków sektora skorygowanych o dyskrecjonalne działania po stronie dochodów; • stosowne informacje o wydatkach sektora instytucji rządowych i samorządowych w podziale na funkcje – obejmujące edukację, służbę zdrowia i zatrudnienie – oraz, w miarę możliwości, wskazówki dotyczące oczekiwanego rozkładu wpływu głównych działań dotyczących wydatków i dochodów; • opis i określenie ilościowe działań w zakresie wydatków i dochodów, które należy ująć w projekcie budżetu na nadchodzący rok, na poziomie każdego z podsektorów w celu zlikwidowania różnicy pomiędzy celami dotyczącymi wydatków i dochodów a ich przewidywaniami przy założeniu niezmiennego kursu polityki; • podstawowe założenia dotyczące niezależnych prognoz makroekonomicznych i ważnych zmian sytuacji gospodarczej, mających znaczenie dla realizacji celów budżetowych; • załącznik zawierający metodologię, modele ekonomiczne i założenia oraz wszelkie inne stosowne parametry stanowiące podstawę prognoz budżetowych oraz przewidywania dotyczące wpływu zagregowanych działań budżetowych na wzrost gospodarczy; • informacje o tym, w jaki sposób w ramach reform i działań przedstawionych w projekcie planu budżetowego, obejmujących w szczególności inwestycje publiczne, realizowane są obecne zalecenia dla danego kraju oraz w jaki sposób te reformy i działania służą realizacji celów określonych w unijnej strategii na rzecz wzrostu i zatrudnienia.

39. Analiza i wydawanie opinii w sprawie projektów budżetu przez Komisję • Jeżeli Komisja stwierdzi poważne naruszenie zobowiązań wynikających z Paktu stabilności i wzrostu, wnioskuje o jak najszybsze przedłożenie przez dany kraj zmienionego projektu planu budżetowego, który podlega ponownej ocenie Komisji. • Komisja będzie publikować ogólną ocenę sytuacji budżetowej i perspektyw w strefie euro, dokonaną na podstawie krajowych perspektyw budżetowych i ich interakcji w strefie oraz na najbardziej aktualnych prognozach gospodarczych. Ocena ta obejmuje analizy wrażliwości, wskazujące zagrożenie dla stabilności finansów publicznych w przypadku wystąpienia niekorzystnego rozwoju sytuacji gospodarczej, finansowej lub budżetowej; określa ona również działania mające na celu wzmocnienie koordynacji polityki budżetowej i makroekonomicznej na poziomie strefy euro. • Opinie Komisji o w sprawie projektów planów budżetowych oraz ogólna ocena sytuacji budżetowej i perspektyw w strefie euro są przedmiotem dyskusji w ramach Eurogrupy.

40. Wzmocnienie nadzoru gospodarczego i budżetowego nad krajami strefy euro dotkniętymi lub zagrożonymi poważnymi trudnościami w odniesieniu do ich stabilności finansowej Kraj strefy euro podlega wzmocnionemu nadzorowi gospodarczemu i budżetowemu: • gdy jest dotknięty lub zagrożony poważnymi trudnościami finansowymi; • gdy zwraca się lub otrzymuje pomoc finansową od jednego lub kilku innych krajów UE lub krajów trzecich, europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (EFSM), Europejskiego Mechanizmu Stabilności (EMS), Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (EFSF) lub innej właściwej międzynarodowej instytucji finansowej, np. Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). • Cel wzmocnionego nadzoru: zapewnienie szybkiego powrotu do stanu normalnego oraz ochrona pozostałych krajów strefy euro przed potencjalnymi negatywnymi skutkami ubocznymi. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 472/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru gospodarczego i budżetowego nad państwami członkowskimi należącymi do strefy euro dotkniętymi lub zagrożonymi poważnymi trudnościami w odniesieniu do ich stabilności finansowej (Dz. Urz. L 140, 27.05.2013, s. 1 – 10).

41. Wzmocnionynadzór - strefa euro Wzmocniony nadzór obejmuje: • poszerzony dostęp do informacji niezbędnych do ścisłego monitorowania sytuacji gospodarczej, budżetowej i finansowej; • regularne składanie sprawozdań właściwej komisji Parlamentu Europejskiego oraz Komitetowi Ekonomiczno-Finansowemu (EFC) lub innemu wyznaczonemu przezeń podkomitetowi; • działania podjęte przez kraj objęty wzmocnionym nadzorem, zmierzające do usunięcia przyczyn lub potencjalnych przyczyn swoich trudności - w tym celu kraj powinien uwzględnić wszystkie zalecenia skierowane do niego w trakcie trwania procedury nadmiernego deficytu lub procedury nadmiernego zakłócenia równowagi makroekonomicznej. • Decyzję o objęciu kraju zwiększonym nadzorem Komisja powinna podjąć w ścisłej współpracy z Komitetem Ekonomiczno-Finansowym (EFC) i europejskimi urzędami nadzoru (Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego, Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych oraz Europejskim Urzędem Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych) oraz Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego (ERRS).